Türkiye’nin Somali Politikasının İncelenmesi: 2011-2020 Dönemi

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 109 - 147, 29.06.2022

Mustafa Şahin

https://doi.org/10.26513/tocd.863114

Cited By: 4

Öz

Türkiye’de 1998 Afrika Eylem Planı’yla başlayan Afrika’yla ilişkilerin geliştirilmesi süreci Türk dış politikasındaki değişimlerin uzantısı olarak 2005’in Afrika Yılı ilan edilmesiyle derinleştirilmiş ve 2008’den itibaren Afrika’yla ilişkiler ciddi bir seviyeye ulaşmıştır. 2011’de bahsedilen doğrultuda, 1991’den sonra devlet otoritesinin tesis edilemediği ve 21. yüzyılın ilk kıtlığını yaşayan Somali, Türk dış politikasının hareket sahalarından biri haline gelmiştir. İnsani diplomasi odağında başlayan Türkiye-Somali ilişkileri, yumuşak güç araçlarının kamu diplomasisiyle tatbik edildiği ve devlet inşa sürecine dâhil olunan bir boyuta ulaşmıştır. Çalışmada, Türkiye’nin 2011’den günümüze Somali’de yürüttüğü faaliyetler değerlendirilerek Türkiye’nin Somali politikası incelenmiştir. Türkiye’nin Somali’de yürüttüğü faaliyetler, Türkiye Yardım Modeli olarak kavramsallaştırılarak, model sayesinde insani diplomasi açısından Somalililere ve birçok araştırmacıya göre Türkiye’nin Somali’deki en başarılı aktör olduğu görülmüştür. Aynı zamanda Türkiye’nin, barışa ulaşılması ve devlet otoritesinin egemen kılınması adına Somalililer nezdinde sahip olduğu olumlu görüntüsünün kendisine Somali’de başka bir aktörün sahip olmadığı bir hareket sahası sunduğu görülmüş ve yapılması iktiza edenin faaliyetlerin derinleştirilerek sürdürülmesi olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Çalışmada basında çıkan haberler, karar alıcıların ifadeleri, akademik geçerliliği olan kitaplar, makaleler ve Somali’de faaliyet yürüten Türk kurumlarının faaliyet raporları kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dış Politikası, Somali, Devlet İnşası, Türkiye Yardım Modeli

Analyzing Turkey’s Somalia Policy: The period of 2011-2020

Öz

The process of developing Turkey-Africa relations began with the 1998 African Action Plan. In the following period, relations intensified with the 2005 declaration as the Year of Africa as a result of changes in Turkish foreign policy. Since 2008, Turkish-African relations have reached high levels. In 2011, Somalia, where state authority could not be established after 1991 and the first famine of the 21st century was experienced, has become one of the important areas of action of Turkish foreign policy. Turkey-Somalia relations started with the focus of humanitarian diplomacy and the process has reached a stage where soft power tools are applied within public diplomacy and included in the state building process. In this article, Turkey’s Somalia policy has been assessed by taking into account Turkey’s activities in Somalia since 2011. Turkey’s activities in Somalia were conceptualized as the Turkey Assistance Model, and it was seen that Turkey is the most successful actor in Somalia in terms of humanitarian diplomacy, according to Somalians and many researchers. At the same time, it was found that Turkey’s positive image in the eyes of Somalians grants Ankara a range of taking actions that no other actor in Somalia has. It was found that what is required to achieve peace and establish state authority is to deepen and continue these activities. In the study, press reports, policy-makers’ statements, academic books, articles and reports on the activities of Turkish institutions operating in Somalia were used.

Anahtar Kelimeler

Turkish Foreign Policy, Somalia, State-Building, Turkish Assistance Model.

