TARİHSEL SÜREÇTEN GÜNÜMÜZE BÜYÜK HAN VE YENİDEN KULLANIMA ADAPTASYONDA SOSYOKÜLTÜREL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK BAĞLAMINDA MEKAN İŞLEVLENDİRİLMESİ

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 4, 634 - 654, 01.10.2017

Hasan Altan Şefika KARADERİ Özsoy

https://doi.org/10.7456/10704100/010

Cited By: 6

Öz

Binlerce yıllık coğrafyasında Kıbrıs,
birçok medeniyeti barındırmış ve geçmiş dönemlerden  günümüze çok sayıda kültürel mimari miras
yapılarına ev sahipliği yapmıştır. Özellikle başkent Lefkoşa, tarihsel süreç
boyunca gerek konumu gerekse içinde barındırdığı farklı devirlerin etkilerini
taşıyan mimari dokusuyla, önemli kentlerden birisi olmuştur. Lefkoşa suriçinde
bulunan katedral, cami, kilise, saray, belediye pazarı, han, konak ve konut  gibi mimari dokuyu oluşturan tarihi miras
niteliğindeki  yapı türleri, dünya
çapındaki sayılı değerlerden olmakla birlikte 
ada insanının hayatlarını da sosyolojik, kültürel, ekonomik, politik
gibi bir çok farklı açıdan etkilemektedirler. Tarih boyunca, Doğu Akdeniz’in en
önemli ticaret yollarının Kıbrıs adasından geçmesi, burada  bulunan ve ticaret yapan kişilerin adada
duraklamaları, konaklama ihtiyacını doğurduğundan, adada han yapılarının inşası
ve kullanımı önem kazanmaya başlamıştı. Bu yapıların içinde  en görkemlisi 
olan Büyük Han, Osmanlı döneminden günümüze gelebilmiş önemli tarihi
eserlerden bir tanesidir.  Büyük Han
da,  bütün tarihi binalar gibi zamanın,
insanın ve doğanın vermiş olduğu tahribattan payını almıştır. Yapısal hasarları
gidermek amacıyla uzun yıllar süren restorasyon çalışmalarının ardından han,
bugünkü haline getirilmiş ve yenilenen 
binaya yeniden  hayat vermek
amaçlı farklı işlevler katılmıştır. Eskiden insanların gecelik konakladıkları
mekanlarda şimdi sanat atölyelerinin olması, hayvanların barındığı iç avlu ve
zemin kattaki odalarda bugün konserler, sergiler düzenlenmesi gibi  işlevlerde radikal değişimler yaşanmıştır.
Binanın  hem fiziksel olarak hem de
fonksiyonel olarak geçirmiş olduğu bütün değişimler, Büyük Han’ı  herhangi bir kültürel miras değeri yüksek
tarihi bir bina olmaktan çıkarmış, aynı zamanda kente yeni bir hayat sağlayan;
toplumu, sosyal ve kültürel açıdan besleyen bir figür yapıp, kentin de simgesi
haline getirmiştir. İnşa edildiği ilk günden beridir adada bir çok neslin
hayatının parçası olmuş Büyük Han’ın, gelecek nesillere de ulaşabilmesi için
yapılabilecek en doğru yöntem olan yeniden kullanıma adaptasyonunda,  uygulanış şekli ve uygulama sonucu oluşan
bina ve toplum üzerindeki sosyo-kültürel sürdürülebilir etkileri, bu çalışmanın
yapılmasındaki en önemli esaslarından biri olmuştur. Yeniden kullanıma
adaptasyon,  kültürel miras değeri
niteliğindeki yapıları, tarihi sürecin farklı dönemlerinde kullanılmış olmasına
rağmen, eski ve yeni mimari anlayışı biraraya getirmiş ve yapıdaki otantik
karakteri koruyarak belirlenen yeni fonksiyonlarla birlikte yeniden bir
kullanım sağlamaktadır. Bu bağlamda, yapılan araştırmalar neticesinde, Büyük
Han yapısı da tarih boyunca kullanılmış ve binanın ana fonksiyonundan bağımsız
olarak başka fonksiyonlar barındırdığı, saptanmıştır. Tüm bunlara paralel
olarak, çalışmada kullanılan yöntemlerde ilk aşamada yapının orjinalinin mimari
özellikleri ve tarihi geçmişini öğrenmek amaçlı arşiv belgeleri ve literatür
taramasına paralel olarak eski bölge halkı ile röportajlar yapılmıştır. Hanın
bugünkü kullanımının tespiti için de 
yerinde analiz ve gözlem, 
fotoğraflama ve esnaf ile röportaj yapılıp, makalenin esas metodolojisi
oluşturulmuştur. Bunlarla birlikte günümüz kullanımındaki tespitler yapılıp,
yeni fonksiyonuna göre tablolar oluşturulmuş ve mekan sınıflandırmaları
yapılmıştır. Bu tablolarda işlevsel tipolojiler belirlenip, mimari çizimlere
aktarılmış, estetik ve işlevsel bağlamlarda fotoğraflanıp analiz edimiştir.

