Approaches for Crisis Intervention in Spiritual Counseling and Care

Yıl 2022, Sayı: 5, 99 - 128, 30.06.2022

Zeynep Karlık Naci Kula

https://doi.org/10.56432/tmdrd.1094333

Öz

The aim of the article is to evaluate the meaning of crisis, and the approaches for dealing with it from the perspective of psychology and spiritual counseling. In addition, the methods and practices that should be in the spiritual counselor's toolbox were also examined. In this context, this article, which also examines crisis therapies in terms of clinical psychology and spiritual counseling and guidance literature, is a theoretical study aiming to contribute theoretically to spiritual counseling and guidance practices. Spiritual counseling and guidance, unlike psychological counseling, is the realization of the necessary support by using religious and spiritual references in order to regain the lost sense of control in coping with the crises experienced by the individual due to illness, disability, old age or natural disasters. Similarly, clinical psychology also strives for human healing. However, these secular models try to understand the individual by accepting that the meaning of life for people from different cultures and beliefs is the same regardless of God. While psychoanalytic theory connects events to objects, cognitive therapies turn inward and rediscover the subject of behavior. These schemas, which develop as a result of experiences spent with people important in the first years of life, become active when faced with stressful events and determine their reaction by offering shortcut methods and ways. With McIntosh, religion was also accepted as a cognitive schema. The most basic schema of religion is the God schema, which defines the unique God concept of each religion and individual. If this scheme is not positive, negative emotions such as blaming God for crises, feeling abandoned, and feeling guilty about God being perceived as punishing may be triggered. Throughout the article, crisis counseling practices in spiritual counseling have been tried to be formed within the framework of the concept of God image schema. As a matter of fact, the psychology of religion draws strength from the theory of divine action thought and the theory of cognitive orientation, which are religious coping methods in times of crisis. In this direction, the relationship between the image of God, which is the connection point between God and the individual, with crisis experiences has been investigated throughout the article. Finally, in the article; it has been evaluated that the right God-imagination schema is the basic element in making sense of the individual's vital crises and coping with the crisis. With the created positive God imagination scheme, it is seen that the person has a short cut to go through many events in his/her life, especially the struggle with the crisis.

Anahtar Kelimeler

Spiritual counseling and care, Cognitive schemas, Psychological trauma, God images, Crisis counseling

Manevi Danışmanlık ve Rehberlikte Krize Müdahale Yaklaşımları

Öz

Bu makalenin amacı, krizin anlamına ve krizle mücadele yaklaşımlarına yönelik psikoloji ve manevi danışmanlık perspektifinden değerlendirmeler yapmaktır. Ayrıca manevi danışmanın alet çantasında olması gereken yöntem ve pratikler de incelenmiştir. Bu kapsamda kriz terapilerinin klinik psikoloji ve manevi danışmanlık ve rehberlik literatürü açısından incelendiği bu makale, manevi danışmanlık ve rehberlik uygulamalarına kuramsal katkıda bulunmayı hedefleyen teorik bir çalışmadır. Manevi danışmanlık ve rehberlik, psikolojik danışmanlıktan farklı olarak bireyin hastalık, sakatlık, yaşlılık ya da doğal afetler nedeniyle yaşadığı krizlerle başa çıkmada, kaybedilen kontrol duygusunun yeniden kazandırılması için gerekli desteğin dini ve manevi referanslar kullanılarak gerçekleştirilmesidir. Benzer şekilde klinik psikoloji de insanın sağaltımı için çaba sarf eder. Ancak bu seküler modeller, Tanrı’dan bağımsız olarak farklı kültür ve inançtaki insanların hayatı anlamlandırmalarını aynı kabul ederek bireyi anlamaya çalışmaktadır. Psikanalitik kuram olayları nesnelere bağlarken bilişsel terapiler içe dönerek davranışların öznesini yeniden keşfetmiştir. Yaşamın ilk yıllarında önemli kişilerle geçirilen yaşantılar sonucunda gelişen bu bilişsel şemalar, stresli olaylarla karşılaşıldığında aktifleşir ve kestirme metot ve yollar sunarak tepkisini belirler. McIntosh ile din de, bir bilişsel şema olarak kabul edilmiştir. Dinin en temel şeması, her dinin ve bireyin kendine özgü Tanrı tasavvurunu tanımlayan Tanrı şemasıdır. Bu şemanın olumlu olmaması durumunda krizlerden Tanrı’yı sorumlu tutma, terk edildiğini düşünme ve Tanrı’nın ceza verici olarak algılanmasından dolayı suçluluk duygusu gibi negatif duygular tetiklenebilir. Makale boyunca manevi danışmanlıkta krize müdahale yaklaşımları, Tanrı tasavvuru şema kavramı çerçevesinde oluşturulmaya çalışılmıştır. Nitekim din psikolojisi, kriz anında dini başa çıkma yöntemlerinden Tanrısal eylem düşüncesi teorisi ve bilişsel yönelim teorisinden güç alır. Bu doğrultuda Tanrı ile birey arasındaki bağlantı noktası olan Tanrı tasavvurunun kriz yaşantılarıyla ilişkisi araştırılmıştır. Makalede son olarak; olumlu Tanrı tasavvuru şemasının bireyin yaşamsal krizleri anlamlandırmada ve krizle başa çıkmada temel unsur olduğu değerlendirilmiştir. Oluşturulmuş doğru Tanrı tasavvuru şeması ile bireyin başta krizle mücadele olmak üzere yaşamındaki pek çok olayın içinden geçebilecek kestirme bir yola sahip olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Manevi Danışmanlık ve Rehberlik, Bilişsel şemalar, Psikolojik travma, Tanrı Tasavvurları, Kriz Danışmanlığı

