Öz
Osmanlı hac organizasyonu; dönemin şartları ve gereksinimler minvalinde şekillenmişti. Her yıl düzenlenen hac, haberleşme ihtiyacını da beraberinde getirirdi. Zira hacılar ve iletişim kurdukları kişiler arasında iki taraflı olarak yolculuk boyunca mektuplar yazılır ve bunların ulaştırılması için bir organizasyon tertip edilmesi gerekirdi. Bununla birlikte devlet kademeleri ve hac teşkilatı içerisinde düzenli bir şekilde resmî yazışmalar yapılır ve bunların çeşitli görevliler tarafından ilgili kişilere ulaştırılması sağlanırdı. Hacılar ve iletişim kurdukları kişiler arasındaki mektuplar esas itibariyle hac müjdecisi olarak adlandırılan görevliler tarafından taşınır ve yerlerine ulaştırılırdı. Bunun için her müjdecinin bir bölgesi bulunur ve sorumlu oldukları saha içinden gönderilen veya o bölgeye ulaştırılmak istenen mektupları taşırlardı. Resmî yazışmalar ise Mekke emiri, hac emirleri, valiler ve Dîvân-ı Hümâyûn gibi taraflar arasında yapılırdı. Nâme, hüccet ve mektup türündeki bu evrakın ulaştırılmasından ise müjdecibaşılar, müjdeci çukadârlar, heccânlar ve kaftan ağası adlı görevliler sorumluydu. Ayrıca her yıl payitahttan yola çıkan surre ve beraberindeki kafilenin güvenliği için İstanbul-Şam arasındaki güzergâh üzerinde bulunan yerel idareci ve zâbitlere Dîvân-ı Hümâyûn tarafından emirler yazılır ve konakçı olarak adlandırılan kişi vasıtasıyla ilgililere ulaştırılırdı. Bu makalede XVII ve XVIII. yüzyıllar özelinde söz konusu görevlilerin vazifeleri, tayinleri, azilleri ve gelir-giderleri ele alınmış, ayrıca yaşanan sorunlara yer verilmiştir. Çalışmanın temel kaynağını ise Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nde bulunan belge ve defterler oluşturmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (=BOA)
- Ali Emirî Tasnifi Sultan I. Abdülhamid Evrakı (=AE.SABH.I), nr. 151/10161; nr. 184/12280.
- Ali Emirî Tasnifi Sultan I. Mahmud Evrakı (=AE.SMHD.I), nr. 11/732.
- Ali Emirî Tasnifi Sultan II. Mahmud Evrakı (=AE.SMHD.II), nr. 115/9762; nr. 115/9763; nr. 116/9789.
- Ali Emirî Tasnifi Sultan III. Ahmed Evrakı (=AE.SAMD.III), nr. 222/21465.
- Ali Emirî Tasnifi Sultan III. Mustafa Evrakı (=AE.SMST.III), nr. 140/11086; nr. 202/15930; nr. 214/16900; nr. 306/24504; nr. 367/29224.
- Ali Emirî Tasnifi Sultan III. Osman Evrakı, nr. 61/4465; r. 92/7051; nr. 92/7053; nr. 92/7073; nr. 92/7098; nr. 92/7110.
- Ali Emirî Tasnifi Sultan III. Selim Evrakı (=AE.SSLM.III), nr. 274/15872; nr. 422/24221.
- Ali Emirî Tasnifi Sultan IV. Mehmed Evrakı (=AE.SMMD.IV), nr. 84/10045.
- Bâb-ı Âsafî Divân-ı Hümâyûn Kalemi Ruûs Defterleri (=A.DVNS.RSK.d), nr. 29.
- Bâb-ı Âsafî Divân-ı Hümâyûn Sicilleri Mısır Mühimme Defterleri (=A.DVNSMHM.MSR.d), nr. 6; nr. 8.
