İsmâil Rüsûhî Ankaravî’nin Makâsıd-ı Aliyye Fî Şerhi't-Tâ’iyye Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Sayı: 54, 613 - 636, 29.11.2025

Funda Öztürk , Hasan Ali Esir

Öz

Klasik Türk edebiyatı şerh geleneğinde birçok Arapça kaside şerhi göze çarpmaktadır. İslam medeniyetinin altın çağında, hem Arap hem de İslam edebiyatında derin izler bırakan şairlerden biri olarak bilinen İbnü’l-Fârız, klasik Arap şiirinin en önemli temsilcilerindendir. Aslen Hamâlı olup Kâhire’de dünyaya gelen İbnü’l-Fârız, özellikle tasavvufî şiirleriyle tanınmıştır. Divan’ında yer alan şiirler, derin tasavvufi anlamları, ince bir lirizmle birleşen zengin dili ve sembolik anlatımıyla dikkat çeker. Klasik Türk edebiyatı şerh geleneğine kaynaklık eden önemli kasidelerden birisi de İbnü’l- Fâriz’in Dîvân’ında yer alan en meşhur ve en uzun kasidesi olan Tâʼiyye Kasîde’sidir. Beyit sonlarında yer alan “tâ” vezninden dolayı Kasîdetü't-Tâ’iyye veya toplamda 761 beyti ihtiva ettiği için uzunluğu nedeniyle et-Tâ’iyyetü'l-Kübrâ adıyla da bilinen bu kasidenin ilk Türkçe şerhi XVI. yüzyılda Trabzonlu Mehmed Ma‘rûf tarafından Şerh-i Kasîdetü't-Tâʼiyye ismiyle yapılmıştır. Tespit ettiğimiz ikinci şerh ise çalışmamıza da konu olan XVII. yüzyılda İsmâil Rusûhî Ankaravî’ye ait Makâsıd-ı Aliyye fî Şerhi’t-Tâ’iyye adlı eserdir. Üzerinde çalıştığımız bu şerh kasidenin tamamına yani 761 beyti ele alması bakımından önemlidir. Tâ’iyye kasidesi, tasavvufî ıstılahlar ile örtülü zor bir metindir. Bu sebeple Tâ’iyye Kasidesi tercüme ve şerh sayısı azdır. Bu açıdan İsmâil Rusûhî Ankaravî’nin şerhi kasidenin tamamına yapılan ilk Türkçe şerh olması bakımından önem arz etmektedir. Bu makalede İsmâil Rüsûhî Ankaravî’nin biyografik bilgileri ve eserlerine değinildikten sonra söz konusu şerhin, tanıtımı, metodu ve kaynakları hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

İsmâil Rusûhî Ankaravî , İbnü’l-Fârız , Makâsıd-ı Aliyye fî Şerhi’t-Tâ’iyye , Şerh , Tasavvuf.

Man A Review of İsmâil Rüsûhî Ankaravî's Work Named Makâsid-ı Aliyye Fî Şerhi't-Tâ’iyye

Öz

When the commentary tradition in classical Turkish literature is considered, the abundance of Arabic, Persian, Turkish odes stands out among the works that are the source of the commentary tradition. Known as one of the poets who left a deep mark on Arabic and Islamic literature during the golden age of Islamic civilization, Ibn al-Fariz is one of the most important representatives of classical Arabic poetry. One of the qasidas that are the source of the aforementioned tradition of commentary is the most famous and longest qasida of Ibn al-Fâriz in his Divan, the Kaside al-Ta'iyye. This poem, was first commented on in Turkish by Mehmed Ma‘rûf of Trabzon in the 16th century as a name Şerh-i Kasîdetü't-Tâ'iyye. The second commentary we identified is the work called Makâsıd-ı Aliyye fî Şerhi’t-Tâ’iyye by İsmâil Rusûhî Ankaravî, which is also the subject of our study and was written in the 17th century. This commentary that we are working on is important in terms of covering the entirety of the kasida, namely 761 couplets. The Tâ’iyye poem is a difficult text. For this reason, few dared to translate and comment on the Tâ’iyye. In this respect, Ankaravî’s commentary is important in that it is the first Turkish commentary on the entire poem. In this study, After mentioning the biographical information and works of Ismail Rusuhî Ankaravi, this article will provide information about the introduction, method, and sources of the commentary in question

Anahtar Kelimeler

İsmâil Rusûhî Ankaravî , İbnü’l-Fârız , Makâsıd-ı Aliyye fî Şerhi’t-Tâ’iyye , Annotation , Mysticism

Kaynakça

• ALZYOUT, Hassan Abdallah, Trabzonlu Mehmed Maʻrûf'un Şerh-i Kasîdetu't-Tâʼiyye'si (Metin-İnceleme), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2019.
• AVŞAR, Ziya “Rûhu’l-Mesnevî’de Mesnevî’nin İlk 18 Beytinin Şerh Yöntemi”, Turkish Studies /Türkoloji Araştırmaları 2/3, Ankara 2007.
• BALCI, Musa, “Attâr ve Pendnâme’si Üzerine”, Artvin Çoruh Üniversitesi İlahiyat Araştırmaları Dergisi 2, Artvin 2018.
• BAYTAR, Yaşar Seracettin, Sûfî Şair İbnü’l-Fârid, Hayatı ve Divânı (Şiirlerindeki Tasavvufî Temâlar ve Edebî Sanatlar), İktisad Yayınevi, Ankara 2020.
• BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh, nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• CEYHAN, Semih, “Mesnevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 2004, 29: 325-334.
• DEMİRCİ, Mehmet, Osmanlı Tasavvuf Düşüncesi (Makâsıd-i Aliyye fî şerhi’t-Tâ’iyye), Vefa Yayınları, İstanbul 2008.
• DEMİRLİ, Ekrem, “Sadreddin Konevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1996, 13: 251-258.
• Fergânî, Saîdüddin Müntehâ’l-Medârik, çev. Mustafa Yalçınkaya, Litera Yayıncılık, İstanbul 2018.
• HANBEL, Ahmed b., Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned, nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405 / 1985.
• KILIÇ, Mahmut Erol, “Fütûhâtü’l-Mekkiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2008, 35: 420-425.
• KILIÇ, Hulusi, “el-Makâmât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 2003, 27: 414-415.
• KUR’ÂN-I KERÎM MEÂLİ, çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2009.
• MEVLÂNÂ CELÂLEDDİN-İ RÛMÎ, Mesnevî-i Ma‘nevî, çev. Derya Örs-Hicabi Kırlangıç, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2015.
• MÜSLİM, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc, el-Câmiʿu’s-sahîh, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• ÖNGÖREN, Reşat, “Miftâhu’l-Gayb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 1996, 30: 16-17.
• ÖZEK, Ali, “el-Keşşâf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 2022, 25: 329-330.
• SAKLAN, Bilal, “Kûtü’l-Kulûb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2008, 26: 501-502.
• SEVGİ, H. Ahmet, “Gülşen-i Râz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1996, 14: 253-254.
• ULUDAĞ, Süleyman, “Avârifü’l-Ma‘ârif”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1991, 4: 109-110.
• -----------, “er-Risâle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2008, 35: 122-123.
• YETİK, Erhan “Menâzilü’s-Sâirin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 2004, 26: 122-123.
• YAZAR, Sadık, Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, İstanbul Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2011.