Kaynakça

• Abraído-Lanza, A. F., Vásquez, E., & Echeverría, S. E. (2004). En las manos de dios [in God’s hands]: Religious and other forms of coping among latinos with arthritis. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 72 (1), 91-102.
• Al-Husseini, K. A. & Mirghafoorian, F. & Razian, S. (2020). Strategies for dealing with problems from the perspective of Islam. International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding, 7 (10), 130-137.
• Anderson, N.& Heywood-Everett, S.& Siddiqi, N., Wright, J.& Meredith, J. & McMillan, D. (2015). Faith-adapted psychological therapies for depression and anxiety: Systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 176, 183-196.
• Apaydın, H. (2010). Ruh sağlığı-din ilişkisi araştırmalarına bir bakış. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10 (2), 59-77.
• Aten, J. D. & Worthington, E. L. (2009). Next steps for clinicians in religious and spiritual therapy: An endpiece. Journal of Clinical Psychology, 65 (2), 224-229.
• Atkinson, R. & Hilgard, E. R. (1995). Psikolojiye giriş. (çev. M. Atakay & K. Atakay). İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Ayten, A. (2015). Tanrı’ya sığınmak: Dini başa çıkma üzerine psiko-sosyal bir araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Ayten, A. (2018). Manevi danışmanlık ve rehberlik Cilt: 1. İstanbul: Dem Yayınları.
• Bahadır, A. (2002). İnsanın anlam arayışı ve din: Logoterapik bir araştırma. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Bartlett, F. C. (1932). Remembering: A study in experimental and social psychology (ss. xix, 317). Cambridge: Cambridge University Press.
• Beck, A. T. (2010). Cognitive-behavioral strategies in crisis intervention. ed. F. M. Dattilio & A. Freeman. New York: The Guilford Press.
• Beck, J. (2001). Bilişsel terapi: Temel ilkeler ve ötesi. (çev. N. H. Şahin). Ankara: Türk Psikologlar Derneği.
• Bell, M.D. & Carl, C. (1994) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM-IV. Washington, DC: American Psychiatric Association.
• Bentley, J. A. & Fenny, N. C. & Dolezal, M. L. & Klein, A. & Marks, L. H. & Graham, B. & Zoellner, L. A. (2021). Islamic trauma healing: Integrating faith and empirically supported principles in a community-based program. Cognitive and Behavioral Practice, 28 (2), 167.
• Bienenfeld, D. & Yager, J. (2007). Issues of spirituality and religion in psychotherapy supervision. The Israel Journal of Psychiatry and Related Sciences, 44 (3), 178-186.
• Bonelli, R. M. & Koenig, H. G. (2013). Mental disorders, religion and spirituality 1990 to 2010: A Systematic evidence-based review. Journal of Religion and Health, 52 (2), 657-673.
• Brewer, W. F. (2000). Bartlett’s concept of the schema and its impact on theories of knowledge representation in contemporary cognitive psychology. [içinde] Bartlett, culture and cognition (ss. 69-89). London: Psychology Press.
• Bronfenbrenner, U. (1976). The ecology of human development: Experiments by nature and design. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Calhoun, L. G. & Tedeschi, R. G. (2006). The handbook of posttraumatic growth: Research and practice. New York: Routledge.
• Capuzzi, D. & Gross, D. (1999). Counseling and psychotherapy: Theories and interventions. New Jersey: Prentice-Hall.
• Carpenter, B. N. (1992). Personal coping: Theory, research, and application (ss. viii, 268). Westport: Greenwood Publishing Group.
• Cevizci, A. (2009). Felsefe tarihi: Thales’ten Baudrillard’a. İstanbul: Say Yayınları.
• Ceylan, İ. (2019). Madde bağımlısı bireylerin manevi ihtiyaçlarının belirlenmesi (amatem örneği) (Yayımlanmış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cicirelli, V. G. (2011). Religious and nonreligious spirituality in relation to death acceptance or rejection. Death Studies, 35 (2), 124-146.