- Bâb-ı Âsafî Divân-ı Hümâyûn Sicilleri Mühimme Defterleri (=A.DVNSMHM.d), nr. 10; nr. 114-1; nr. 115; nr. 119; nr. 121; nr. 136; nr. 154; nr. 155; nr. 157; nr. 161; nr. 162; nr. 163; nr. 164; nr. 165; nr. 175; nr. 181; nr. 182; nr. 184; nr. 186; nr. 192; nr. 199; nr. 203; nr. 209; nr. 210.
- Bâb-ı Âsafî Ruûs Kalemi Defterleri (=A.RSK.d), nr. 1698-G.
- Bâb-ı Âsafî Tapu Tahrir Defterleri (=TT.d), nr. 734.
- Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Kalemi Belgeleri (=D.BŞM), nr. 1035/53; nr. 6477/88.
- Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Kalemi Belgeleri-Mısır Hazinesi (=D.BŞM.MSR), nr. 7/50.
- Cevdet Tasnifi Evkaf Evrakı (=C.EV), nr. 100/4999; nr. 226/11264; nr. 252/12767; nr. 272/13887; nr. 322/16362; nr. 363/18415; nr. 371/18816; nr. 378/19154; nr. 404/20482; nr. 545/27542; nr. 613/30916; nr. 615/31037; nr. 636/32077.
- Cevdet Tasnifi Maliye Evrakı (=C.ML), nr. 723/29579.
- Cevdet Tasnifi Nafia Evrakı (=C.NF), nr. 5/237.
- Cevdet Tasnifi Saray Mesalihi Evrakı (=C.SM), nr. 6/258; nr. 6/277; nr. 77/3884; nr. 89/4494; nr. 96/4816.
- Cevdet Tasnifi -Zabtiye Evrakı (=C.ZB), nr. 57/2834.
- Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi (=HAT), nr. 19/868; nr. 35/1751; nr. 106/4204; nr. 211/11449; nr. 224/12499; nr. 228/12714; nr. 228/12715; nr. 267/15586; nr. 273/16004; nr. 1393/55680; nr. 1411/57397; nr. 1467/51; nr. 1486/14; nr. 1649/20.
- İbnülemin Tasnifi Hil’at Evrakı (=İE.HLT), nr. 4/384; nr. 4/403.
- İbnülemin Tasnifi Maliye Evrakı (=İE.ML), nr. 47/4495.
- İbnülemin Tasnifi Müsted’iyat Evrakı (=İE.MT), nr. 3/280.
- Maliyeden Müdevver Defterler (=MAD), nr. 1999; nr. 4391; nr. 5672.
- Topkapı Sarayı Arşivi Belgeleri (=TSMA.e), nr. 537/22; nr. 881/56; nr. 1153/16.
- Topkapı Sarayı Arşivi Defterleri (=TSMA.d), nr. 4944.
- Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı
- Milli Kütüphane Yazmalar K., nr. 6 Mil Yz A 5020.
- İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazmalar (=İÜ TY)
- Münşeʾât Mecmûʿası, İÜ TY, nr. 1240.
- Münşeʾât Mecmûʿası, İÜ TY, nr. 2043.
- Münşeʾât Mecmûʿası, İÜ TY, nr. 2599.
- Y a y ı n l anmı ş Ar ş i v K a y n a k l a r ı
- 128 Numaralı ve 1717-1718 Tarihli Mühimme Defteri (Değerlendirme-Transkripsiyon-Dizin), haz. Leyla Toraman, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2005.
- 2 Numaralı Mühimme Defteri (963/1555) Değerlendirme-Transkripsiyon (s.1-102), haz. Tayfun Yeşilbaş, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
- 248 Numaralı Mühimme Defteri'nin Özetli Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi [“Min Evâhir-i Zi’l-Hicce Sene 1246 ilâ Evâhir-i Cemâziye’l-Ûlâ Sene 1248”, 10 Haziran 1831-24 Ekim 1732 (Sayfa 145-297)], haz. Hatice Çiftçi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2016.
- 57 Numaralı Mühimme Defterinin 81. ve 146. Sayfa Aralıklarının Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, haz. Tuğba Özdoğan, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Malatya 2019.
- 95 Numaralı Mühimme Defteri (Tahlil, Transkripsiyon ve Özet), haz. Ercan Alan, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.
