ÖZBEL KOLEKSİYONUNDA BULUNAN BELEDİ KUMAŞLARININ TAHAR, ARMÜR, PEDAL-ÇERÇEVE BAĞLANTI DÜZENİ

Yıl 2024, , 719 - 734, 01.07.2024

Ebru Çatalkaya Gök

https://doi.org/10.7456/tojdac.1465327

Öz

ÖZBEL KOLEKSİYONUNDA BULUNAN BELEDİ KUMAŞLARININ TAHAR, ARMÜR, PEDAL-ÇERÇEVE BAĞLANTI DÜZENİ

Öz
Çift katlı bir kumaş çeşidi olan Beledi kumaşları 20.yüzyılın ikinci yarısından beri Süleymaniye nakışı olarak isimlendirilen tahar, armür, pedal-çerçeve bağlantı düzeni ile halen İzmir/Tire’de dokunmaktadır. Fakat bu nakış ile alanyazında yer alan eski örnekler dokunamamaktadır. Tahar, armür, pedal-çerçeve bağlantı düzeni geliştirmeyi bilen ustalar hayatta olmadığı için, eski örneklerin Beledi tezgahında tekrar nasıl dokunabileceği ile ilgili bir bilgi eksikliği bulunmaktadır. Bahsedilen örneklerin 24 çerçeveli Beledi tezgahında tekrar dokunabilmesi için ilk üretime ait teknik bilgilerin arşivlenerek koruma altına alınması araştırmanın problemini oluşturmaktadır. Çalışmada tarama ve betimleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini Kenan Özbel Koleksiyonunda bulunan Beledi dokumaları, örneklemini ise AHBV Ülker Muncuk Müzesinde yer alan Kenan Özbel koleksiyonuna ait 7 adet Beledi Kumaşı oluşturmaktadır. Araştırmanın ilk aşamasında Beledi kumaşlarının hakkında genel bilgi verilmiştir. Çalışmanın ikinci aşamasında, araştırma kapsamında ele alınan örneklerin en-boy, cm’deki kalite, hammadde, iplik numarası ile ilgili gerekli hesaplamalar yapılarak çizelgeler halinde sunulmuştur. Yedi adet örneğin tahar, armür planları yapıldıktan sonra tekrar dokunabilmeleri için Beledi tezgahının düzenek planına uygun pedal-çerçeve bağlantı düzeni oluşturulmuş ve pedal basış raporları çıkartılmıştır. Ulaşılan veriler değerlendirme ve sonuç başlığı altında tartışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Beledi dokumaları, Tahar, Armür, Pedal çerçeve bağlantı düzeneği, Pedal basış raporu

DRAFT PLAN, DOBBY PLAN, PEDAL-SHAFT MECHANISM OF BELEDI FABRICS IN OZBEL COLLECTION

Abstract
Beledi fabrics, which are a double-layered fabric type, have been woven in Izmir/Tire since the second half of the 20th century with the draft plan, dobby plan, pedal-shaft mechanism called Suleymaniye embroidery. However, the old examples in the literature cannot be woven with this embroidery. Since the old generation craftsmans who know how to develop draft plan, dobby plan, pedal-shaft mechanism aren't alive, there is a lack of information on how old samples can be re-woven on the Beledi loom. The problem of the research is to archive and protect the technical information of the first production so that the mentioned samples can be woven again on the 24 shafts Beledi loom. Scanning and description methods were used in the study. In the research, the population consists of Beledi fabrics in the Kenan Özbel Collection, and the sample consists of 7 Beledi fabrics belonging to the Kenan Ozbel collection in AHBV Ulker Muncuk Museum. In the first stage of the research, general information about Beledi fabrics was given. In the second stage of the study, the necessary calculations were made regarding the width, length, weave, quality in centimetre, raw material, yarn count of the samples examined within the scope of the research, and they were presented in tables. After taking out draft and dobby plan are made for re-weaving of seven examples a pedal-shaft mechanism was created in accordance with the mechanism plan of the Beledi loom and pedal reports were composed.