• Conyne, R. K. & Cook, E. P. (2004). Ecological counseling: An innovative approach to conceptualizing person-environment interaction. Virginia: American Counseling Assn.
• Cottam, S. (2011). Self-control failure in catholicism, Islam, and cognitive psychology. Zygon, 46 (2), 491-499.
• Dağcı, A. (2020). Huzurevi yaşlılarının manevi gereksinimlerinin belirlenmesi ve değer odaklı manevi bakım programının umut, psikolojik iyi oluş ve Tanrı algısı düzeyleri üzerindeki etkililiğinin değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Davis, E. B.& Moriarty, G. L. & Mauch, J. C. (2013). God images and god concepts: Definitions, development, and dynamics. Psychology of Religion and Spirituality, 5 (1), 51-60.
• Dayringer, R. & Oler, D. (2005). The image of God and the Psychology of Religion. London: Routhledge.
• Dilek Tel, F. (2017). Travma yaşamış üniversite öğrencilerinin benlik saygıları ve travma sonrası büyüme düzeyleri arasındaki ilişkide stresle başa çıkmanın aracılık rolü (Yayımlanmış Doktora Tezi). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Doğan, M. (2020). Acıdan erdeme Yolculuk. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Duralı, Ş. T. (1999). Çağdaş küresel medeniyet. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Düzgüner, S. (2013). Maneviyat algısı ve diğerkâmlıkla ilişkisi: Kan bağışı örneğinde Türkiye ve Amerika karşılaştırmalı nitel bir araştırma. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ekşi, H.& Takmaz, Z. & Kardaş, S. (2016). Psikoterapi sürecinde maneviyat: Türk sağlık çalışanlarının deneyimleri üzerine fenomenolojik bir araştırma. Piritual Psychology and Counselling, 1 (1), 89-108.
• Emmons, R. A. (2006). Spirituality. ed. M. Csikszentmihalyi, M., & IS Csikszentmihalyi. A life worth living: Contributions to positive psychology, 62-81.
• Erden, S. & Emi̇noğlu, Z. (2020). Bilişsel davranışçı temelli psiko-eğitim programının psikolojik dayanıklılık ve duygu düzenleme üzerindeki etkisi. Opus Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15 (22), 555-582.
• Erdur Baker, Ö. & Doğan, T. (2016). Kriz danışmanlığı: Müdaheleler ve beceriler. [içinde] Kriz danışmanlığı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Eryücel, S. (2013). Yaşam olayları ve dini başa çıkma. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fowler, J. W. (1981). Stages of faith: The psychology of human development and the quest for meaning. New York: HarperRow.
• Freud, S. (2019). Uygarlığın huzursuzluğu. (çev. H. Barışcan). İstanbul: Metis Yayınları.
• Gall, T. L., Charbonneau, C., Clarke, N. H., Grant, K., Joseph, A., & Shouldice, L. (2005). Understanding the nature and role of spirituality in relation to coping and health: A conceptual framework. Canadian Psychology/Psychologie Canadienne, 46 (2), 88-104.
• Genia, V. (1999). Seküler psikoterapistler ve dindar danışanlar: Mesleki mülahazalar ve öneriler. (çev. Ü. Ok). İslami Araştırmalar Dergisi, 12 (1), 78-83.
• Gladding, S. T. (2014). Family therapy: history, theory and practice. Boston: Pearson.
• Goodman, L. E. (1975). Essays on islamic philosophy: Essays on literature and literary criticism. ed. G. Hourani. Albany: Suny Press.
• Gorsuch, R. L. (1986). Bav: A Possible non-reductionistic model for the psychology of religion. The 94th Annual Convention of The American Psychological Association, Washington, D.C.
• Göka, E. (2010). Ölme; ölümün ve geride kalanların psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Gökalp, N. (2018). İnsan felsefesi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Gürsu, O. & Söylev, Ö. F. & Demirtaş, B. (ed.). (2021). Olağanüstü Durumlarda Manevi Danışmanlık ve Rehberlik: Disiplinlerarası Araştırmalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Groome, D. & Dewart, H. (1999). An introduction to cognitive psychology: Processes and disorders. London: Psychology Press.