- IV.Mehmed Devri Bir Kaftan Defteri (H.19 B 1058-24 N 1086/9 Ağustos 1648-12 Aralık 1675) (Değerlendirme-Çeviri Metin), haz. Berna Mert, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2022.
- 1556-1557 (H.963-964) Tarihli Divan-ı Hümayun Ruus Defteri (s.1-125) Metin-Değerlendirme-Dizin, haz. Havva Merve Çıtak, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2015.
- Y a y ı n l anmı ş K a y n a k E s e r l e r
- (Vekâyi'nüvis) Sadulah Enveri Efendi ve Tarihi'nin II. Cildinin Metin ve Tahlili (1182-1188/1768-1774), haz. Hikmet Çiçek, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, Erzurum 2018.
- Âşık Çelebi, Tetimmetü'ş-Şakâ'iki'n-Nu'mâniyye Âşık Çelebi’nin Şakâʾik Zeyli, haz. Muhammet Hekimoğlu, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2022.
- Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Râşid Mehmed Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, haz. Abdülkadir Özcan vd., Klasik Yayınları, İstanbul 2013.
- Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704), haz. Abdülkadir Özcan, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995.
- Evliya Çelebi, Seyâhatnâme, XI, haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
- Göynüklü Ahmed Efendi, Târîh-i Göynüklü, haz. Songül Çolak, Metin Aydar, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2019.
- III. Selim'in Sırkâtibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Rûznâme, haz. V. Sema Arıkan, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1993. Mehmed Hâkim Efendi, Hâkim Efendi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1166-1180/1752-1766), I-II, haz. Tahir Güngör, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2019.
- Mehmed Salâhî, Kâmûs-ı Osmânî, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2019.
- Selânikî Mustafa Efendi, Târîh-i Selânikî, I, haz. Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
- Seyyid Hasan Muradî, Bir Kâtibin Kaleminden İstanbul’un 12 Yılı (1754-1766),haz. Recep Ahıshalı, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2017.
- Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke: 1065-22 Ca. 1106/1654-7 Şubat 1695, haz. Nazire Karaçay Türkal, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2012.
- Silahdâr Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme İnceleme-Metin (1116-1133/1704-1721), haz. Mehmet Topal, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara 2018.
- Sultân I. Mahmud Rûznâmeleri (1730-1754) (İnceleme ve Çeviriyazı Metin), haz. Selman Soydemir, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2022.
- Süheylî Ahmed b. Hemdem Kethüdâ, Ka'be Tarihi (Târîh-i Mekke-i Mükerreme), haz. Recep Ahıshalı, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2023.
- Şeyh Ahmet El-Bedirî El-Hallâk, Berber Bedirî'nin Günlüğü 1741-1762 Osmanlı Taşra Hayatına İlişkin Olaylar, haz. Ahmet İzzet Abülkerim, çev. Hasan Yüksel, Akçağ Yayınları, Ankara 2015.
- Vânî Mehmet Efendi’nin Münşe’âtı (Transkripsiyon Tahlil ve Değerlendirme), haz. Hamza Konuk, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2001.
- A r a ş t ı rmal a r
- AHISHALI, Recep, Osmanlı Devlet Teşkilâtında Reisülküttâblık (XVIII. Yüzyıl), Timaş Akademi, İstanbul 2023.
- ATALAR, Münir, Osmanlı Devletinde Surre-i Hümâyûn ve Surre Alayları, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2015.
- AYAZ, Betül, Hilafet ve Siyaset: Osmanlı Devleti'nin Hac Hizmetleri (1798-1876), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2014.
- ÇAKMAK, Abdullah, “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Hac Organizasyonunun Dönüşümü Bağlamında Mevkib-i Hacc-ı Şerif”, Kocatepe İslami İlimler Dergisi, IV/1, Afyon 2021, s. 173-191.
- ÇETİN, Altan, Memlûk Devletinde Askerî Teşkilât, Eren Yayıncılık, İstanbul 2007.
- EMECEN, Feridun M., “Hicaz’da Osmanlı Hâkimiyetinin Tesisi ve Ebu Nümey”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 14, İstanbul 1994, s. 87-120.
