Simultaneous and Diachronic Semantic Equivalents of the Old Turkish Ķara Bodun/Bodun Ķara Reduplication

Yıl 2024, Sayı: 52, 363 - 380, 24.12.2024

Soner Atalan

Öz

In texts from the Old Turkish period, the phrase ķara bodun / bodun ķara is frequently used to represent meanings such as "the governed part of the people, nation, or society." It has been established that the word ķara, one of the components of this phrase, is not related to the color name "black" (kara) and is an independent word carrying the meanings of "people, nation, society."
The semantic equivalents of ķara bodun / bodun ķara in different texts from various periods and cultures, such as il kün / él kün/el gün, il kün bodun, ulus bodun, il bodun, él ulus / ulus él, kara ulus, ĥara él, el alem, and el oba, have been analyzed and illustrated with examples from the texts.
The presence of these phrases, which carry the meanings of "people, nation, society," in different textual environments highlights the preference for using phrases over single words to convey these meanings. This study examines examples from texts belonging to the periods of Old Uighur Turkish, Karakhanid Turkish, Historical Kipchak Turkish (Codex Cumanicus and Gregorian Environment Kipchak Turkish Texts), Eastern Turkish, Historical Azerbaijan Turkish, Turkey Turkish, and Azerbaijan Turkish. In the historical periods of the Turkish language, phrases with similar semantic value and constructed in a comparable manner have been used.

Anahtar Kelimeler

kara bodun, semantic equivalent, public, nation, el gün, el alem, el ulus

Eski Türkçe Kara Bodun/Bodun Kara İkilemesinin Semantik Eşdeğeri Olan İkilemeler

Öz

Eski Türkçe dönemi metinlerinde sıklıkla kullanılan ķara bodun / bodun ķara ikilemesi “halk, millet, toplumun yönetilen kısmı” gibi anlamları karşılamaktadır. Bu ikilemenin bileşenlerinden biri olan ķara sözcüğünün renk adı olan “siyah” anlamındaki kara sözcüğü ile bir ilgisinin olmadığı, müstakil olarak “halk, millet, toplum” anlamları taşıyan bir sözcük olduğu, önceki çalışmalarda ortaya konmuştur. Türk dilinin tarihî dönemlerinde yazılmış metinlerde bu ikilemenin semantik eşdeğeri olan ve benzer yapıda kurulmuş ikilemeler kullanılmıştır.
Bu makalede ķara bodun / bodun ķara ikilemesinin semantik eşdeğeri olarak farklı dönem ve kültür çevrelerinde yazılmış metinlerde tespit edilen ve bu metinlerde “halk, toplum, millet” anlamlarında kullanılan il kün / él kün/el gün, il kün bodun, ulus bodun, il bodun, él ulus / ulus él, kara ulus, ĥara él, el alem, el oba ikilemeleri ayrı ayrı ele alınarak metinlerden örneklerle gösterilmiştir. “halk, millet, toplum” anlamları taşıyan bu ikilemelerin farklı muhitlerdeki metinlerde tespit edilmesi bu anlamların karşılanmasında bir sözcük yerine ikilemlerin tercih edilmesi dikkat çekicidir. Bu çalışmada, Eski Uygur Türkçesi, Karahanlı Türkçesi, Tarihî Kıpçak Türkçesi (Codex Cumanicus ve Gregoryan Muhiti Kıpçak Türkçesi Metinleri), Doğu Türkçesi, Tarihî Azerbaycan Türkçesi, Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi dönemlerine ait metinlerde tespit edilen örnekler incelenmiştir. Türk dilinin tarihî dönemlerinden alınan bu metinlerin ilgili bölümleri çeviriyazı ve Türkiye Türkçesine aktarımlarıyla birlikte verilerek incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

kara bodun, semantik eşdeğer, halk, millet, el gün, el alem, el ulus

Kaynakça

• AĞCA, Ferruh, Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2016.
• ARAT, Reşit Rahmeti, Eski Türk Şiiri, Türk Tarih Kurumu, 1991.
• ARAT, Reşit Rahmeti, Kutadgu Bilig, Kabalcı Yayınevi, 2008.
• ARGUNŞAH, Mustafa, Galip Güner, Codex Cumanicus, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2022.
• Aşıg Arti Oglı Defteri, Collection of Armenian Manuscripts (Collection 2089), UCLA Library Special Collections, Charles E. Young Research Library, University of California, Los Angeles, Manuscript No: 64.
• ATALAN, Soner, Töre Bitiki: Gregoryan Muhiti Kıpçak Türkçesi Yasa Kitabı, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2023.
• AYDIN, Erhan, Orhon Yazıtları Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor, Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2017.
• AYDIN, Erhan, Uygur Yazıtları, Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2018.
• BANG, Willy, Reşit Rahmeti Arat, Oğuz Kağan Destanı. Burhaneddin Basımevi, 1936.
• CAFEROĞLU, Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
• CLAUSON, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford University, 1972.
• ERASLAN, Kemal, Manzum Oğuznâme. Türkiyat Mecmuası, 18, 2010, 169-244.
• ERDAL, Marcel, A Grammar of Old Turkic. Brill, 2004.
• EVİRGEN, Arife Ece, Şibani-Name'nin Budapeşte Nüshası, Ihlamur Akademi, 2022.
• HAMILTON, James Russel, Prens Kalyânamkara ve Pâpamkara Hikâyesi, Çev. Ece Korkut-İsmet Birkan. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020.
• IVANICS, Maria, Mirkasym Usmanov, Das Buch der Dschingis-Legende (Däftär-i Çingiz-namä). Studia urolo-altaica 44. Quality Print, Szeged, 2002.
• KARAMAN, Ahmet, “Eski Türk Yazıtlarının Tanıklığında Kara Bodun İfadesi Üzerine Düşünceler”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 7(1), 2022, 14-39.
• Komisyon, Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügəti, C. 2, Bakı, Şərk-Qərb, 2006.
• ORKUN, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• RÖHRBORN, Klaus, Veröffentlichungen der Societas Uralo Altaica Band 34, Xuanzang Leben und Werk Teil 3, die Alttürkische Xuanzang-Biographie VII, Harrassowitz Verlag, 1991.
• ŞEN, Serkan, Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, 2002.
• TEKİN, Talat, Orhon yazıtları Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. Simurg Yayınları, 1998.
• TİETZE, Andreas, Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. C. 2, Türkiye Bilimler Akademisi, 2016. Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı, Paris Bibliotheque Nationale, Suppl. Turc. 1001.
• WILKENS, Jens, Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch – Deutsch – Türkisch, Herausgegeben von der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, 2021.
• Yaşar Kemal, İnce Memed 1, YKY, 2008.
• ZIEME, Peter, Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren, (Berliner Turfantexte XIII), Akademie Verlag, 1985.