Organ ve Doku Naklinde İlk Uluslararası Metinler ve Türkiye

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 2, 77 - 91, 05.11.2025

Mehmet Akdemir

Öz

20. yüzyıldaki gelişmelerle birlikte önemi gittikçe artan ve mevcut tıbbi imkanlar dahilinde başkaca bir yolla iyileştirilmesi mümkün olmayan hastalıkların tedavisi konusunda bir umut ışığı olan organ ve doku nakli, insan hakları açısından dikkat edilmesi gereken hususları bünyesinde barındıran bir yapıyı haizdir. Bu kapsamda amacı, biyolojik ve tıbbi müdahaleler sırasında temel hak ve özgürlüklere saygıyı garanti altına almak ve insan onurunu ve haysiyetini korumak olan birtakım uluslararası sözleşmeler ve protokoller kabul edilmiştir. Bu sözleşmelerin amaçlarından bir diğeri de sadece organ veya doku alıcısı ya da vericisinin değil tüm toplumun da mağduru olduğu organ ticaretinin engellenmesi ve buna dayalı olarak da insan onurunun korunmasıdır. Bunların en önemlileri arasında alanında ilk olma özelliği taşıyan “İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi” ile “İnsan Kaynaklı Organ ve Doku Nakli Hakkında Ek Protokol” yer almaktadır. “İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi”, kişiden organ veya doku alma kurallarını da içeren bir dizi hüküm içermekte, ölüden organ veya doku alma hükümleri ise “İnsan Kaynaklı Organ ve Doku Nakli Hakkında Ek Protokol” dahilinde düzenlenmektedir. Türkiye de “İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi”’ni iç hukukuna dahil etmiş, “İnsan Kaynaklı Organ ve Doku Nakli Hakkında Ek Protokol”ü ise henüz kabul etmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Organ , Organ ve doku nakli , Organ ve doku ticareti , “İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi” , “İnsan Kaynaklı Organ ve Doku Nakli Hakkında Ek Protokol”.

Kaynakça

• Algan H, Türk Ceza Kanunu’nda Organ ve Doku Ticareti Suçları (Seçkin Yayınevi 2018) Andorno R, ‘Biomedicine and International Human Rights Law: in Search of Global
• Consensus’ (2002) 80 [12] Bulletin of World Health Organization 959
• Arslan E T ve Demir H, ‘Sağlık Çalışanlarının Hasta Mahremiyetine İlişkin Tutumu: Nitel Bir Araştırma’ (2017) 17 [4] Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 191
• Birinci G, ‘İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin Kısa Tarihi I: Milletler Cemiyeti’nden Birleşmiş Milletler’e’ (2017) 7 [2]
• Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi 50
• Çankaya H, ‘Biyoteknoloji ve İnsan Hakları’ (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi 2009)
• de Wachter M, ‘The European Convention on Bioethics’ (1997) 27 Hastings Center Report 13
• Dikmen Caniklioğlu M, ‘Anlamı, Kapsamı ve Sınırlarıyla Temel Haklar ve Anayasalarımız’ (2001) (Mahmut Tevfik Birsel Armağanı) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 461
• Durul F, Er K ve Solmaz U, ‘Kuşak Hakları Bağlamında İnsan Hakları Ölçeği’ (2022) 32 Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 753
• Gökcen A, ‘Organ Nakli Üzerine Düşünceler’ (2000) 8 [1-2] Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 63
• Gürbüz E R, ‘Organ ve Doku Naklinde “Rıza”’ (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi 2021)
• Harris J (ed), Bioethics, Oxford Readings in Philosophy (Oxford University Press, 2001) Katoğlu T, ‘Türk Hukukunun Bir Parçası Olarak Avrupa Konseyi İnsan Hakları ve Biyotıp
• Sözleşmesi’ (2006) 55 [1] Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 157
• Koçak Süren Ö, ‘Organ ve Doku Naklinin Yasal ve Etik Açıdan İncelenmesi’ (2007) 20 [73] Türkiye Barolar Birliği Dergisi 174
• Manuel C, Hairion D., Auquier P., Reviron D., Giocanti D., Terriou P., Pelissier V. and San Marco J. L., ‘Is the Legislation of European States in Keeping with the Recent Convention on Human Rights and Biomedicine?’ (1999) 6 [55]
• European Journal of Health Law 55
• Özsunay E, ‘Alman ve Türk Hukuklarında Hekimin Hastayı Aydınlatma Ödevi ve İstisnaları’ (Sorumluluk Hukukundaki Yeni Gelişmeler V. Sempozyumu, Ankara, 1982)
• Satıcı M, ‘Hak ve Özgürlük Ütopyası Olarak “İnsan Hakları”: Felsefesi ve Eleştirisi’ (2015) 1 (2-3) Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 3
• Ünver Y, ‘Avrupa Biyo-Hukuk Sözleşmesi’nin Türk Hukuku’na Etkileri’ (2005) 2 Kamu Hukuku Arşivi Dergisi 182
• Ziroğlu Ş, Türkiye’de Organ ve Doku Naklinde Yasal Çerçeve ve Etik Tartışmalar (Yetkin Yayınevi 2019)
• <https://rm.coe.int/168007cf98> Erişim Tarihi: 06.04.2025
• <https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list?module=signatures-by- treaty&treatynum=186> Erişim Tarihi: 21.04.2025