• Guenon, R. (1999). Modern dünyanın bunalımı. (çev. M. Kanık). Bursa: Verka Yayınları.
• Hamdan, Aisha (2007). A case study of a Muslim client: Incorporating religious beliefs and practices. The Journal of Multicultural Counseling And Development, 35 (2), 92-100.
• Hodge, D. R., & Nadir, A. (2008). Moving toward culturally competent practice with Muslims: Modifying cognitive therapy with Islamic tenets. Social Work, 53 (1), 31.
• Hood, R. W., Hill, P. C., & Spilka, B. (2009). The psychology of religion, fourth edition: An empirical approach. New York: The Guilford Press.
• Hook, J. N.& Worthington, E. L.& Davis, D. E.& Jennings, D. J.& Gartner, A. L. & Hook, J. P. (2010). Empirically supported religious and spiritual therapies. Journal of Clinical Psychology, 66 (1), 46-72.
• James, B. J. & Samuels, C. A. (1999). High stress life events and spiritual development. Journal of Psychology and Theology, 27 (3), 250-260.
• James, R. K. & Gilliland, B. E. (2012). Crisis Intervention Strategies. Belmont, CA: Brooks Cole.
• Kara, E. (2019). Dini inancın bilişsel davranışçı terapiye entegresi. Dini Araştırmalar. 22 (55), 159-180.
• Karaca, F. & Hacıkeleşoğlu, H. (2020). Allah tahayyülleri ölçeği. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 54 (2), 67-83.
• Karlık, Z. (2021). Manevi danışmanlık ve rehberlikte kriz terapisi üzerine düşünceler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kanel, K. (2015). A Guide to crisis intervention. Grove, CA: Brooks/Cole Publishing Company.
• Kasapoğlu, F. (2017). Terapötik süreçte maneviyatın değerlendirilmesi. [içinde] Psikoterapi ve psikolojik danışmada maneviyat: Kuramlar ve uygulamalar. ed. H. Ekşi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Khan, Z. H. & Watson, P. J. & Chen, Z. (2011). Differentiating religious coping from islamic identification in patient and non-patient Pakistani Muslims. Mental Health, Religion & Culture, 14 (10), 1049-1062.
• Kirkpatrick, L. A. (2005). Attachment, evolution, and the psychology of religion. New York: Guilford Press.
• Klein, M. (1975). Envy and Gratitude and Other Works, 1946-1963. Washington: The Free Press.
• Koç, M. (2012). Manevî-[Psikolojik] danışmanlık ile ilgili Batı’da yapılan bilimsel çalışmaların tarihi ve literatürü (1902-2010) üzerine bir araştırma-II. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12 (2), 239-276.
• Koenig, H. G. (1995). Religion as cognitive schema. The International Journal for the Psychology of Religion, 5 (1), 31-37.
• Koenig, H. G. & Cohen, H. J. & Blazer, D. G. & Pieper, C. & Meador, K. G. & Shelp, F. & Goli, V. & DiPasquale, B. (1992). Religious coping and depression among elderly, hospitalized medically ill men. The American Journal of Psychiatry, 149 (12), 1693-1700.
• Köylü, M. & Altaş, N. (2018). Dini danışmanlık ve din hizmetleri. İstanbul: Dem Yayınları.
• Krejci, M. J. (1998). Gender comparison of God schemas: A Multidimensional scaling analysis. The International Journal for the Psychology of Religion, 8 (1), 57-66.
• Kula, M. N. (2020). Engellilere yönelik manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kurt, E. (2021). Kanser hastalarında manevi danışmanlık uygulamalarının kaygı ve yaşam kalitesi üzerindeki etkisinin incelenmesi (Yayımlanmış Doktora Tezi). Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lacan, J. (2014). Baba’nın adları. (çev. M. Erşen). İstanbul: Monokl Yayınları.
• Lartey, E. Y. (1993). African perspectives on pastoral theology: A contribution to the quest for more encompassing models of pastoral care. Contact, 112 (1), 3-11.
