1893 YILINDA OSMANLI DEVLETİ’NDEN AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ’NE GÖNDERİLEN HEDİYE ALBÜMLERDE YILDIZ SARAYI

Yıl 2025, Sayı: 53, 183 - 220, 12.07.2025

Elif Tugce Kurt

Öz

Sanatın birçok alanına ilgisi olan II. Abdülhamid (1876-1909) dönemin popüler teknolojisi fotoğrafla da yakinen ilgilenmiştir. Sanat ve teknoloji merakıyla II. Abdülhamid’in titiz ve kontrolcü yönetim anlayışı birleşince fotoğraf ilgili dönemde devlet yönetiminde, iç ve dış siyasette önemli bir araç hâline gelmiştir. Fotoğrafı tespit, tanıma, takip etme, analiz etme gibi birçok amaçla aktif olarak kullanan II. Abdülhamid, ilgili devirde yeni yapılan, yenilenen ya da onarılan kurumların tefrişatını, iç/dış mekân düzenlemelerini de yine fotoğraflar aracılığıyla takip etmiştir. II. Abdülhamid döneminde fotoğrafın yaygın olarak kullanıldığı alanlardan biri diplomatik hediyeleşmelerdir 19. yüzyıl diplomasinin altın çağı olarak kabul edilirken, bu dönemde devletler arasında hediye olarak sunulan albümler sadece dikkat çekici hediyeler değil, aynı zamanda küresel çapta bir okumayı mümkün kılan önemli simgelerdir. Bu albümler güç ve nezaketi bir arada yansıtarak, diplomatik ilişkilerin zarif bir ifadesi olmuş ve devletler görsel miraslarını nesiller boyunca kalacak bir hatıra olarak bırakabilmiştir. II. Abdülhamid döneminde bu bağlamda 1893 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Library of Congress’e (Amerika Millî Kütüphanesi) 51 ciltten oluşan 1822 fotoğraflık hediye albümler gönderilmiştir. İmparatorluğun güçlü ve saygın imajını ve otoportresini sunmak için hazırlanan bu albümlerde Padişah II. Abdülhamid’in yaşadığı yer olmakla beraber devletin yönetim merkezi olan Yıldız Sarayı’nın da fotoğrafları yer alır. Bu çalışmada 1893 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ne (ABD) gönderilen hediye albümlerdeki Yıldız Sarayı fotoğrafları tespit edilip hangi bağlamda bu fotoğrafların seçkiye dâhil edildiği tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid , Yıldız Sarayı Fotoğraf Koleksiyonu , Hediye Albümler , Library of Congress , Yıldız Sarayı