Anahtar Kelimeler

Büyük Han, han, yeniden kullanım, sosyal, kültürel, sürdürülebilirlik, koruma, Lefkoşa

Kaynakça

• A.G.Marangou, A.G.Coutas, (2011).‘Nicosia: The History of The City, Cassoulides Masterprinters Ltd.
• A.Gazioğlu, (2005). Kıbrıs’ta Osmanlı Türk Eserleri.
• A.Ljla, T.Broström. (2015). The Sustainable Viability of Adaptive Reuse of Historic Building: the experiences of two World Haritage Old Cities; Bethlehem in Palastine and Visby in Sweden, s 53-54
• Adaptasyonun Sürdürülebilirlik Açısından Değerlendirilmesi: Fuat Anadolu Evi. Bildiri, 2nd International Sustainable Buildings Symposium In Turkey , Ankara, s:517-518
• Adaptive Reuse of Industrial Heritage: Opportunities & Challenges (Australia, Heritage Council of Victoria). Retrieved May 16, 2017, from www.dpcd.vic.gov.au/heritage/projects- and-programs Construction and Architectural Engineering, s. 6-7.
• Ç. Dikmen, (2016). Sürdürülebilirlik Kapsaminda Yeniden İşlevlendirilerek Kullanilan Cumhuriyet Mektebi Ve Sakarya Anaokulunun İrdelenmesi. Bildiri, s.346
• C.Güran, (1976) Türk Hanlarının Gelişimi ve İstanbul Hanları Mimarisi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul.
• Cevat, G. (1971). Coğrafya bakımından Kıbrıs ve Türkiye, Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Konferansı (14-19 Nisan 1969), Ankara, s.41-48.
• Cultural Center, s Construction). International Journal of Architecture and UrbanDevelopment, s32-33.
• D. Aydin, & Ş. Okuyucu, (2009). ‘Yeniden Kullanıma Adaptasyon ve Sosyokültürel Sürdürülebilirlik bağlamında Afyonkarahisar Millet Hamamının Değerlendirilmesi’,Megaron, s.36-37
• D. Fisher-Gewirtzman, (2016). Adaptive Reuse Architecture Documentation and Analysis. Journal of Architectural Engineering Technology, 5(3).
• D.Michealides, (2012). Historic Nicosia, Rimal Publications, Nicosia.Clark, J. (2013).
• E.Yaldız, N.G.Aslantekin, (2013). Anıtsal Yapıların Kullanım Sürecinde Değerlendirilmesine Yönelik Bir Model Önerisi, METU, JFA 2016/2(33:2) 161-182; Ü.Altınoluk, (1998) Yapıların Yeniden Kullanımı.
• F. Acun, (2002). A Portrait of The Ottoman Cities, The Muslim World.
• H. Charles, Lukach, D. James, Jardine (1913). The Handbook of Cyprus.
• H. Haghi, & H. Zabihi. (2012). Social and Cultural Sustainability (A Key Dimension in Niavaran
• H.M. Gürkan, (1982). Kıbrıs Tarihinden Sayfalar,H.M.Gürkan (2006) Dünkü ve Bugünkü Lefkoşa, Galeri Kültür Yayınları.
• H.M. Gürkan, s.81; T.Bağışkan (2005). ‘Kıbrıs’ta Osmanlı Türk Eserleri’, s.324.
