Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi

Yıl 2021, , 191 - 228, 30.06.2021

Cemal Kakışım

https://doi.org/10.26513/tocd.751410

Öz

Ortadoğu ve Kuzey Afrika’daki petrol ve doğal gaz kaynakları açısından zengin ülkelerin ekonomik, sosyal ve teknolojik açıdan sınırlı imkânlara sahip olması, Batılı ülkelerin kaynak zengini ülkeler üzerinde hâkimiyet kurmasına ve bu ülkeleri sömürge haline getirmesine zemin hazırlamıştır. 20. yüzyılda sanayileşen Batılı tüketici ülkelerin enerji tüketimlerinin giderek artması ve sömürge arayışına girmesi, kendi aralarındaki rekabeti kızıştırırken enerji kaynakları açısından zengin ülkelere kanlı işgallere kadar uzanabilen dış müdahalelerde bulunmalarına neden olmuştur. Bu bağlamda enerji kaynakları için sürdürülen mücadele, I. Dünya Savaşı’ndan Arap Baharı’nın tetiklediği Ortadoğu ve Kuzey Afrika’daki iç savaşlara kadar hız kesmeden devam etmektedir. 11 Eylül Saldırıları sonrası Irak, Arap Baharı’nın ardından Suriye ve Libya, görünürde iç savaşın yaşandığı ancak arka planda enerji kaynakları için kapsamlı bir mücadelenin yürütüldüğü, Batılı ülkelerin ve bölgesel güçlerin vekâlet savaşları yürüttüğü ülkeler haline gelmiştirler. Bu kapsamda çalışmada, 21. yüzyılda Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da yaşanan enerji savaşları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Enerji, Petrol, Enerji Savaşları, Irak, Suriye, Libya