• Lazarus, R. S. & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer Publishing Company.
• Mahnaz, A. (2015). The effects of teaching contrastive skills of Islam and cognitive-behavioral for coping on anxiety. Management Science Letters, 5 (8), 743-748.
• McIntosh, D. N. (1995). Religion-as-schema, with implications for the relation between religion and coping. The International Journal for the Psychology of Religion, 5 (1), 1-16.
• McIntosh, D. N. & Silver, R. C. & Wortman, C. B. (1993). Religion’s role in adjustment to a negative life event: Coping with the loss of a child. Journal of Personality and Social Psychology, 65 (4), 812-821.
• Mehmedoğlu, A. U. (2011). Tanrıyı tasavvur etmek. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Nakonz, J. & Shik, A. W. Y. (2009). And all your problems are gone: Religious coping strategies among Philippine migrant workers in Hong Kong. Mental Health, Religion & Culture, 12 (1), 25-38.
• Niekerk, B. (2018). Religion and spirituality: What are the fundamental differences? HTS Teologiese Studies/Theological Studies, 74 (3), 1-11.
• Ok, Ü. (2007). İnanç psikolojisi. Ankara: Birleşik Dağıtım Kitabevi.
• Otto, R. (2014). Kutsal’a dair. (çev. S. Ghaffari). İstanbul: Altıkırkbeş Yayın.
• Oxman, T. E. & Freeman, D. H. & Manheimer, E. D. (1995). Lack of social participation or religious strength and comfort as risk factors for death after cardiac surgery in the elderly. Psychosomatic Medicine, 57 (1), 5-15.
• Özen, Y. (2010). Tanrı sen ve ben- pastoral psikoloji ve danışmanlığın gerekliliği üzerine. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10 (2), 41-57.
• Özgen, G. (2017). Tanrı algısı ve psikodinamik terapide kullanılması. [içinde] Psikoterapi ve psikolojik danışmada maneviyat: Kuramlar ve uygulamalar. ed. H. Ekşi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Paloutzian, R. F. (1996). Invitation to the psychology of religion. Boston: Allyn & Bacon Inc.
• Pargament, K. (2005). Acı ve tatlı: Dindarlığın bedelleri ve faydaları üzerine bir değerlendirme. (çev. A. U. Mehmetoğlu). Çanakkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (1).
• Pargament, K. I. (1997). The Psychology of religion and coping: Theory, research, practice. New York: Guilford Press.
• Pargament, K. I. & Mahoney, A. (2002). Spirituality: Discovering and conserving the sacred. [içinde] Handbook of positive psychology (ss. 646-659). New York: Oxford University Press.
• Pargament, K. I. & Olsen, H. & Reilly, B. & Falgout, K. & Ensing, D. S. & Van Haitsma, K. (1992). God help me: II. The relationship of religious orientations to religious coping with negative life events. Journal for the Scientific Study of Religion, 31 (4), 504-513.
• Pargament, K. I. & Smith, B. W. & Koenig, H. G. & Perez, L. (1998). Patterns of positive and negative religious coping with major life stressors. Journal for the Scientific Study of Religion, 37 (4), 710-724.
• Pargament, K. & Maton, I. (2000). Religion in American life: A community psychology perspective. [içinde] Handbook of Community Psychology. ed. J. Rappaport & E. Seidman. New York: Springer US.
• Park, C. L. & Cohen, L. H. (1993). Religious and nonreligious coping with the death of a friend. Cognitive Therapy and Research, 17 (6), 561-577.
• Park, C. L. & Paloutzian, R. F. (2013a). Din ve maneviyat psikolojisi temel yaklaşımlar ve ilgi alanları. (çev. A. Ayten & İ. Çapcıoğlu). Phoenix Yayınevi.
• Park, C. L. & Paloutzian, R. F. (2013b). Din ve maneviyat psikolojisi yeni yaklaşımlar ve uygulama alanları. (çev. İ. Çapcıoğlu). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Priester, Paul E. (2008). Mental health counseling in the Islamic Republic of Iran: A marriage of religion, science and practice. Counseling & Values, 52 (3), 253-264.
