İran Mitolojisinin İslam Devrimindeki Rolü & Humeyni ve Şah’ın Söylemlerinin Analizi

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 2, 85 - 113, 01.12.2014

Fatih Tiryaki Serkan Balkan

Öz

İran tarihinde köklü değişimler meydana getiren İran İslam devrimi birçok farklı açıdan analiz edilmiş olsa da bu analizlerin pek azı devrimi mitolojik çerçeve ile temellendirmektedir. Böylesine köklü bir devletin geçmişle olan bağlarının her daim canlı olduğu gerçeğini varsayar isek devrim sürecinde de halkın bilinçaltındaki mitolojik inanışların önemli bir payı olduğunu söylemek mümkündür. Bu bilgiler ışığında biz bu çalışmamızda İran mitolojisinin devrime olan etkilerini ve hem Şah’ın hem de Humeyni’nin bu dönemdeki söylemlerini mitolojik bir perspektiften değerlendireceğiz. Bunu yaparken de 1953 Musaddık devrimini milat olarak kabul edip bu tarihten devrime kadar geçen kırılma noktalarını kronolojik bir sıra ile anakronizme kaçmadan incelerken olayları son tahlilde mitoloji ile ilişkilendireceğiz. Sonuç bölümünde ise devrim ile esasında çok fazla şeyin değişmediğini, değişenin yalnızca meşruiyetini ve İran halkının baba figürü olma özelliğini kaybeden Şah’ın yerine halkçı ve sözde fundemantalist söylemleri ile halkı derinden etkileyen yeni baba figürü Humeyni’nin geldiği tespitlerinde bulunacağız

Anahtar Kelimeler

Mitoloji, İran, Şah, Humeyni, İslam Devrimi

Kaynakça

• Abdullah Yeğin (Haziran 2013), “İran Siyasetini Anlama Kılavuzu”, SETA Yayınları XXV.
• Abdurrahman Bedevî, “Mezâhibü’l-İslâmiyyîn”, Dârü’l-İlmli’l-Melayin.
• Abolqasem Ferdowsi (2006), “The Shahnameh: The Persian Book of Kings”, Dick Davis (Trans.), Penguin Group.
• Ali Kemal Ceylan (2009), “Çığlık Çığlığa İran”, Yeni Yüzyıl Yayınları.
• Asghar Alam Tabriz (2004), “Aydinlar, Dini Liderler ve Esnafin Iran’in Yakin Dönem Toplumsal Hareketlerindeki ve Devrimlerindeki Rol- lerin İncelenmesi”, Ankara Üniversitesi.
• Doğan Kaplan (2008), “Şiiliğin İran Topraklarındaki Egemenliği’’, Marife- Şia Özel Sayısı, Yıl:8 Sayı:3.
• Dov Asher Brandis (2009), “The Revolutionary Revolution”, The Univer- sity Of Arizona.
• Ervand Abrahamian (2002), “Humeynizm İslam Cumhuriyeti Üzerine De- nemeler”, Metis Yayınları.
• Ervand Abrahamian (Şubat 2014), “Modern İran Tarihi”, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Faleh A. Jabar ve Hosham Dawod, “Aşiretler ve İktidar: Ortadoğu’da Et- nisite ve Milliyetçilik”, Ömer Öğünç (Çev.), İstanbul Bilgi Üniver- sitesi Yayınları.
• Fatih Topaloğlu (Eylül – Aralık 2011), “Şia’nın İran Kültüründen etkilen- diği düşüncesi Üzerine Bir Değerlendirme”, Milel ve Nihal İnanç Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt:8 Sayı:3.
• Fereydoun Hoveyda (2003), “The Shahand The Ayatollah: Iranian Mytho- logy and Islamic Revolution”, Praeger.
• Gene R. Garthwaite (2011), “İran Tarihi”, İnkılap Yayınları.
• Hamid Ahmedi, “İran: Ulusal Kimlik İnşası”, Hakkı Uygur (Çev.), Küre Yayınları.
• İsmail Safa Üstün, “İran”, DİA, XXII.
• John Curtisand St. John Simpson (2005), “The World of Achaemenid Per- sia: History, Art andsociety in Iran and The Ancient Near East”, Pro- ceeding of a Conference at the Bristish Museum, 29th September – 1st October.
• Kamran Scoot Aghaie (2004), “The Martyrs Of Karbala-Shi’s Symbols And Rituals in modern Iran, Washington University Press.
• Karl Castael Shroeder (2009), “Iran: Revolutionary History and Political Evolution”, Hawaii Pacific University.
• Lois Bragg (2004), “Oedipus Borealis: The Aberrant Body in Old Icelan- dic Myth and Saga”, Fairleigh Dickinson University Press.
• Mana Saadi Nejad (April 2009), “Mythological Themes in Iranian culture and Art: Traditional and Contemporary Perspectives”, Iranian Studi- es, Volume: 42, Number: 2.
• Marietta Stepaniants (April 2002), “The Encounter of Zoroastrianism with Islam, Philosophy East & West”, Volume:52.
• M.Serkan Taflıoğlu (2010), “Şah Nasıl Mat Oldu”, Kripto Yayınları.
• Mehmet Korkmaz (2012), “Mitolojik İran Efsaneleri”, Alter Yayınları.
• Mehmet Korkmaz (2010), “Zerdüşt Dini: İran Mitolojisi”, Alter Yayınları.
• Mohammed Rıza Djalili ve Theirry Kelner (2011), “Iran’in Son Iki Yüzyil- lik Tarihi”, Bilge Yayınları.
• Muhammed Bâkır es-Sadr, “Bahsuhavle’l-Mehdîyye”, Dârü’t-Taaruf.
• Mustafa Öz (2012), “İslam Mezhepleri Tarihi’’, Ensar Yayınları.
• Prods Oktor Skjaervo (Spring 2006), “Introductionto Zoroastrianism”, EIr Civ 102a.
• Sübhani Ca’fer, “el-İlahiyyat ala hude’l-kitâbve’s-sünneve’l-akl”, Hasan Muhammed Mekki Amili (Der.), el-Merkezü’l-Alemili’d-Dirasat.
• Şahin Ahmetoğlu (Eylül – Aralık 2010), “İslam Mezhepleri Tarihinde Ka- rizmatik Liderlik Anlayışı: Hz. Ali Örneği”, Milel ve Nihal İnanç Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt:7 Sayı:3.
• Şinasi Gündüz (2003), “Mecûsîlik”, DİA XXVIII.
• Tayyar Arı (2007), “Geçmişten Günümüze Ortadoğu Siyaset Savaş Ve Diplomasi, Alfa Yayınları.
• Touraj Atabaki (2010), “Devlet ve Maduniyet: Türkiye ve İran’da Mo- dernleşme, Toplum ve Devlet”, Serhan Afacan (Çev.), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ünal Gündoğan (2011), “Geçmişten Bugune İran İslam Devrimi”, Ortado- ğu Analiz Dergisi, Cilt -3.
• Vedat Gürbüz (2004), “The Iranian Revolution”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 58-4.
• William L. Cleveland (2004),’’Modern Ortadoğu Tarihi’’, Agora Kitaplı- ğı.
• William W. Malandra (1983), “An Introductionto Ancient Iranian Religi- on”, University of Minessota Press.
• Zeki Sarıtoprak (1997), ‘’İslam İnancı Açısından Nuzül-i İsa Meselesi, Çağlayan Yayınları.