Öz
Tarihî Türk dilinin söz varlığını ortaya koyan en önemli sözlük çalışmalarından biri Ebu’l-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed b. Ahmed ez-Zemahşerî el-Harezmî’nin kaleme aldığı Mukaddimetü’l- Edeb adlı eserdir. Gerek yazıldığı yüzyılda gerekse sonraki yüzyıllarda oldukça rağbet gören bu sözlük çok kez istinsah edilmiştir. Eserin Farsça, Harezmce (eski bir İran dili), Harezm Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi, Klasik Osmanlı Türkçesi, Çağatayca ve Moğolcaya çok sayıda satır altı çevirisi mevcuttur. 20. yüzyılın ilk yarısından günümüze değin yapılan araştırma ve tetkikler sonucunda Mukaddimetü’l- Edeb’in çok sayıda nüshasına ulaşılmıştır. Bu doğrultuda eldeki çalışma ile Mukaddimetü’l- Edeb’in Harezm Türkçesi satır altı çevirisinden müteşekkil 6 nüshanın ve bir tane de Arap harfli karşılaştırmalı nüshanın tanıtılması amaçlanmaktadır.
Mukaddimetü’l- Edeb’in daha önceki tanıtılmış nüshalarına ilaveten literatürde bahsedilmeyen Lübnan-Beyrut Saint-Joseph Üniversitesi Doğu Bilimleri Kütüphanesi (Bibliothéque orientale) MS 2/1085, Süleymaniye Kütüphanesi Mahmud Paşa 381, Beyazıt Devlet Kütüphanesi Beyazıt 6900, Süleymaniye Kütüphanesi Cârullah 2009, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi 5407, Süleymaniye Kütüphanesi Murad Buharî 307 nüshalarının fizikî özellikleri hakkında bilgi verilecek ve ardından bu nüshaların ne denli Harezm Türkçesi özelliğini yansıttıkları hususu üzerinde durulacaktır. Eldeki çalışmada ayrıca Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar nu. 534’te muhafaza edilen Arap harfli karşılaştırmalı nüsha hakkında da kısaca bilgi verilecektir. Son olarak nüshaların her birinin müstakil olarak Türk dili açısından önem arz ettiği ve bu sebeple her birinin ayrı ayrı incelenip mevcut nüshaların tamamını içine alan karşılaştırmalı bir çalışmanın yapılması gerektiğinin önemi üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler
Mukaddimetü’l- Edeb Zemahşerî Harezm Türkçesi satır altı tercüme karşılaştırmalı çalışma.
Kaynakça
- BOESCHOTEN, Hendrik, A Dictionary of Early Middle Turkic, Editör: John O'Kane, Brill, Leiden 2022.
- ECKMANN, János, Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, Yayıma Hazırlayan: Osman Fikri Sertkaya, 4. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
- EMİNOĞLU, Emin, Kitâbü’l-Efʽâl -Kıpçakça Satır Arası Sözlük-, Akçağ Yayınları, Ankara 2011.
- ERSOY, Gülser, “Mukaddimetü’l-Edeb’in Hem Doğu Türkçesine Hem Batı Türkçesine Satır Altı Çevrili Bir Nüshası Üzerine”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 6 (2), 2022, 922-934.
- ERSOY, Gülser, “Mukaddimetü’l-Edeb’in Harezm Türkçesine Satır Altı Çevirili Bilinmeyen Bazı Nüshaları.” Korkmaz, F. (Ed.), 9. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiriler Kitabı içinde, 2022, 489-500.
- GÜNER, Galip, “Kıpçakça Yazılmış Kitâb’ül-Ef’âl Özgün Bir Eser midir?”, Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi XII. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, 21-23 Mayıs 2025.
- ÖZÇAMKAN AYAZ, Gülşen, Mukaddimetü’l-Edeb Paris ve Yozgat Nüshaları (Giriş-Metin-Dizin), Karadeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020, 48.
- TEKİN, Talat, “Tarih Boyunca Türkçenin Yazısı”, Makaleler 2 Tarihi Türk Yazı Dilleri, Yayıma Hazırlayanlar: Emine Yılmaz, Nurettin Demir, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2013, 105-122.
- TOGAN, Zeki Velidi, “Zimahşeri’nin Doğu Türkçesi ile Muḳaddimetü’l-Edeb’i”, Türkiyat Mecmuası, 14, 1965, 81-92.
- YÜCE, Nuri, Mukaddimetü’l-Edeb Ḫarizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks. 3. Baskı, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014.
- ZEMAHŞERÎ, Ebu’l-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed b. Ahmed, Mukaddimetü’l-Edeb, Lübnan-Beyrut Saint-Joseph Üniversitesi Doğu Bilimleri Kütüphanesi (Bibliothéque orientale) MS 2/1085.
- ZEMAHŞERÎ, Ebu’l-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed b.Ahmed, Mukaddimetü’l-Edeb, Süleymaniye Kütüphanesi Mahmud Paşa 381.
- ZEMAHŞERÎ, Ebu’l-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed b.Ahmed, Mukaddimetü’l-Edeb, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Beyazıt 6900.
- ZEMAHŞERÎ, Ebu’l-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed b.Ahmed, Mukaddimetü’l-Edeb, Süleymaniye Kütüphanesi Cârullah 2009.
- ZEMAHŞERÎ, Ebu’l-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed b.Ahmed, Mukaddimetü’l-Edeb, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi 5407.