• Resmî Gazete. (2019). Ulusal Meslek Standartlarına Dair Tebliğ.. 25 Ekim 2019 Cuma. Sayı: 30929 (Mükerrer).
• Rizzuto, A. M. (1979). The birth of the living god. A psychoanalytic study Chicago: University of Chicago Press.
• Rogers, C. R. (1961). On becoming a person. Boston: Houghton Mifflin.
• Schaap-Jonker, H. & Eurelings-Bontekoe, E.& Zock, H. & Jonker, E. (2008). Development and validation of the Dutch questionnaire God image: Effects of mental health and religious culture. Mental Health, Religion & Culture, 11, 501-515.
• Schumacher, E. F. (2018). Aklı karışıklar için kılavuz. (çev. M. Özel). İstanbul: Küre Yayınları.
• Shafranske, E. P. (2009). Spiritually oriented psychodynamic psychotherapy. Journal of Clinical Psychology, 65 (2), 147-157.
• Söylev, Ö. F. (2017). Dini danışma ve rehberliğin temel kavramları ve tarihi arka planı üzerine bir değerlendirme. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 21 (1), 255-296.
• Spilka, B. & Shaver, P. & Kirkpatrick, L. (1985). A General attribution theory for the psychology of religion. Journal for the Scientific Study of Religion, 24 (1), 1-20.
• Summermatter, A. & Kaya, Ç. (2017). Manevi yönelimli bilişsel davranışçı terapiye genel bir bakış. Spiritual Psychology and Counseling, 2 (1), 31-53.
• Suzuki, K. (1987). Schema theory: A Basis for domain information design. A symposium conducted at the annual meeting of the Association for educational communications and technology, USA.
• Şahin-Ağılkaya, Z. (2017). Manevi bakım ve danışmanlık. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları.
• Şirin, T. (2013). Bilişsel davranışçı psikoterapi yaklaşımıyla bütünleştirilmiş dini danışmanlık modeli. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şirin, T. (2018). Manevi danışmanlıkta ihsan modeli. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Thompson, M. P. & Vardaman, P. J. (1997). The role of religion in coping with the loss of a family member to homicide. Journal for the Scientific Study of Religion, 36 (1), 44-51.
• Tung, E. S. & Ruffing, E. G. & Paine, D. R. & Jankowski, P. J. & Sandage, S. J. (2018). Attachment to God as mediator of the relationship between God Representations and mental health. Journal of Spirituality in Mental Health, 20 (2), 95-113.
• Türkçapar, H. (2018). Bilişsel davranışçı terapi: Temel ilkeler ve uygulama. İstanbul: Epsilon Yayınevi.
• Uğurlu, H. S. (2017). Dinî danışmanlık eğitimi: Amerika örneği. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6 (5), 2522-2545.
• Ulanov, A. B. (1971). The Feminine in Jungian Psychology and in Christian Theology. (1 edition). Evanston: Northwestern University Press.
• Wade, N. G. & Worthington Jr. & E. L. & Vogel, D. L. (2007). Effectiveness of religiously tailored interventions in Christian therapy. Psychotherapy Research, 17 (1), 91-105.
• Worthington Jr. & E. L. & Sandage, S. J. (2001). Religion and spirituality. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 38 (4), 473-478.
• Yalom, I. D. (2008). Güneşe bakmak ölümle yüzleşmek. (çev. Z. İyidoğan Babayiğit). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Yancey, P. & Nirven, N. (2008). Acı çekilirken Tanrı nerede?: Güç zamanların üstesinden gelmek için teselli eden, şifa veren bir rehber. İstanbul: Haberci Basın Yayın.
• Yapıcı, A. (2007). Ruh sağlığı ve din: Psiko-sosyal uyum ve dindarlık. Adana: Karahan Kitapevi.
• Yusupu, R. (2017). Yaşlılık sorunlarıyla baş etmede maneviyat ve manevi danışmanlık. [içinde] Psikoterapi ve Psikolojik Danışmada Maneviyat Kuramlar ve Uygulamalar. ed. H. Ekşi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.