Kaynakça

• Arı, Tayyar. Geçmişten Günümüze Orta Doğu: Siyaset, Savaş ve Diplomasi, Bursa: Dora, 2014.
• Arı, Tayyar. Irak, İran, ABD ve Petrol, İstanbul: Alfa Yayınları, 2007.
• Bölme, Selin M. vd. “Batı ve Kaddafi Makasında Libya”, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, Seta Rapor No:3, (2011), 1-52.
• Cerrah, Ufuk. “Tarihsel Süreç İçerisinde ABD “Merkezi İstihbarat Teşkilatı”nın Suriye’deki Faaliyetleri ve Bu Faaliyetlerin Doğu Akdeniz’in Güvenliğine Etkileri”, içinde Akdeniz Jeopolitiği, der. Hasret Çomak ve Burak Şakir Şeker, Ankara: Nobel, 2019.
• Darbouche, Hakim ve Bassam, Fattouh. “The Implications of the Arab Uprising for Oil and Gas Markets”, The Oxford Institute for Energy Studies, (2011), 1-44.
• Demiryol, Tolga ve Deniz Pekşen, Hasan. “Enerji ve Güvenlik Ekseninde Türkiye-Irak İlişkileri (1190-2018)”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 5/2, (2018), 127-157.
• Dündar, Haris Ubeyde. “Yeni Hegemonya Anlayışı Çerçevesinde Bush Doktrini Üzerine Bir İnceleme”, Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, (2018): 52-71.
• Güler, Mehmet Çağatay ve Acun, Can. “Suriye’de Doğal Kaynaklar Savaşı”, SETA Analiz 293, 1-28.
• Güngörmez, Oğuz. “İtalya’nın Libya Politikası”, SETA Perspektif Sayı 257, Ankara: SETA, 2020.
• Gürel, Şükrü Sina. Orta Doğu Petrolünün Uluslararası Politikadaki Yeri, Ankara: İmge Kitapevi, 2018.
• Kakışım, Cemal. “Türkiye’nin Enerji Merkezi Ülke Olma Hedefi Açısından Bölgesel Riskler ve Bölgesel Fırsatlar”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28/3, (2017), 431-450.
• Karadağ, Raif. Petrol Fırtınası, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1975.
• Kılıçaslan, Emine “Enerji Savaşları”, içinde Enerji Diplomasisi, der. Hasret Çomak, Caner Sancaktar ve Zafer Yıldırım, İstanbul: Beta Basım Yayın, 2015.
• Orhan, Abdullah ve Tamçelik, Soyalp. “Kuzey Afrika Enerji Güvenliği ve Akdeniz”, içinde Akdeniz Jeopolitiği, der. Hasret Çomak ve Burak Şakir Şeker, Ankara: Nobel, 2019.
• Pamir, Necdet. Enerjinin İktidarı, İstanbul: Hayy Kitap, 2015.
• Semin, Ali. “Suriye Krizindeki İç Dinamikler: ÖZO, IŞİD, PYD, Denklemi”, Bilgesam Analiz 1234, (2019).
• Szenasi, Endre. “Syria: Another Dirty Pipeline War, Defence Review”, The Central Journal of The Hungarıan Defence Forces, 145/1, (2017), 188-204.
• Uçarol, Rıfat. Siyasi Tarih (1789-2014), İstanbul: Der Yayınları, 2015.
• Ullah, Areeb. “French-Italian Scramble Over Libya Fuels Haftar's Offensive”, Middle East Eye, 2019.
• Ulusan, Şayan. “Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne (Cemiyet-i Akvam) Girişi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 16-17/7, (2008/Bahar-Güz), 237-258.
• Varol, Tuğçe. “Enerji Güvenliği Açısından Suriye, Kuzey Irak ve IŞİD Açmazı”, içinde Enerji Diplomasisi, der. Hasret Çomak, Caner Sancaktar ve Zafer Yıldırım, İstanbul: Beta Basım Yayın, 2015.
• Veysel, Ayhan. İmparatorluk Yolu: Ortadoğu ve Petrol, Bursa: Dora Yayıncılık Bursa, 2009.
• Yergin, Daniel. Petrol (Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü), Ankara: İş Bankası Yayınları, 1999.
• Yıldız, Muhammet, “Ortadoğu’dan Kafkasya’ya Yeni Dünya Düzeni ve Türkiye”, Takvim-i Vekayi, 6/2, (2018), 1-24.
• Akşam, “TSK Libya'da Göreve Başladı! Hafter'e İlk Darbe Oradan Vurulacak”, 7 Ocak 2020, https://www.aksam.com.tr/guncel/tsk-libyada-goreve-basladi-haftere-ilk-darbe-oradan-vurulacak/haber-1035821
• Al-Nidawi, Omar. “How ISIL Changed The Oil Map of Iraq”, Al Jazeera, 17 Aralık 2017, https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/isil-changed-oil-map-iraq-171130151714129.html
• Arens, Marianne. “Libya’da Fransa ile İtalya Arasında Vekil Savaşı”, World Socialist, 1 Mart 2019, https://www.wsws.org/tr/articles/2019/03/01/liby-m01.html
• BBC News. “Libya'daki En Önemli Siyasi Aktörler Hangi Ülkeler ve Kim, Ne İstiyor?”, 2 Ocak 2020, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50976809
• BBC News. “Libya UN Resolution 1973: Text Analysed”, 11 Mart 2011, https://www.bbc.com/news/world-africa-12782972
• BBC News. “Syria Crisis: Russian Air Strikes Against Assad Enemies”, 30 Eylül 2015, http://www.bbc.com/news/world-middle-east-34399164, 22 Eylül 2017.
• BBC News, “Wagner Grubu: Libya'daki Rus Paralı Askerler Hakkında Neler Biliniyor?”, 7 Ocak 2020, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51008162