Keywords: Beledi weavings, Draft plan, Dobby plan, Pedal-shaft mechanism, Pedal report

Anahtar Kelimeler

Beledi dokumaları, Tahar, Armür, Pedal çerçeve bağlantı düzeneği, Pedal basış raporu

Etik Beyan

Etik beyan gerekmemektedir

Destekleyen Kurum

destekleyen kurum bulunmamaktadır

ÖZBEL KOLEKSİYONUNDA BULUNAN BELEDİ KUMAŞLARININ TAHAR, ARMÜR, PEDAL-ÇERÇEVE BAĞLANTI DÜZENİ

Öz

ÖZBEL KOLEKSİYONUNDA BULUNAN BELEDİ KUMAŞLARININ TAHAR, ARMÜR, PEDAL-ÇERÇEVE BAĞLANTI DÜZENİ

ÖZ
Çift katlı bir kumaş çeşidi olan Beledi kumaşları 20.yüzyılın ikinci yarısından beri Süleymaniye nakışı olarak isimlendirilen tahar, armür, pedal-çerçeve bağlantı düzeni ile halen İzmir/Tire’de dokunmaktadır. Fakat bu nakış ile alanyazında yer alan eski örnekler dokunamamaktadır. Tahar, armür, pedal-çerçeve bağlantı düzeni geliştirmeyi bilen ustalar hayatta olmadığı için, eski örneklerin Beledi tezgahında tekrar nasıl dokunabileceği ile ilgili bir bilgi eksikliği bulunmaktadır. Bahsedilen örneklerin 24 çerçeveli Beledi tezgahında tekrar dokunabilmesi için ilk üretime ait teknik bilgilerin arşivlenerek koruma altına alınması araştırmanın problemini oluşturmaktadır. Çalışmada tarama ve betimleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini Kenan Özbel Koleksiyonunda bulunan Beledi dokumaları, örneklemini ise AHBV Ülker Muncuk Müzesinde yer alan Kenan Özbel koleksiyonuna ait 7 adet Beledi Kumaşı oluşturmaktadır. Araştırmanın ilk aşamasında Beledi kumaşlarının hakkında genel bilgi verilmiştir. Çalışmanın ikinci aşamasında, araştırma kapsamında ele alınan örneklerin en-boy, cm’deki kalite, hammadde, iplik numarası ile ilgili gerekli hesaplamalar yapılarak çizelgeler halinde sunulmuştur. Yedi adet örneğin tahar, armür planları yapıldıktan sonra tekrar dokunabilmeleri için Beledi tezgahının düzenek planına uygun pedal-çerçeve bağlantı düzeni oluşturulmuş ve pedal basış raporları çıkartılmıştır. Ulaşılan veriler değerlendirme ve sonuç başlığı altında tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Beledi dokumaları, Tahar, Armür, Pedal çerçeve bağlantı düzeneği, Pedal basış raporu

DRAFT PLAN, DOBBY PLAN, PEDAL-SHAFT MECHANISM OF BELEDI FABRICS IN OZBEL COLLECTION

ABSTRACT
Beledi fabrics, which are a double-layered fabric type, have been woven in Izmir/Tire since the second half of the 20th century with the draft plan, dobby plan, pedal-shaft mechanism called Suleymaniye embroidery. However, the old examples in the literature cannot be woven with this embroidery. Since the old generation craftsmans who know how to develop draft plan, dobby plan, pedal-shaft mechanism aren't alive, there is a lack of information on how old samples can be re-woven on the Beledi loom. The problem of the research is to archive and protect the technical information of the first production so that the mentioned samples can be woven again on the 24 shafts Beledi loom. Scanning and description methods were used in the study. In the research, the population consists of Beledi fabrics in the Kenan Özbel Collection, and the sample consists of 7 Beledi fabrics belonging to the Kenan Ozbel collection in AHBV Ulker Muncuk Museum. In the first stage of the research, general information about Beledi fabrics was given. In the second stage of the study, the necessary calculations were made regarding the width, length, weave, quality in centimetre, raw material, yarn count of the samples examined within the scope of the research, and they were presented in tables. After taking out draft and dobby plan are made for re-weaving of seven examples a pedal-shaft mechanism was created in accordance with the mechanism plan of the Beledi loom and pedal reports were composed.