Kaynakça

• Aid Flows in Somalia Analysis of aid flow data. Ministry of Planning, Investment and Economic Development Federal Republic of Somalia. Mogadişu, 2018.
• Aid Flows in Somalia Analysis of aid flow data 2016. World Bank Group. Mogadişu, 2016.
• Akova, Yücel. Somali Ülke Bülteni. Ankara: Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü, 2018.
• Akpınar, Pınar. “Turkey’s Peacebuilding in Somalia:The Limits of Humanitarian Diplomacy.” Turkish Studies 14, no. 4 (2013): 735-757.
• Asiedu, Michael. “Turkey-Africa Relations: Spotlight on Somalia.” Policy Update Gpot, no. 14 (Kasım 2017): 1-5.
• Bingöl, Oktay. “Somali’de Barış ve Kalkınma Sürecinde Türkiye’nin Rolü.” Gazi Akademik Bakış 7, no. 13 (2013): 81-106.
• Bir, Çevik. Somali’ye Bir Umut. İstanbul: Sabah Kitapları, 1993.
• Cannon, Brendon. “Deconstructing Turkey’s Efforts in Somalia.” Bildhaan, no.16 (2016): 98-123.
• Çavuşoğlu, Mevlüt. 2019 Yılına Girerken Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Girişimci ve İnsani Dış Politikamız. Ankara: T.C. Dışişleri Bakanlığı, 2018.
• Derman, Giray Saynur ve Vefa Kurban. “Kıbrıs Sorununun Türk Dış Politikasına Etkisi ve ABD-SSCB ile İlişkiler.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 16, no. 33 (2016):455-484.
• Elmi, Afyare Abdi. Somali: Kimlik İslami Hareketler ve Barış. çev. Zekiye Baykul. İstanbul: Açılım Kitap, 2012.
• Faaliyet Raporu 2018. TİKA. Ankara: Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, 2019.
• Fragile State Index. Fund For Peace. Washington, 2018.
• Harte, Julia. “Turkey Shocks Africa.” World Policy Journal 29, no. 4 (Kış 2012/2013): 27-38.
• Kavas, Ahmet. Tarihten Bugüne Somali. İstanbul: AFAM, 2017.
• Kavas, Ahmet. “Doğru Afrika Sahilinde Osmanlı Hakimiyeti: Kuzey Somali’de Zeyla İskelesinin Konumu.” İslam Araştırmaları Dergisi, no. 5 (2001): 109-134.
• Kavas, Ahmet. “Doğru Afrika Sahilinde Osmanlı Hakimiyeti: Kuzey Somali’de Zeyla İskelesinin Konumu.” İslam Araştırmaları Dergisi, no. 5 (2001): 109-134.
• Lewis, I. M. Understanding Somalia: Guide to Culture, History and Social
• Institutions. Londra: Haan Associates, 1993.
• Metz, Helen Chapin. “Country Profile.” İçinde Somalia A Country Study. Editör:
• Helen Chapin Metz, xiii-xxi. Virginia: DAPAM, 1993.
• Morgenthau, Hans J. Politics Among Nations. New York: Alfred A. Knopf, 1948. Omar, Mohamed Osman. The Road to Zero. Londra: Haan, 1992.
• Orhonlu, Cengiz. Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti: Habeş Eyaleti. Ankara: TTK Yayınları, 1996.
• Özkan, Mehmet. Doğu Afrika Jeopolitiği ve Türkiye’nin Somali Politikası. İstanbul: SETA Yayınları, 2014.
• Pazarcı, Hüseyin. Uluslararası Hukuk. Ankara: Turhan Kitabevi, 10. baskı., 2011.
• Samatar, Said S. “Historical Setting.” İçinde Somalia A Country Study, Editör: Helen Chapin Metz, 1-55. Virginia: DAPAM, 1993.
• Shinn, David. “Turkey’s Engagement in Sub-Saharan Africa Shifting Alliances and Strategic Diversification.” Chatham House Research Paper, 2015.
• Sıradağ, Abdurrahim. “Türkiye-Somali İlişkileri: Sebepler, Dinamikler ve Meydan Okumalar.” İçinde Ortadoğu Yıllığı 2016, Editörler: Kemal İnat ve Muhittin Ataman, 697-713. Ankara: Kadim Yayınları, 2017.
• “Somalia: Language & Culture”. RBE-RN. New York, 2012.
• “27533 sayılı Genelge.” Resmi Gazete. Mart 2010.
• Türkiye Kalkınma Yardımları Raporu 2011. TİKA. Ankara: Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, 2012.
• Türkiye Kalkınma Yardımları Raporu 2012. TİKA.Ankara: Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, 2013.
• Türkiye Kalkınma Yardımları Raporu 2013. TİKA. Ankara: Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, 2014.