- ZEMAHŞERÎ, Ebu’l-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed b.Ahmed, Mukaddimetü’l-Edeb, Süleymaniye Kütüphanesi, Murad Buharî 307.
- ZEMAHŞERÎ, Ebu’l-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed b.Ahmed, Mukaddimetü’l-Edeb, Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar nu. 534.
- www.yek.gov.tr [İnternet erişim: 04.03.2025]
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tarihi Kuzey Doğu Türk Dili (Harezm, Kıpçak, Çağatay) |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 12 Temmuz 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 5 Nisan 2025 |
| Kabul Tarihi | 23 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 53 |
Türk Kültürü İncelemeleri – Haziran 2026 Sözlü Çeviri Özel Sayısı
Çağrı Metni
Sözlü çeviri, gündelik karşılaşmalardan kurumsal etkileşimlere kadar uzanan çeşitli bağlamlarda, iki dilli ve kültürlerarası iletişimin merkezinde yer alır. Türkiye’deki sözlü çeviri ortamlarında, dillerden biri büyük ölçüde Türkçedir ve bu uygulamalar, Türkçenin diğer dillerle etkileşiminde ortaya çıkan iletişimsel, kültürel ve toplumsal dinamikleri yansıtır.
Haziran 2026 sayımız için hazırlamakta olduğumuz bu özel sayıyla, Türkiye’deki sözlü çeviri uygulamalarını farklı tür ve bağlamlarda inceleyen özgün araştırmaları bir araya getirmeyi amaçlıyoruz. Bu çalışmalar, sözlü çevirinin dilsel, kültürel, toplumsal ve göstergebilimsel boyutlarına disiplinlerarası bir bakış sunarak, yalnızca çeviribilim alanına değil; Türk dili, kültürü ve toplumu üzerine yapılan araştırmalara da değerli katkılar sağlayacaktır.
Bu doğrultuda, sözlü çeviri üzerine çalışan ulusal ve uluslararası akademisyenleri, araştırmacıları ve alanda aktif profesyonelleri, Haziran 2026 sayımıza katkıda bulunmaya davet ediyoruz. Özel sayıya, Türkiye’deki sözlü çeviri ortamlarında iletişim süreçlerinin, rollerin ve çeviri uygulamalarının nasıl şekillendiğini tartışan kuramsal veya uygulamalı çalışmalarla katkı sunabilirsiniz.
Araştırma konularının, aşağıdaki temalar çerçevesinde tasarlanması önerilmektedir; ancak farklı yaklaşımlar ve konular da değerlendirmeye alınacaktır.
-Sözlü çeviri ortamlarında Türkçenin söylem yapıları ve etkileşimsel stratejileri,
-Mahkeme, hastane, okul gibi kamusal hizmet alanlarında yürütülen sözlü çeviri pratikleri,
-Andaş ve ardıl çeviride, Türkçeye özgü zorluklar ve stratejiler,
-Göç, azınlıklar ve çokdillilik bağlamında sözlü çeviri uygulamaları,
-Sözlü çeviri eğitimi ve öğretiminde dilsel ve kültürel boyutlar,
- Çeviri etiği ve profesyonel normların Türkiye’deki sözlü çeviri uygulamalarına etkisi,
-Teknoloji destekli sözlü çeviri araçlarının kullanımı,
-Toplumsal kriz, afet ve acil durumlarda sözlü çevirmenin rolü.
Önemli Notlar:
Özel sayıya gönderilecek makaleler için son teslim tarihi 15 Mart 2026 olarak belirlenmiştir.
Yazıların künye bilgileri, dipnot sistemi ve kaynakça gösterim şekli internet sayfamızda bulunan makale yazım şablonuna göre hazırlanacaktır.
Call for Papers
Turkish Cultural Studies – June 2026 Special Issue on Interpreting Studies
Interpreting occupies a central position in bilingual and intercultural communication across a wide range of contexts, from everyday encounters to institutional interactions. In interpreting settings in Turkey, one of the working languages is predominantly Turkish, and these practices reflect the communicative, cultural, and social dynamics that emerge through the interaction of Turkish with other languages.
With this special issue, scheduled for publication in June 2026, we aim to bring together original studies that explore interpreting practices in Turkey across diverse genres and contexts. Adopting an interdisciplinary perspective on the linguistic, cultural, social, and semiotic dimensions of interpreting, these contributions will provide valuable insights not only for the field of Translation and Interpreting Studies but also for research on Turkish language, culture, and society.
In this regard, we invite national and international scholars, researchers, and professionals working in the field of interpreting to contribute to our June 2026 issue. Submissions may include theoretical or applied studies that examine how communicative processes, roles, and interpreting practices are shaped within interpreting settings in Turkey.
Suggested, though not exclusive, areas of research include the following themes; alternative approaches and topics will also be considered.
-Discourse structures and interactional strategies of Turkish in interpreting settings,
-Interpreting practices in public service domains such as courts, hospitals, and schools,
-Turkish-specific challenges and strategies in simultaneous and consecutive interpreting,
-Interpreting practices in the context of migration, minority communities, and multilingualism,
-Linguistic and cultural dimensions in interpreter training and education,
-Translation ethics and the impact of professional norms on interpreting practices in Turkey,
-Use of technology-assisted interpreting tools,
-The role of interpreters in social crises, disasters, and emergency situations.
Important Notes:
The deadline for submitting articles to the special issue is March 15, 2026.
The article's citation information, footnote system, and bibliography format will be prepared according to the article writing template available on our website.