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başbakanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâbıâli Evrak Odası (BEO), 3732/279835.
• Bâbıâli Evrak Odası (BEO), 627/47019.
• Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TH), 135/120.
• Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TH), 95/57.
• Hariciye Nezareti Tahrirat-ı Hariciye Odası (HR.TO), 497/30.
• Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi (MF.IBT), 218/47.
• Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF.MKT), 319/39.
• Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF.MKT), 86/101.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV), 74/0058.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV), 53/72.
• Yıldız Perakende, Elçilik-Şehbenderlik ve Ataşemiliterlik (Y.PRK.EŞA), 15/64.
• Yıldız Perakende, Yaveran, Maiyyet, Erkân-ı Harbiye Dairesi Evrakı (Y.PRK.MYD), 13/48.
• Yıldız Sadaret Hususi (Y.A.HUS), 204/81.
• Kaynak Eserler ve İncelemeler
• AĞDAŞ, Neslihan, II. Abdülhamit’in Kuzey Afrika Siyaseti: Şeyh Zâfir ve Ertuğrul Tekkesi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2015.
• ANAMERİÇ, Hakan, Fatih Rukancı, “ II. Abdülhamid Dönemi Kitap Diplomasisi”, Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), C 36, S. 62, Ankara Üniversitesi, Ankara 2017, s. 101-132.
• BARUTÇU, Şinasi, Foto Konuşmaları, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1947.
• COX, Samuel Sullivan, Bir Amerikan Diplomatının İstanbul Anıları 1885-1887, çev. Gül Çağalı Güven, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2013.
• DURAK, Gökhan, Amerikan Basınında II. Abdülhamid ve Dönemi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2023.
• ERSOY, Ahmet, Deniz Türker, “The Hamidian Visiual Archive 1878-1909: A User’s Manual”, in Goshgarian, R., Khuri-Makdisi, I., ve Yaycıoğlu, A. (Ed.), Crafting History: Essays on the Ottoman World and Beyond in Honor of Cemal Kafadar, Academic Studies Press, Boston 2022, s. 319-342.
• EZGÜ, Fuad, Yıldız Sarayı Tarihçesi, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul 1962.
• Imperial Self Portrait: The Ottoman Empire As Revealed in the Sultan Abdul-hamid II’s Photographic Albums, ed. Carney E.S. Gavin, The Harvars Semitic Museum, Harvard University, ABD 1989.
• KOCAIŞIK, Dilruba, II. Abdülhamid’in Yıldız Sarayı: Mimari Mekânlar ve Dönemin Fotoğraflardaki Temsili, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
• MÜLLER, Mrs. Max, İstanbul’dan Mektuplar, Şehir Yayınları, İstanbul 2010.
• NUHOĞLU, Hidayet, Orhan Çolak, “Osmanlıda Fotoğrafçılık”, Türkler, C 14, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 933-943.
• ÖZENDES, Engin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafçılık (1839-1923), YEM Yayınları, İstanbul 2013.
• ÖZTUNCAY, Bahattin, Hanedan ve Kamera, Aygaz Yayınları, İstanbul 2011.
• ÖZYETGİN, Ayşe Melek, “19. Yüzyılda Yıldız Sarayı’ndan Dünya’ya Bakmak: Sultan II. Abdülhamid’e Ait Yıldız Sarayı Fotoğraf Koleksiyonu”, TR, Türkiye’nin Kültür Dergisi, S. 28, Yunus Emre Enstitüsü Yayını, Ankara 2020, s. 89-99.
• ÖZYETGİN, Ayşe Melek, Ayşe Ersay Yüksel, Elif Tuğçe Kurt, Osmanlı İmparatorluğu’nda Diplomasi ve Ağırlama 19. Yüzyılın Önemli Konukları, Ötüken Yayınevi, İstanbul 2024.
• ÖZYETGİN, Ayşe Melek, Ayşe Ersay Yüksel, Vahdettin Engin, Yıldız Sarayı, Yıldız Teknik Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2021.
• SÖYLER, Olgay, “Yıldız Sarayı Ahırları ve Ferhan”, Z Kültür Sanat Şehir Mevsimlik Tematik Dergi, S 3, Güz 2008, s. 303.
• ŞAHİN TEKİNALP, Ayşe Pelin, Yıldız Sarayı Kompleksi Duvar Resimleri, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1999.
• ŞAKİR, Ziya, Abdülhamid ve Mikado, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1994.
• TÜRKER, Deniz, “Her Resim Bir Fikirdir”: On Dokuzuncu Yüzyıl Hediye Albümleri ve Abdülhamid’in Görsel Arşivi”, Tarihin Merkezine Seyahat Fotoğraf ve Osmanlı Köklerinin Yeniden Keşfi (1886), Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi (ANAMED), İstanbul 2018, s. 65-85.
• Yıldız Sarayı Fotoğraf Koleksiyonu Üzerinden Osmanlı-Amerika İlişkileri, haz. Kamil Fırat, ed. A. Melek Özyetgin, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul 2018.
• YÜKSEL, Ayşe Ersay, II Abdülhamid: Sanatkâr ve Sanat Hâmisi Bir Sultan, Ötüken Yayınevi, İstanbul 2018.