• Borshchevskaya, Anna. “Russia’s Growing Interests in Libya”, The Washington Institute, Policywatch 3248, 24 Ocak 2020, https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/russias-growing-interests-in-libya
• British Petroleum. “BP Statistical Review of World Energy 2019, 68th edition”, 2019, https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2019-full-report.pdf
• Deutsche Welle. “Rusya’dan IKBY ile Petrol Anlaşması”, Deutsche Welle, 18 Ekim 2017, https://p.dw.com/p/2m7mB
• France 24, “Pro-Haftar Forces 'Block Oil Exports' from Key Libya Ports”, 18 Ocak 2020, https://www.france24.com/en/20200118-pro-haftar-forces-block-oil-exports-from-key-libya-ports
• Gökkuş, Beraat. “Rusya: Suriye’nin Kuzey Doğusundaki Petrol Sahaları Suriye’ye Geri Verilmeli”, Euronews, 23 Ekim 2019, https://tr.euronews.com/2019/10/23/rusya-suriye-nin-kuzey-dogusundaki-petrol-sahalar-sam-a-geri-verilmeli
• Göksedef, Ece, Kobal, Melis. “IŞİD Petrol A.Ş.”, Al Jazeera Turk, 30 Ekim 2014, http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/isid-petrol
• Göksedef, Ece. “Soçi Mutabakatı - Kuzey Suriye'de Ortak Devriye Başlatan Rusya ile Türkiye'nin Hedefi Ne?”, BBC News,1 Kasım 2019, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50269247
• U.S. Energy Information Administration. “Libya”, 9 Kasım 2015, https://www.eia.gov/international/analysis/country/LBY
• Lewis, Aidan. “Russia's Rosneft, Libya's NOC Sign Oil Offtake Deal”, Reuters, 21 Şubat 2017, Https://www.reuters.com/article/libya-oil-rosneft-oil/update-1-russias-rosneft-libyas-noc-sign-oil-offtake-deal-idUSL8N1G61XJ
• Middle Easy Eye. “Haftar Forces Block Libya Oil Exports, Raising Stakes For Sunday's Berlin Peace Summit”, 18 Ocak 2020, https://www.middleeasteye.net/news/haftar-forces-block-libya-oil-exports-raising-stakes-berlin-peace-summit
• Naim, Moises. “The Devil’s Excrement”, Foreign Policy, 22 Ağustos 2019, https://foreignpolicy.com/2009/08/22/the-devils-excrement/
• Nissenbaum, Dion ve E. Lee, Carol. “ Russia Expands Military Presence in Syria, Statllite Photos Show”, The Wall Street Journal, 22 Eylül 2015, https://www.wsj.com/articles/russia-expands-military-its-presence-in-syria-satellite-photos-show-1442937150
• NTV. “ABD, İngiltere ve Fransa Suriye’yi Vurdu”, 14 Nisan 2018, https://www.ntv.com.tr/dunya/abd-ingiltere-ve-fransa-suriyeyi-vurdu-saldirida-tomahawk-fuzeleri-kullanildi,SxAZmgyOJUSYjkimGgWnZQ
• Osman, Mahmud. “Uluslararası Güçler Petrol Üzerinden Suriye'de Söz Sahibi Olmanın Peşinde”, Anadolu Ajansı, 11 Kasım 2019, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/uluslararasi-gucler-petrol-uzerinden-suriyede-soz-sahibi-olmanin-pesinde/1641508
• RT-Russia Today, “Iran Seeks to Revive Oil Pipeline Across Iraq to Syria Amid Tensions in Hormuz Strait”, 26 Ağustos 2019, https://www.rt.com/business/467297-iran-iraq-oil-pipeline/
• Sabah. “Libya ile Tarihi Anlaşma İmzalandı! Akdeniz'de Oyun Bozuldu”, 3 Aralık 2019, https://www.sabah.com.tr/gundem/2019/11/29/libya-ile-tarihi-anlasma-imzalandi-akdenizde-oyun-bozuldu
• Schenk, Hülya. “İç Savaştan Enerji Oyununa: Libya’daki Denklem”, Deutsche Welle, 6 Ocak 2020, https://p.dw.com/p/3VnTv
• Sputnik. “Rosneft ve IKBY, Doğal Gaz Boru Hattı İnşasına İlişkin Anlaşma İmzaladı”, 25 Mayıs 2018, https://sptnkne.ws/hAXG
• Sputnik. “Rosneft ve Erbil, IKBY'de Bir Boru Hattını Ortak Çalıştırmak için Proje Başlattı”, 20 Ekim 2017, https://sptnkne.ws/fJgT
• Stratford, Charles. “Iraqi Army Takes Full Control of Kirkuk From Kurdish Forces”, Al Jazeera, 16 Ekim 2017, https://www.aljazeera.com/news/2017/10/iraqi-army-takes-full-control-kirkuk-fight-kurdish-forces-171016200245652.html
• Şarku’l Avsat. “Rusya’nın Kerkük Petrolünü Suriye Üzerinden İhraç Etme Projesi”, 2019, https://aawsat.com/turkish/home/article/1883706/rusyanın-kerkük-petrolünü-suriye-üzerinden-ihraç-etme-projesi
• Şarku’l Avsat. “Suriye'de Petrol Savaşları: En Büyük Pay Rusya'nın ABD İse Vekilleri Aracılığıyla Petrolü Kontrol Ediyor”, 2019, https://aawsat.com/turkish/home/article/2028146/suriyede-petrol-savaşları-en-büyük-pay-rusyanın-abd-ise-vekilleri-aracılığıyla?fbclid=ıwar0scmnwzky7mvbrnky8okckxjeu1g9xhj0ojykmcwo4qcu_m6zfd7uj7qq
• U.S. Energy Information Administration, “Syria”, 24 Haziran 2015, https://www.eia.gov/international/analysis/country/SYR
• Yaşar, Süleyman. “ISIS Attacks Deal Blow to Turkish Economy”, Al Monitor, 13 Ocak 2014, https://www.al-monitor.com/pulse/business/2014/06/turkey-iraq-isis-attacks-impact-economy-oil.html