Hâmid’in Şiir Mecmuası (Milli Ktp. Yz B 786) ve Bu Mecmuadaki Yayımlanmamış Şiirler

Yıl 2025, Sayı: 53, 251 - 292, 12.07.2025

Seyfullah Koşmaz

Öz

Klasik Türk edebiyatı, altı yüzyılı aşkın zaman dilimi içerisinde yetiştirdiği şair ve ortaya koyduğu eserlerle Türk edebiyatı tarihinin önemli bir aşamasını teşkil eden bir edebiyattır. Bu edebiyatın birincil kaynakları arasında yer alan mecmualar, kimi zaman ana kimi zaman yardımcı kaynak olarak yeni bilgilerin ortaya çıkmasına katkı sağlar. Özellikle, tezkirelerde adı yer almayan şairlere ve eserlerine ulaşmayı sağlayan, adı yer alsa da eserleri hakkında bilgi bulunmayan ya da bilinenin haricinde yeni eserlerin ortaya çıkmasına imkân sağlayan bu mecmuaların neşri literatüre katkı sağlama ve Türk edebiyatı tarihini aydınlatma adına gereklidir. Makaleye konu olan ve Milli Kütüphanede 06 Mil Yz B 786 numarada kayıtlı bulunan mecmua da söz konusu özellikleri ihtiva eden nitelik ve niceliğe sahiptir. 18. yüzyıl şairlerinden Hâmid’in şiir mecmuası olan bu eserde, şairin kendi şiirleri dışında biyografik kaynaklarda kendisiyle ilgili bilgi bulunmayan Mâlik’in; Hâkim, Hâşim, Hevâyî, Mevlânâ Resmî Efendi, Muhlis, Nüzhet-i Dîger, Seyyidâ Çelebi ve Tâlib’in yayımlanmamış şiirleri bulunur. Ayrıca kime ait olduğu kayıtlı olmayan pek çok şiir de mecmuada yer alır. Bu çalışmanın ilk adımında karinelerden hareketle mecmuanın müellifine dair çıkarımlarda bulunulmuştur. İkinci adımda mecmuanın tavsifi yapılmış, mecmuada yer alıp literatürde mevcut olan şiirler tasnif edilmiş ve mecmuadaki şiirlerden hareketle şairler ile ilgili çıkarımlar yapılmıştır. Akabinde daha önce yayımlanmamış şiirler alfabetik sıraya göre neşredilmiş ve bu şiirlerin mahlasdaş şairler arasında hangi şaire ait olabileceği tartışılmıştır. Son bölümde şairleri tespit edilemeyen şiirler araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı , Şair , Hâmid , Mecmua , Yayımlanmamış Şiirler