- ERTUĞ, Zeynep Tarım, “Peyk-Osmanlılar”, DİA, İstanbul 2007, XXXIV, s.263-264.
- FAROQHİ, Suraiya, Hacılar ve Sultanlar: Osmanlı Döneminde Hac (1517-1638), Alfa, İstanbul 2024.
- GÜNGÖR, Tahir, Has Oda Topkapı Sarayı'nda Mukaddes Emanetler Mekânı, Rağbet Yayınları, İstanbul 2016.
- HALAÇOĞLU, Yusuf, “Ulak”, DİA, İstanbul 2012, XLII, s. 77-79.
- İSEN, Mustafa, “Hoca Neşʾet”, DİA, İstanbul 1998, XVIII, s. 191-192.
- İŞBİLİR, Ömer, “Yük”, DİA, İstanbul 2013, XLIV, s. 46-48.
- KILIÇ, Orhan, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdarî Taksimatı –Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Ceren Matbaacılık, Elazığ 1997.
- MENEKŞE, Metin, “Osmanlı Haberleşme Teşkilatında ve Alay-ı Hümâyunda Önemli Bir Sınıf: Peykler”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, I/26 (2025), s. 29-67.
- ÖZCAN, Abdülkadir, “Çuhadar”, DİA, İstanbul 1993, VIII, s. 381-382.
- ÖZLÜ, Zeynel, “Osmanlılarda Haberleşme ve Tören Ocağı: Peykân-ı Hassa”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 65, Ankara 2013, s. 135-168.
- SEVİNÇ, Tahir, Mısır Surresi ve Hac Emirliği Mısır Surresinin Kaynakları, Mısır Hac Emirinin Görev ve Yetkileri (16-18. Yüzyıllar), Aktif Yayınevi, Ankara 2024.
- _______, Osmanlı Devleti İdaresinde Surre-i Hümâyun Surre Akçesi, Kaynakları ve Haremeyn’e Ulaştırılması (XVII ve XVIII. Yüzyıllar), İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2020.
- SHAW, Stanford J., The Financial and Administrative Organization and Development of Ottoman Egypt 1517-1798, Princeton University Press, New Jersey 1962.
- TAMDOĞAN, Zehra Gözütok, "Mağrib'den Hicaz'a İki Merinî Emîresinin 14. Yüzyıldaki Hac Yolculukları", Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, XXV/1, Tekirdağ 2021, s. 347-367.
- ÜNSAL, Coşkun, “Merkezî Ordunun Taşra Zâbiti: Kethüdâyerilik ve Osmanlı Askerî Teşkilatındaki Yeri”, Tarih Dergisi, 85 (2025/1), s. 85-124.
- YIRIKOĞULLARI, Fethi Furkan, Osmanlı’da Hac Organizasyonu (XVII-XVIII. Yüzyıllar), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2024.
- YÜKSEL, Hasan, Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Madenleri (1776-1794 Maden Emini Defteri), Sivas 1997.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Osmanlı Merkez Teşkilatı, Osmanlı Taşra Teşkilatı, Yeniçağ Osmanlı Tarihi |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 12 Temmuz 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 3 Şubat 2025 |
| Kabul Tarihi | 25 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 53 |
Türk Kültürü İncelemeleri – Haziran 2026 Sözlü Çeviri Özel Sayısı
Çağrı Metni
Sözlü çeviri, gündelik karşılaşmalardan kurumsal etkileşimlere kadar uzanan çeşitli bağlamlarda, iki dilli ve kültürlerarası iletişimin merkezinde yer alır. Türkiye’deki sözlü çeviri ortamlarında, dillerden biri büyük ölçüde Türkçedir ve bu uygulamalar, Türkçenin diğer dillerle etkileşiminde ortaya çıkan iletişimsel, kültürel ve toplumsal dinamikleri yansıtır.