• Türkiye Kalkınma Yardımları Raporu 2014. TİKA. Ankara: trateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, 2015.
• Türkiye Kalkınma Yardımları Raporu 2015. TİKA. Ankara: trateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, 2016.
• Türkiye Kalkınma Yardımları Raporu 2016. TİKA. Ankara: trateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, 2017.
• Türkiye Kalkınma Yardımları Raporu 2017. TİKA. Ankara: trateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, 2018.
• Türkiye Kalkınma Yardımları Raporu 2018. TİKA. Ankara: trateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, 2019.
• Wasuge, Mahad. Turkey’s Assistance Model in Somalia: Achieving Much With Little. Mogadishu: Heritage Institute, 2016.
• Yükleyen, Ahmet ve Mohammed Zulkarnain. “Turkey’s Foreign Policy in Somalia.” Journal of Caspian Affairs 1, no.2 (2015): 97-120.
• “II. İstanbul Somali Konferansı “Somali’nin Geleceğine Hazırlık: 2015 için Hedefler.” Dışişleri Bakanlığı. Son Erişim: 14 Nisan 2020. “http:// www.mfa.gov.tr/2-istanbul-somali-konferansi.tr.mfa.
• “Aden Körfezi Tezkeresi Resmi Gazete’de.” Anadolu Ajansı. 9 Şubat 2019, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/aden- korfezi-tezkeresi-resmi-gazetede/1387643.
• “Assessing Turkey’s Role in Somalia.” International Crisis Group, Policy Briefing. 8 Ekim 2012. Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.crisisgroup. org/africa/horn-africa/somalia/assessing-turkey-s-role-somalia.
• Baker, Olgan. “Somali-Somaliland Görüşmeleri Özel Temsilcisi.” Twitter Biyografisi, 20 Haziran 2019, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https:// twitter.com/olganbekar.
• “Başbakan Somali’de.” Sabah. 19 Ağustos 2011, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.sabah.com.tr/dunya/2011/08/19/basbakan-somalide.
• “Büyükelçilik Tarihi ve Önceki Büyükelçilerimiz.” T.C. Mogadişu Büyükelçiliği. Son Erişim: 14 Nisan 2020. http://mogadisu.be.mfa.gov.tr/Mission/ MissionChiefHistory.
• “Cumhurbaşkanı Erdoğan, Somali Başbakanı Hayri’yi Kabul Etti.” T.C. Cumhurbaşkanlığı. 20 Eylül 2017, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/83566/cumhurbaskani- erdogan-somali-basbakani-hayriyi-kabul-etti.
• “Cumhurbaşkanı Erdoğan, Somali Başbakanı Hayri’yi Kabul Etti.” T.C. Cumhurbaşkanlığı. 26 Ekim 2017, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/86102/cumhurbaskani- erdogan-somali-basbakani-hayriyi-kabul-etti.
• “Cumhurbaşkanı Erdoğan Somali’de.” T.C. Cumhurbaşkanlığı. 3 Haziran 2016, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.tccb.gov.tr/ haberler/410/44254/cumhurbaskani-erdogan-somalide.
• “Cumhurbaşkanı Erdoğan Somali’de Büyükelçilik açtı, 9 anlaşmayı imzaladı.” Habertürk. 3 Haziran 2016, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www. haberturk.com/dunya/haber/1248751-cumhurbaskani-erdogan- somalide-buyukelcilik-acti-9-anlasmayi-imzaladi.
• “Cumhurbaşkanı Erdoğan Somali’ye umut oldu.” Anadolu Ajansı. 10 Şubat 2018, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ cumhurbaskani-erdogan-somaliye-umut-oldu/1059396.
• “Elçiliğe hain saldırı: 1 şehit.” Milliyet. 28 Temmuz 2013, Son Erişim 14 Nisan 2020. http://www.milliyet.com.tr/elcilige-hain-saldiri-1-sehit/ gundem/detay/1742622/default.htm.
• Erdoğan, Recep Tayyip. “The Tears of Somalia.” Foreign Policy, 10 Ekim 2011, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://foreignpolicy.com/2011/10/10/ the-tears-of-somalia/.
• “Erdoğan Somali’nin fatihi.” Anadolu Ajansı. 12 Temmuz 2013, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/erdogan-somali-nin- fatihi/232798.
• “Famine in Somalia: causes and solutions.” Oxfam. Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.oxfam.org/es/node/3573.