Keywords: Beledi weavings, Draft plan, Dobby plan, Pedal-shaft mechanism, Pedal report

Anahtar Kelimeler

Beledi dokumaları, Tahar, Armür, Pedal çerçeve bağlantı düzeneği, Pedal basış raporu

Kaynakça

• Anonim. (1982). “İzmir”. Yurt Ansiklopedisi Türkiye, İl: Dünü, Bugünü, Yarını Cilt 6 (İstanbul-İzmir-Kars- Kastamonu-Kayseri). İstanbul: Anadolu Yayıncılık.
• Anonim. (1996). Tekstil-Dokunmuş Kumaşlar Yapı Analiz Metotları-Kısım 2- Birim Uzunluktaki İplik Sayısının Tayini. Ankara: TSE Yayını No:250 EN 1049-2.
• Anonim. (1998). Tekstil-Kumaşlar-Genişliği ve Uzunlunun Tayini. Ankara: TSE Yayını No: EN 1773.
• Artan, G. (1964). Tire’de Dokumacılık ve Nalıncılık. Türk Folklor Dergisi, 8(177), 3367.
• Atalayer, G. (1993). Dünden bugüne Anadolu’da Kumaş Dokuma Sanatı. Türk Kültüründe Sanat ve Mimari Klasik Dönem Sanatı ve Mimarlığın Üzerine Denemeler (s. 41-72). içinde İstanbul: 21. Yüzyıl Eğitim ve Kültür Vakfı.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Lugatı.
• Başaran, F. N. (2020). Bileşik Yapılı Dokuma Teknikleri. Ankara: Karınca Yayınları.
• Dölen, E. (1992). Tekstil Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Dalsar, F. (1960). Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde Bursa’da İpekçilik. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• Ergür, A. (2002). Tekstil Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Gök, E. Ç. (2021). Beledi Dokumacılığı. Geleneksel Meslekler Ansiklopedisi (Cilt 1). içinde Ankara: Ticaret Bakanlığı.
• Gürçay, H. (1969). Beledi Dokumaları. Türk Etnografya Dergisi( XII), 53-68.
• Hekimoğlu, L. (1980). Beledi Tezgahlarında Yapılan Kumaşlarla Günümüz Armürlü Tezgahlarında Yapılan Kumaşların Karşılaştırmalı Bir İncelemesi. İzmir: E.Ü. Güzel Sanatlar Fakültesi, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi.
• Ülkü, A. (1946). Halk Sanatları, Tire’de Beledi Kumaşlar. Fikirler Dergisi(306 – 307), 7-8.
• İnalcık, H. (2008). Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (1983). Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Quataert, D. (2011). Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Öz, T. (1951). Türk Kumaş ve Kadifeleri II - 17. – 19. Yüzyıl ve Kumaş Süslemesi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Özbel, K. (1948). El Sanatları III, Eski Türk Kumaşları. Ankara: Ankara Ulus Basımevi, C.H.P. Halkevleri Bürosu.
• Özbel, K. (1949). El Sanatları XIV, Beledi Dokumaları. Ankara: Ankara Ulus Basımevi, C.H.P. Halkevleri Bürosu.
• Özen, M. E. (1982). Türkçe’de Kumaş Adları. Tarih Dergisi(Fatih Sultan Mehmed’e Hatıra Sayısı 33), 291-340.
• Özkalencik, K. R. (1947). Dokuma Örgüleri. Ankara: Sümerbank Umum Müdürlüğü Neşriyatı.
• Öztürk, İ., & Kavcı, E. (2000). Beledi ve Ehram Dokumalarının Özellikleri ve Günümüzde Kazandığı Yeni İşlevler. Motif Dergisi(23), 36-39.
• Sürür, A. (1983). İzmir – Tire’de Beledi Dokumalar. Türkiyemiz Dergisi(40), 13-18.
• Salman, F. (2011). Türk Kumaş Sanatı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Sami, Ş. (2017). Kâmûs-ı Türkî (Latin harfleriyle). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Türkpatent. (2020). Tire Beledi Dokuması”, No:630 – Mahreç İşareti. Retrieved Ocak 2024, from Türkpatent. https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/7fbaed8d-63a9-45de-a99f-bbe7522fb7af.pdf
• Tezcan, H. (1993). Atlaslar Atlası (Pamuklu, Yün ve İpek Kumaş Koleksiyonu). İstanbul: Yapı Kredi Koleksiyonları.
• Tezcan, H. (2013). Topkapı Sarayı Koleksiyonundaki Derviş ve Sufi Kıyafetleri. Sufi Bursa - Bursa’da Tasavvufi Kültür (s. 98-104). içinde Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi,.
• Tezcan, H. (2017). Bursa’nın İpeklisi (Tarihi, Ticareti, Pamukluları ve İpeklileriyle Ünlü Bursa). Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi.
• Toparlı, R. (2000). Ahmet Vefik Paşa Lehce-i Osmânî. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yücel, Y. (1982). 1640 Tarihli Es’âr Defteri Metnin Türk Harflerine Çevirisi ve Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Basımevi.
• Yağan, Ş. Y. (1978). Türk El Dokumacılığı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.