Kaynakça

• Abbâs Efendi-zâde Mehmet, Haşmet Dîvânı, haz. İ. Hakkı Aksoyak, Mehmet Arslan, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57256,hasmet-divanipdf.pdf?0. (Erişim Tarihi: 11 Ocak 2025).
• Akbaba, Sevgi, Mecmû′atü’l-eşʿâr, Süleymaniye Kütüphanesi Galata Mevlevîhânesi Numara: 200 (71-140) (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya 2018.
• Aksoy, Arif Edip, “Muhlis Dede, Sâkıb Dede-zâde Mehmed”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e- sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/ 2022-8. (Erişim Tarihi: 17.01.2025).
• Aksoyak, İsmail Hakkı, “Hâkim, Hâne Bey”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, esözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hakim-hane-bey. (Erişim Tarihi: 15.01.2025).
• ______ “Hâşimî, Kudsî-zâde Emir, Seyyid Mehmed Hâşim Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/ hasimi-kudsizade-emir-seyyid-mehmed. (Erişim Tarihi: 22 Ocak 2025).
• ______, “Resmî, Muharrem/Muhterem Resmî Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resmimuharrem-muhterem-resmi-efendi. (Erişim Tarihi: 16.01.2025).
• ______, “Resmî, Seyyid Mustafa Resmî Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resmi-seyyidmustafa-resmi-efendi. (Erişim Tarihi: 16.01.2025).
• ______, “Resmî, Şeyh İsmail Resmî Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resmi-seyh-ismailresmi-efendi. (Erişim Tarihi: 16.01.2025).
• ______, Halîmî, Mustafa, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/halimi-mustafa. (ErişimTarihi: 15.01.2025).
• Aldiwan, https://www.aldiwan.net/poem7650.html. (Erişim Tarihi: 19 Ocak 2025).
• Ali Cânib, “Edebiyat Tedkiklerinde Mecmûaların Rolü”, Hayat, 45, 1927, 363-364.
• Altuner, Nuran, “Elbistan’lı Yemliha-zade Mustafa Kamil Efendinin Kendi Hattıyla Yazmış Olduğu Risalelik Mecmuanın Tanıtımı”, Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu, Kahramanmaraş 2012, 310- 330.
• Ararat, Şefika, Enderûnlu Mehmed Hamid Beg Dîvânı İnceleme-Metin, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep 2010.
• Aydemir, Yaşar, “Metin Neşrinde Mecmuaların Rolü ve Karşılaşılan Problemler”. Türkoloji Araştırmaları, 2/3 Ankara 2007, 122-137.
• ______, “Şiir Mecmuaları ve Metin Teşkilinde Mecmuaların Rolü”, Bilig, 19, 2007, 147-55.
• Azmizâde Hâleti, Azmizâde Hâletî Dîvânı, haz. Bayram Ali Kaya, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haletidivanipdf. pdf?0. (Erişim Tarihi: 22 Ocak 2025).
• Benli, Şeyma, “Resmî, Ahmed”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resmi-resmi-ahmedpasazade.(Erişim Tarihi: 15.01.2025).
• Bilkan, Ali Fuat, Nâbî Dîvânı 2, Akçağ Yayınları, Ankara 2020.
• Çakır, Müjgan, “Sânî/Seyyidâ, Seyyid Mehmed Seyyidâ Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/sani-seyyida-seyyid-mehmed-seyyida. (Erişim Tarihi: 15.01.2025).
• Çakır, Zehra Vildan, Hevayi (Abdurrahman, Kuburi-zade) Divanı'nın Tenkidli Metni ve İncelenmesi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Tekirdağ 1998.
• Demirkol, Hatice Çabukel, Divan-ı Nüzhet İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş 2003.
• Dikmen, Hamit, Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırılmalı Metni, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi), Ankara 1991.
• Doğan, Muhammet Nur, Şeyhülislam Esad Efendi ve Divanının Tenkitli Metni, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 1997.
• Engin, Ahsen, Mehmet Talib-i Üsküdari`nin Divançesi`nin Edisyon Kritiği, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2002.
• Erdem, Melike, Bursalı Tâlib ve Divanı Tenkidli Metin ve İnceleme, Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1994.
• Erdem, Sadık, Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1994.
• Esad Mehmed Efendi, Bâğçe-i Safâ-endûz, haz. Rıza Oğraş, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2018, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59393,esad-mehmed-efendibagce-i-safa-enduzpdf.pdf?0. (Erişim Tarihi: 22.01.2025).
• Esrâr Dede, Tezkire-i Şuʿarâ-yı Mevleviyye, haz. İlhan Genç, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57762,tezkire-i-suara-yimevleviyyepdf.pdf?0. (Erişim Tarihi: 13.01.2025).
• Ez-Zebidî, Zeynüddîn Ahmed b. Ahmed b. Abdillatif, Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecridi Sarih Tercümesi ve Şerhi Cilt 1, çev. Ahmed Naim, Kâmil Miras, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 2019.
• Farooqi Müfti Mudasir; Bazaz Nusrat, The Captured Gazelle: The Poems of Ghani Kashmiri Penguın Classıcs, İndia 2013. https://archive.org/details/thecapturedgazellethepoemsofghanikashmiri. (Erişim Tarihi: 26 Ocak 2025.)
• Ganjoor, https://ganjoor.net/ebneyamin/divan/ghete/sh311. (Erişim Tarihi: 19 Ocak 2025).
• Hâlî, Seyyid Abdullah el-Isfahânî, Dîvân-ı Hâlî. Süleymaniye Kütüphanesi, Hüsrev Paşa Koleksiyonu, 00526.
• Hâmid Nazifzâde Ahmed, Mecmua’i-i Eş’ar, İstanbul Nadir Eserler Kütüphanesi, 001813.
• Horata, Osman, Nedim-i Kadim ve Divançesi: İnceleme ve Tenkidli Basım, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1987.
• İnce, Muhammet, “Tâlib, Tavîl Ali Efendi-zâde Mehmed Tâlib Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/talib-tavil-ali-efendizade-mehmed. (Erişim Tarihi: 15.01.2025).
• İsen, Mustafa, Şair Tezkireleri, Grafiker Yayınları, Ankara, 3. Basım, 2011.