• “Milli Savunma Bakanı Akar: Türkiye Somali halkının her zaman yanında yer almıştır.” Sabah. 8 Kasım 2018, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https:// www.sabah.com.tr/gundem/2018/11/08/milli-savunma-bakani- akar-turkiye-somali-halkinin-her-zaman-yaninda-yer-almistir.
• “No: 49, 16 Şubat 2014, Ülkemizin Somali’ye yapmakta olduğu yardımlar hk..” Dışişleri Bakanlığı. Son Erişim: 14 Nisan 2020. http://www.mfa. gov.tr/no_-49_-16-subat-2014_-ulkemizin-somali_ye-yapmakta- oldugu-yardimlar-hk.tr.mfa.
• “Our Goverment.” Somaliland. Son Erişim: 1 Ocak 2021. http://somalilandgov. com/the-administration/.
• “Recep Tayyip Erdoğan’ın 22 Eylül 2011 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda yaptığı konuşma.” Wikisource. Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://tr.wikisource.org/wiki/Recep_Tayyip_Erdo% C4%9Fan%27%C4%B1n_22_Eyl%C3%BCl_2011_tarihinde_ Birle%C5%9Fmi%C5%9F_Milletler_Genel_Kurulu%27nda_yapt% C4%B1%C4%9F%C4%B1_konu%C5%9Fma.
• “Somali 6. Yüksek Düzeyli Ortaklık Forumu’nda Yaptıkları Konuşma.” T.C. Cumhurbaşkanlığı. 23 Şubat 2016, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/39904/somali-6-yuksek- duzeyli-ortaklik-forumunda-yaptiklari-konusma.
• “Somali Başbakanı Ali Hayri: Somali halkı sonsuza kadar Türkiye’ye minnettar kalacak.” Anadolu Ajansı. 28 Ekim 2017, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/somali-basbakani-ali-hayri-somali- halki-sonsuza-kadar-turkiyeye-minnettar-kalacak/949999.
• “Somali Cumhurbaşkanı Fermacu: Türkiye bize yardım eli uzatan tek ülke oldu.” Anadolu Ajansı. 16 Ekim 2017, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/somali-cumhurbaskani-fermacu- turkiye-bize-yardim-eli-uzatan-tek-ulke-oldu/939237.
• “Somali Cumhurbaşkanı Muhammed Cumhurbaşkanlığı Külliyesinde.” T.C. Cumhurbaşkanlığı. 25 Nisan 2017, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.tccb.gov.tr/basin-aciklamalari/365/74908/somali- federal-cumhuriyeti-cumhurbaskani-muhammed-abdullah- muhammed-farmajonun-ulkemizi-ziyareti.
• “Somali kıtlığı İKÖ gündeminde.” BBC. 17 Ağustos 2011, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2011/08/110817_ somalia_turkey.
• “Somali Türk Görev Kuvveti Komutanlığında mezuniyet heyecanı.” Anadolu Ajansı. 7 Ağustos 2018, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www. aa.com.tr/tr/dunya/somali-turk-gorev-kuvveti-komutanliginda- mezuniyet-heyecani/1224995.
• “Somali ve Somaliland Arasındaki Sorunların Çözümüne Türkiye Katkısı.” T.C. Cumhurbaşkanlığı. 13 Nisan 2017, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.tccb.gov.tr/haberler--abdullah-gul-/1726/10868/ somali-ve-somaliland-arasindaki-sorunlarin-cozumune-turkiye- katkisi.
• “Somalia Country Review.” Country Watch. Son Erişim: 1 Şubat 2020. https://www.countrywatch.com/intelligence/countryreviews? countryid=158.
• “Somalia Population.” World Meters. Son Erişim: 2 Şubat 2021. http://www. worldometers.info/world-population/somalia-population/.
• “Somali’de FETÖ’den Maarif Vakfı’na devredilen okullar.” Anadolu Ajansı. 18 Mayıs 2017, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/ tr/pg/foto-galeri/somalide-maarif-vakfina-devredilen-okullar-ilk- mezunlarini-verdi/0/355218.
• “Somali’de FETÖ’ye ait okullar yeniden yapılandırılacak.” Anadolu Ajansı. 20 Ağustos 2016, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https:// www.aa.com.tr/tr/dunya/somalide-fetoye-ait-okullar-yeniden- yapilandirilacak/632251.
• “Somali’de kız çocuklarının popüler ismi: İstanbul.” Anadolu Ajansı. 6 Temmuz 2018, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ somalide-kiz-cocuklarinin-populer-ismi-istanbul/1196335.
