Irak'ın İlk Askeri Darbesi: 1936 Bekir Sıtkı Darbesi

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 13 - 50, 31.12.2021

Onur Akdoğan

https://doi.org/10.26513/tocd.930875

Öz

İngilizlerin çıkarları doğrultusunda 30 Haziran 1930 tarihinde imzalanan İngiltere-Irak Antlaşması ile Irak’ın iki yıl içerisinde tam bağımsız olacağı belirlenmiştir. İngilizlerin Irak topraklarındaki imtiyazlarını koruyan bu antlaşma ile Irak, -sözde-bağımsızlığına kavuşmasının hemen ardından ilk olarak Asurilerin isyanları ile uğraşmak durumunda kalmıştır. Irak ordusu için bir nevi dönüm noktası olan bu isyanın başarılı bir şekilde bastırılması neticesinde ordunun itibarı oldukça artmıştır. Kazanılan bu itibarla birlikte Bekir Sıtkı liderliğindeki ordu, siyasi bir değer olarak Irak’ta önemli bir konuma gelmiş ve çok geçmeden, Irak’ın ilk minör darbesinde aktif bir rol üstlenen ordu, bu tarihten itibaren gücünü daha da artırarak siyasetle de ilgilenmeye başlamıştır. Ancak bu yeni iktidarın ömrü de uzun sürmemiş ve Bekir Sıtkı darbesi olarak da bilinen 1936 askeri darbesi ile sonlandırılmıştır.
Bu darbe, Irak’ın siyasi tarihindeki ilk askeri darbe özelliğini taşımaktadır ve literatürde yeterince incelenmiş değildir. Çalışmada, 1936 Bekir Sıtkı darbesine giden süreç ve ordunun Irak siyasetinde önemli bir güç haline gelmesine neden olan olaylar incelenmiş ve özellikle Irak’ın bağımsızlığını kazandıktan sonraki dönemde, askeri kuvvetlerin siyasi arenada önemli bir güç haline gelmesi ve 1936 darbesinin olgunlaşma süreci ön planda tutulmuştur. Bu yönüyle literatüre katkı sunmak amaçlanmıştır. Çalışmada şu sonuca varılmıştır ki, Irak siyasal düzenin bu askeri müdahale ile bozulmasına zemin hazırlayan gelişmeler, darbe sonrasındaki süreçte de devam ederek ordunun konumunu her geçen gün daha da artırmış ve siyaset yapıcı aktörlerin başına getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Orta Doğu, Irak, 1936 darbesi, ordu, Bekir Sıtkı

Kaynakça

• Abdullah, Thabit A. J. Dictatorship, Imperialism and Chaos: Iraq since 1989. London and New York: Zed Books, 2006.
• Akdoğan, Onur. İkinci Dünya Savaşı Sonrası Orta Doğu'daki Gelişmeler ve Darbeler (1945-1958). Ankara: Gazi Kitabevi, 2021.
• Arı, Tayyar. Geçmişten Günümüze Orta Doğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi. Bursa: MKM Yayınları, 2012.
• Bostancı, Mustafa. Irak’ta Monarşinin Sonu (1958 Irak İhtilali). Ankara: Berikan Yayınevi, 2017.
• Cleveland, William. Modern Orta Doğu Tarihi. Çev. Mehmet Harmancı. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2004.
• Çetinsaya, Gökhan. “Irak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 19, (1999): 93-95.
• Dana, Charles A. and Joe P. Dunn. “A Death in Dohuk: Roger C. Cumberland, Mission and Politics among the Kurds in Northern Iraq, 1923-1938.” Journal of Third World Studies 32, no. 1 (2010): 245-271.
• Dawisha, Adeed. Iraq: A Political History from Independence to Occupation. Princeton, N.J: Princeton University Press, 2013.
• Eppel, Michael. “The Hikmat Sulayman-Bakir Sidqi Government in Iraq, 1936-37, and the Palestine Question.” Middle Eastern Studies 24, no. 1 (1988): 25-41.
• Halil, İmâdüddin. “Irak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 19, (1999): 87-91.
• Hans, J. Nissen and Peter Heine. From Mesopotamia to Iraq: a Concise History. Chicago and London: University of Chicago Press, 2009.
• Holden, Stacy E. A Documentary History of Modern Iraq. Gainesville: University Press of Florida, 2012.
• Hunt, Courtney. The History of Iraq. Westport, CT: Greenwood Press, 2005.
• Ibrahim, Al-Marashi and Sammy Salama. Iraq's Armed Forces: An Analytical History. London: Routledge, 2009.
• Keleş, Zülal. “Musul Meselesi.” Yeni Türkiye Dergisi 22, no. 84 (2016): 263-283.
• Khadduri, Majid. “The Coup D'etat of 1936: A Study In Iraqi Politics.” The Middle East Journal 2, no. 3 (1948): 270-292.
• Korkmaz, Adem. “Midhat Paşa'nın Bağdat Valiliği (1869-1872).” Tarih Dergisi 0, no. 46 (2012): 113-178.
• Kurşun, Zekeriya. “Osmanlı’dan Amerika’ya Tanımlanamayan Ülke: Irak.” Irak Dosyası 1, (2003): 12-13.
• Marr, Phebe. The Modern History Of Iraq. Colorado: Westview Press, 2012.
• Rayburn, Joel. “The Last Exit From Iraq.” Foreign Affairs 85, no. 29 (2006): 85-29.
• Robertson, John. Iraq: A History. London: Oneworld Publications, 2015.
• Scholvin, Soren. “The Failure Of Nation-Building In Iraq.” World Affairs: the Journal of International Issues 15, no. 3 (2011): 48-7.
• Sorby, Karol. “Iraq under King Gazi Internal Political Development, 1933–1939.” Rocznik Orientalistyczny 64, no. 2 (2011): 54-72.
• Sorby, Karol. “The Last Years Of Kıng Faysal I.(1930-1933).” Asian and African Studies 79, no. 2 (2010): 255-274.
• Talibi, Rıza. “Osmanlı’da Irak Türkmenleri.” Yeni Türkiye Dergisi 22, no. 84 (2016): 215-224.
• Tarbush, Muhammed A. The Role of The Military In Politics: A Case Study Of Iraq to 1941. London: Routledge, 2015.
• Tripp, Charles. A History of Iraq. Cambridge: Cambridge University Press, 2007.
• Turan, Ömer. Medeniyetlerin Çatıştığı Nokta Orta Doğu. İstanbul: Acar Matbacılık, 2003.
• Yeşilbursa, Behçet Kemal. Türkiye ve Orta Doğu Üzerine Notlar. Ankara: Astana Yayınları, 2018.