ARAPÇA LÜGATLER VE İNDEKS KİTAPLARI

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 4, 725 - 739, 01.10.2018

Mustafa Aydın

Öz

Bütün dillerde, lügat/sözlük çalışmalarının önemli yeri vardır. Arap dilinde de gerek
dilin öğrenim ve öğretiminde ve gerekse başta Kur’ân-ı Kerim ve Hadis-i Şerif olmak
üzere klasik metinlerin anlaşılması ve dili tespit etme yönünde yapılan sözlük çalışmaları,
değişik başlıklar altında çok erken dönemde başlamıştır. İkinci hicri asrın başlarından
itibaren geliştirilen farklı yöntemlerle aralıksız sürmüştür. Son dönemlerde yapılan
indeks çalışmaları ile de iyice geliştirilmiştir. Çeşitli müellifler tarafından yazılan bu
sözlük ve indekslerden bir kısmı telif edildiği tarihten günümüze kadar geçerliliğini
sürdürmüş ve Arap Dili ve İslam bilimleri alanında çalışan her kesin baş ucu kitabı
olmuştur. Bu makalemizde, bu sözlüklerden çok önemli gördüğümüz bazılarını ele alıp
onları tanıttık, metotları, kullanma yöntemleri ve telif amaçları hakkında bilgi verdik.
Bunları önce lügatler/sözlükler ve kelime indeksleri olarak ikiye ayırdık. Ardından da
sözlükleri; son harf esasına göre tasnif edilenler ( es-Sihah, Lisânu’l- ‘Arab, Kâmûsu’lmuhît
ve Tâcu’l- ‘arûs) ve ilk harf esasına göre tasnif edilenler (Esâsu’l-belâğa ve
Misbâhu’l- münîr) olarak iki başlık altında tanıttık. Devamla da konularına göre tasnif
edilen sözlüklere değinip önemlilerinin adlarını verdikten sonra, alanın en kapsamlı ve en
mükemmel sözlüğü olan el-_Muhassas’ı tanıttık. Makalemizin ikinci bölümünü oluşturan
“İndeks Kitapları” başlığı altında da el-Mu’cemu’l – Mufehres Li Elfâzi’l – Kur’âni’l-
Kerîm ve el-Mu‘cem el – Mufehres li Elfâzi’l – Hadîs ve Miftâhu Kunûzi’s- Sunne
hakkında bilgi verdik. Yine her biri alanının en önemli eserlerinden olan el-Mufredât ve
Keşşafü Istılâhâti’l – Funûn ve’l- ‘ulûm’u da bu bölümün devamında tanıttık.

Anahtar Kelimeler

Lügat, Kâmûs, es- Sihâh, Lisânu’l- ‘Arab, Tâcu’l- ‘arûs, Esâsu’lbelâğa, Misbâhu’l- münîr, el- mu’cemu’l- müfehres, el-Müfredât

Kaynakça

• Attâr, Ahmed Abdülgafûr. Mukaddimetu’s- sihaâh , Kahire 1956 Buhayrî, Sa‘îd Hasan. el- Medhal ilâ mesadiri’l- luğati’l- ‘Arabiyye, Kahire 2001 el-Cevherî, İsmâil b. Hammâd. es- Sihâh (Tâcü’l-luġa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye), I- VII, Tah: Ahmed Abdulğafur ‘Attâr, Kahire, 1956 Demirayak Kenan, Çögenli M. Sadi. Arap Edebiyatında Kaynaklar, Erzurum 2000, s. 145 Durmuş, İsmail. ez-Zebîdî, DİA, ( 2013), 44/ 168-171 Elmalı, Hüseyin. el- Feyyûmi, DİA, (1995), 12/ 515-516 Emîl Ya’kûb, Emîl. el- Me ‘âcimu’l- luğaviyyetu’l- ‘Arabiyye, Beyrut 1981 Fehmî, Abdurrahman. Medresetu’l- Arap, s. 104, (neş: Hüseyin Elmalı), İzmir 2005 el-Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed, El- Misbâhu’l- Munîr , Kahire, 1977 el-Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el-Kâmûsu’l-Muhîd, I-IV, Mısır, 1952 Halifât, Sahbân. el – Muhassas, DİA, ( 2006), 31/ 18 Hatiboğlu, İbrahim.el-Mu‘cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-hadîsi’n-Nebevî, DİA, (2005), 30/ 347- 348 Hatiboğlu, İbrahim. Miftâhu Künûzi’s-Sünne, DİA, (2005), 30/ 17- 18 İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l – ‘Arab, Tah: Nedîm Ma‘aşlî - Yusuf el- Hayyât, Beyrut, ts. İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr. el – Muhassas, Beyrut, ts. (Ofset baskı) Karaarslan, Nasuhi Ünal. Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l- ‘Ulûm, DİA ( 2002), 25/330-331 Kılıç, Hulusi. Tâcu’l-luga, DİA, (2009), 39/356-357; Kılıç, Hulusi. Lisânu’l-‘Arab, DİA, (2003), 27/ 195-196 Kılıç, Hulusi. el-Kâmûsu’l- muhîd, DİA, (2001), 24/ 287-288 Kılıç, Hulusi. Esasu’l- Belâğa, DİA, ( 1995), 11/ 357 Muhammed Fuâd b. Abdulbakî, el-Mu’cemu’l – Mufehres li Elfâzi’l – Kur’âni’l-Kerîm, Kur’ânı Kerimin kenarında, Beyrut. Muhammed Fuâd b. Abdulbakî. Miftâhu Kunûzi’s- Sunne, Beyrut, ts. er-Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Kur’ân, Beyrut, ts. Ömer Kara, Ömer. el-Müfredât, DİA ( 206), 31/504-505 Wensinck , Arent Jean. el-Mu ‘cem el – Mufehres li Elfâzi’l – Hadîs, İstanbul, 1988 ez-Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk. Tâcu’l – Arûs, I-X, Kahire, 1306 ez-Zemahşeri, Muhammed b. Ömer. Esâsu’l – Belâğa, Kahire, 1960