• “Somali’ye 30 milyon dolarlık ekipman yardımı ulaştırıldı.” Anadolu Ajansı. 2 Nisan 2017, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com. tr/tr/dunya/somaliye-30-milyon-dolarlik-ekipman-yardimi- ulastirildi/786133.
• “The Rotation Convention: The Real Scandal of Somalia’s 4.5 Power Sharing System.” Somalia News. Son Erişim: 14 Nisan 2020. https:// somalianewsroom.com/the-rotation-convention-the-real-scandal- of-somalias-4-5-power-sharing-system/ .
• “THY Mogadişu Seferlerine Başladı.” BBC. 6 Mart 2012, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2012/03/120306_ turkish_airlines.
• “Türkiye-Afrika ilişkileri 2018’de hız kazandı.” Anadolu Ajansı. 23 Aralık 2018, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/ turkiye-afrika-iliskileri-2018de-hiz-kazandi/1346417.
• “Türkiye-Afrika İlişkileri, İlişkilerin Kurumsallaşması-Dördüncü Dönem.” Dışişleri Bakanlığı. Son Erişim: 14 Nisan 2020. http://www.mfa.gov. tr/turkiye-afrika-iliskileri.tr.mfa.
• “Türkiye-Afrika İlişkileri, Tarihi Perspektif.” Dışişleri Bakanlığı. Son Erişim: 14 Nisan 2020. http://www.mfa.gov.tr/turkiye-afrika-iliskileri.tr.mfa.
• “Türk hastaneleri Somali halkına umut oldu.” Anadolu Ajansı. 1 Ocak 2018, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turk- hastaneleri-somali-halkina-umut-oldu/1019877.
• “Türk Kızılayı Genel Başkanı Kınık: Türk tipi yardım özgün bir model.” Anadolu Ajansı. 19 Ağustos 2018, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/turk-kizilayi-genel-baskani-kinik- turk-tipi-yardim-ozgun-bir-model/1235446.
• “Türk ve Somali halkları arasında yeni ve güçlü bağlar kurulmaktadır.” Anadolu Ajansı. 23 Şubat 2016, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https:// www.aa.com.tr/tr/turkiye/turk-ve-somali-halklari-arasinda-yeni-ve- guclu-baglar-kurulmaktadir/525881.
• “Türkiye, Somali Ordusu’nu Silahlandırıyor.” İktibas Dergisi. 7 Ocak 2018, Son Erişim: 14 Nisan 2020. http://iktibasdergisi.com/2018/01/07/ turkiye-somali-ordusunu-silahlandiriyor/. “Türkiye-Somali Ortaklığı: İleriye Doğru’ Forumu başlıyor.” Anadolu Ajansı. 30 Kasım 2018, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com. tr/tr/turkiye/turkiye-somali-ortakligi-ileriye-dogru-forumu- basliyor/1326139. “Türkiye ile Somali stratejik ortak.” Anadolu Ajansı. 2 Haziran 2012, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turkiye-ile- somali-stratejik-ortak/364131.
• “Türkiye, Somali’nin IMF Borcunu Ödedi.” Dünya Gazetesi. 5 Kasım 2020, Son Erişim: 5 Kasım 2020. https://www.dunya.com/ekonomi/turkiye- somalinin-imf-borcunu-odedi-haberi-487913.
• “Türkiye’den Somalili askerlere özel eğitim.” Anadolu Ajansı. 7 Nisan 2018, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turkiyeden- somalili-askerlere-ozel-egitim/1110996.
• “Türkiye’nin ilk Somali Büyükelçisi belli oldu.” Hürriyet. 13 Eylül 2011, Son Erişim: 14 Nisan 2020. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/ turkiyenin-ilk-somali-buyukelcisi-belli-oldu-18719810.
• “Türkiye’nin Mogadişu Büyükelçisi Bekar: Biz Somali’de hiçbir aktörle rekabet içinde olmadık.” Anadolu Ajansı. 17 Ağustos 2018, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/tr/10-buyukelciler-konferansi/- turkiyenin-mogadisu-buyukelcisi-bekar-biz-somalide-hicbir- aktorle-rekabet-.icinde-olmadik/1233889.
• “Türkiye’nin Somali’de açtığı yurt dışındaki en büyük üssü hakkında tüm merak edilenler.” BBC. 6 Ekim 2017, Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-41510485.
• “Uluslararası Kuruluşlarla İlişkimiz: Afrika Birliği.” Dışişleri Bakanlığı. Son Erişim: 14 Nisan 2020. http://www.mfa.gov.tr/afrika-birligi.tr.mfa.
• “What Type Of Government Does Somalia Have?.” World Atlas. Son Erişim: 14 Nisan 2020. https://www.worldatlas.com/articles/what-type- of-government-does-somalia-have.html.