• Kesik, Beyhan, “Muhlis, Koca Halil Beyzâde Halil Muhlis Bey”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e- sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/muhlis-koca-halil-beyzade-halil. (Erişim Tarihi: 17.01.2025).
• ______, “Hâmid, Enserî-zâde Ahmed Hâmid Efendi, ” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hamidenserizade-ahmed-hamid-efendi. (Erişim Tarihi 17.01.2025).
• ______, “Hâşim, Seyyid Mehmed Hâşim Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasimseyyid-mehmed-hasim-efendi. (Erişim Tarihi: 22. 01.2025).
• ______, “Muhlis, Mustafa Muhlis Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muhlis-mustafamuhlis-efendi. (Erişim Tarihi: 17.01.2025).
• ______, “Muhlisî, Ahmed Muhlisî Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muhlisi-ahmedmuhlisi-efendi. (Erişim Tarihi: 15.01.2025).
• ______, “Rahmî/Hevâyî, Kubûrî-zâde Abdurrahman Rahmî Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/rahmi-hevayi-kuburizade-abdurrahman. (Erişim Tarihi: 15.01.2025).
• ______, “Resmî, Çukadar-zâde Ahmed Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resmicukadarzade-ahmed-efendi. (Erişim Tarihi: 15.01.2025).
• ______, Hâmid, Bedrî Hüseyin Hâmid Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hamid-bedrihuseyin-hamid-efendi. (Erişim Tarihi: 15.01.2025).
• ______, Hâşim, Emir Paşa-zâde Hâşim Çelebi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasim-emirpasazade-hasim-celebi. (Erişim Tarihi: 22 Ocak 2025).
• ______, Râkım, Boz Efendi-zâde Mehmed Râkım Paşa, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rakimboz-efendizade-mehmed-rakim. (Erişim Tarihi: 15.01.2025).
• ______; Aksoyak, İsmail Hakkı, “Vahîd/ Resmî, Vahîd Mehmed Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vahid-resmi-vahidmehmed-efendi. (Erişim Tarihi 16.01.2025).
• Köksal, M. Fatih, “Biyografik Kaynak Olarak Şiir Mecmuaları ve Kastamonulu İshâk-zâde Fevzi Mecmuası”, Ya Kebikeç: Mecmualar Arasında, Kesit Yayınları, İstanbul 2016.
• Köksal, Mehmet Fatih, “Resmî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resmi. (Erişim Tarihi: 16.01.2025).
• Macit, Muhsin, Nedim Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara 1997.
• Mehmed Sirâceddîn, Mecma‘-i Şu‘arâ ve Tezkire-i Üdebâ, haz. Mehmet Arslan, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58597,mecma-i-suara-ve-tezkirei-udeba-pdf.pdf?0. (Erişim Tarihi: 24 Ocak 2025).
• Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin, Tuhfe-i Hattâtîn, haz. Mustafa Koç, Klasik Yayınları, İstanbul 2014.
• Nazifzâde Hâmid Ahmed, Divançe, Mevlâna Müzesi Kütüphanesi, 002427.
• Okuyucu, Cihan, Cinani: Hayatı, Eserleri, Divanının Tenkidli Metni, Türk Dili Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
• Öcalan, Hasan Basri, “Resmî, Açıkbaş Mahmud Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resmiacikbas-mahmud-efendi. (Erişim Tarihi: 15.01.2025)
• Özdingiş, Vicdan, Sabîh Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi), Konya 1998.
• Özeroğlu, Zeynep İstanbullu Nüzhet İsmail ve Divanı (İnceleme-Metin-Dizin), Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2023.
• ______; Erdoğan, Mustafa, “18. Yüzyıl Divan Şairi İsmail Nüzhet Efendi ve Dîvânı”, Turkish Academic Research Review 8/3, 2023, s. 1151-1177.
• Özuygun, Ali Rıza, Hasan Sezâyî’nin Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Dîvanı’nın Tenkitli Metni ve İncelemesi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi), Erzurum 1999.
• Poyraz, Yakup, Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metin), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi), Samsun 2008.
• Shamela, https://shamela.ws/book/11389/8. (Erişim Tarihi 20 Ocak 2025).
• Sona, Fatih, “Hâşim”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasim-mdbir. (Erişim Tarihi: 22 Ocak 2025).
• Süer, Fatih Ramazan, Şemseddîn Sivâsî Dîvânı (İnceleme-Metin), Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi), Sivas 2015.
• Şahin, Banu Gezer, Tâlib Divanı ve İncelemesi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2009.
• Tarlan, Ali Nihad, “Eski Mecmualar Arasında”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.1, 1946, 122-137.
• Tono, Esra, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde Bulunan TY.9707 Numaralı Şiir Mecmuası (Çeviri Yazı-İnceleme), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş 2024.
• Topal, Meral, Pîrî-zâde Mehmed Sâhib Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 2004.
• Tuğluk, Halil İbrahim, Enderunlu Hâmid Divanı (İnceleme-Metin), Salkımsöğüt Yayınları, Erzurum, 2010.
• Uzun, Mustafa İsmet, “Mecmua”, (DİA), 2003, cilt 28, 265-268.
• Ünal, Mehmet, “Hâşim, Hâşim Baba, Şeyh Mustafa Bandırmalı-zâde”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, e-sözlük, https://teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/hasim-hasim-baba-seyh-mustafa-bandirmalizade. (Erişim Tarihi: 22 Ocak 2025)
• Yalçınkaya, Mehmet Akif, Bandırmalızâde Hâşim Baba Dîvânı (Metin-İnceleme),Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Bursa 2008.
• Yazar, Sadık, “Şahsi Bir Arşiv Kaynağı Olarak Balıkesirli Râsih’in Mecmuası: İçerik Analizi ve Derkenar Notları”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, S.13, 2020, 27-62.
• Yıldırım, Sinan, Divan Edebiyatında Nazirecilik Geleneği ve Hevâyî’nin Nazirelerden Oluşan Divanı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 2004.
• Yıldırım, Yusuf, Ahmed Nüzhet Divanı, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 2020.