Haziran 2026 sayımız için hazırlamakta olduğumuz bu özel sayıyla, Türkiye’deki sözlü çeviri uygulamalarını farklı tür ve bağlamlarda inceleyen özgün araştırmaları bir araya getirmeyi amaçlıyoruz. Bu çalışmalar, sözlü çevirinin dilsel, kültürel, toplumsal ve göstergebilimsel boyutlarına disiplinlerarası bir bakış sunarak, yalnızca çeviribilim alanına değil; Türk dili, kültürü ve toplumu üzerine yapılan araştırmalara da değerli katkılar sağlayacaktır.
Bu doğrultuda, sözlü çeviri üzerine çalışan ulusal ve uluslararası akademisyenleri, araştırmacıları ve alanda aktif profesyonelleri, Haziran 2026 sayımıza katkıda bulunmaya davet ediyoruz. Özel sayıya, Türkiye’deki sözlü çeviri ortamlarında iletişim süreçlerinin, rollerin ve çeviri uygulamalarının nasıl şekillendiğini tartışan kuramsal veya uygulamalı çalışmalarla katkı sunabilirsiniz.
Araştırma konularının, aşağıdaki temalar çerçevesinde tasarlanması önerilmektedir; ancak farklı yaklaşımlar ve konular da değerlendirmeye alınacaktır.
-Sözlü çeviri ortamlarında Türkçenin söylem yapıları ve etkileşimsel stratejileri,
-Mahkeme, hastane, okul gibi kamusal hizmet alanlarında yürütülen sözlü çeviri pratikleri,
-Andaş ve ardıl çeviride, Türkçeye özgü zorluklar ve stratejiler,
-Göç, azınlıklar ve çokdillilik bağlamında sözlü çeviri uygulamaları,
-Sözlü çeviri eğitimi ve öğretiminde dilsel ve kültürel boyutlar,
- Çeviri etiği ve profesyonel normların Türkiye’deki sözlü çeviri uygulamalarına etkisi,
-Teknoloji destekli sözlü çeviri araçlarının kullanımı,
-Toplumsal kriz, afet ve acil durumlarda sözlü çevirmenin rolü.
Önemli Notlar:
Özel sayıya gönderilecek makaleler için son teslim tarihi 15 Mart 2026 olarak belirlenmiştir.
Yazıların künye bilgileri, dipnot sistemi ve kaynakça gösterim şekli internet sayfamızda bulunan makale yazım şablonuna göre hazırlanacaktır.
Call for Papers
Turkish Cultural Studies – June 2026 Special Issue on Interpreting Studies
Interpreting occupies a central position in bilingual and intercultural communication across a wide range of contexts, from everyday encounters to institutional interactions. In interpreting settings in Turkey, one of the working languages is predominantly Turkish, and these practices reflect the communicative, cultural, and social dynamics that emerge through the interaction of Turkish with other languages.
With this special issue, scheduled for publication in June 2026, we aim to bring together original studies that explore interpreting practices in Turkey across diverse genres and contexts. Adopting an interdisciplinary perspective on the linguistic, cultural, social, and semiotic dimensions of interpreting, these contributions will provide valuable insights not only for the field of Translation and Interpreting Studies but also for research on Turkish language, culture, and society.
In this regard, we invite national and international scholars, researchers, and professionals working in the field of interpreting to contribute to our June 2026 issue. Submissions may include theoretical or applied studies that examine how communicative processes, roles, and interpreting practices are shaped within interpreting settings in Turkey.
Suggested, though not exclusive, areas of research include the following themes; alternative approaches and topics will also be considered.
-Discourse structures and interactional strategies of Turkish in interpreting settings,
-Interpreting practices in public service domains such as courts, hospitals, and schools,
-Turkish-specific challenges and strategies in simultaneous and consecutive interpreting,
-Interpreting practices in the context of migration, minority communities, and multilingualism,
-Linguistic and cultural dimensions in interpreter training and education,
-Translation ethics and the impact of professional norms on interpreting practices in Turkey,
-Use of technology-assisted interpreting tools,
-The role of interpreters in social crises, disasters, and emergency situations.
Important Notes:
The deadline for submitting articles to the special issue is March 15, 2026.
The article's citation information, footnote system, and bibliography format will be prepared according to the article writing template available on our website.