• J. Kim (1998). Sustainable Architecture Module: Introduction to Sustainable Design (United States, The University of Michigan). Ann Arbor, Michigan: National Pollution Prevention Centerfor Higher Education, s.6
• Kalman, H. (2010). Adaptive Re-use: Learning from Vancouver. Bildiri, s.179-181
• M.A. Erdoğru, (2008). Kıbrıs’ta Osmanlılar, Galeri Kültür Yayınları, Lefkoşa.
• N. Gülenaz, (2011). Batılılaşma Dönemi İstanbul’unda Hanlar ve Pasajlar, İTO (İstanbul Ticaret Odası Yayını), İstanbul.
• Ö. Atalan, H.Ş. Arel, (2016). 15. ve 16. Yüzyıllarda Yapılmış Osmanlı Han Yapılarının Mekansal Analizi, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 11/2, winter 2016, p.217-228.
• O. Andız, (2010). Büyük Han. Kıbrıs: Işık Kitabevi.
• O.N. Ergin, (2013). Türkiye’de Hanlar, Kervansaraylar, Oteller ve Çeşitli Barınma Yerleri,
• Rezapour, Y., Jabbarieh, A., Behfar, F., A. A., & Shamsalghorayi, A. (2012). Cultural Aspects
• S. Harrison, J. Clark, K. Mackay, J. Martin, & D. Snape. (2014). Adaptive Re-use (Australia , Office for Design and Architecture SA (ODASA)). Retrieved May 15, 2017, from odasa.sa.gov.auIjla, A., & Broström, T. (2015), s.2-3 Sweden. International Invention Journal of Arts and Social Sciences, 2(4),s. 52-66.
• T. Bağışkan, (2005). Kıbrıs’ta Osmanlı Türk Eserleri, Kuzey Kıbrıs Müze Dostları Derneği Yayını, Lefkoşa.
• Z. Kefayati, & H. Moztarzadeh. (2015). Developing Effective Social Sustainability Indicators In Architecture. Bulletin of Environment, Pharmacology and Life Sciences, 4(5), 40-56.
• Z. Kuyrukçu & Y. Kuyrukçu, E. (2015, Mayıs 28-308-30). Tarihi Yapilarin Yeni İşlevi ve
• Z. Turkan, (2007). ‘’Osmanlı Şehiriçi Ticaret Hanlarına Kıbrıs’tan İki Örnek: Büyük Han ve Kumarcılar Hanı, I.Uluslararası Hanlar
• Kervansaraylar Geleneksel ve Modern Mimaride Taş Sempozyumu:29-30 Kasım, Antalya, Türkiye Mimarlar Odası Antalya Şubesi Yayını, Antalya s.30-37.
• Z. Ahunbay, (2011). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM Yayın, İstanbul.
• Röportaj Yapılan Esnafın İsimleri: Aydan Lisaniler (Emekli Otel Katlar Şefi, El Sanatları Sanatçısı)
• Havva Şenol (Emekli Kamu Görevlisi ve El Sanatları Uzmanı)
• Özgül-Nazım Kızılbora (Emekli Kamu Memuru ve El Sanatları Uzmanı)
• Sevil Emirzade (Bayrak Radyosu Emekli Spikeri, Tiyatro Yazarı, El San. Yöneticisi)
• Zehra Cengiz (Emekli İngilizce Öğretmeni, Rehber ve El Sanatları Uzmanı)
• Ve küçük sohbetler ile diğer esnaflar.