ORTADOĞU’DA DEMOKRASİYİ GELİŞTİRME HAREKETİ OLARAK ARAP BAHARI

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 2, 178 - 190, 01.04.2019

Nureddin Nebati

Öz

İslam toplumlarında tarihsel süreç içerisinde toplumsal alan ile siyaset kurumu arasında bazen uyum
bazen de karşı çıkış ve muhalefet ortaya çıkmıştır. Bu karşı çıkış ve muhalefet geçmişten günümüzde
İslam toplumlarında çeşitli kırılmaları beraberinde getirmiştir. Yaşanan ilk kırılma, Batı karşısında
yaşanan yenilgi ve bu yenilginin ortaya çıkardığı ve beslediği sorgulamalar sonucu beliren İslamcılık
akımıdır. İslamcılık emperyalizm, kolonyalizm gibi olguların sonuçlarına yönelik bir direnişi teşvik
etmekte ve değer üretimini geçmişten alan bir ideal toplum modeli kurmak istemektedir. İslami
muhalefetin ikinci kırılma noktasını 60’lar ve 70’lerde koloni olmaktan kurtulan rejimlerin modernist
müdahalelere yönelik direnişi oluşturmuştur. Hem kapitalist yapının aşırılıkları altında ezilen hem de
sosyalist dünyanın katı materyalizmi içinde kendine anlam kuramayanların tepkisi İslami yükselişi
beslemiştir. Üçüncü kırılma noktası ise Arap Baharı olarak tanımlanabilir. Arap Baharı, birdenbire
gerçekleşen bir tarihsel kırılma ya da Arap aydınlanması değildir. Çağdaş bir sosyal hareket biçiminde
yeniden üretilen İslamcılığın geleneksel kodları ve tarihselliği ile uyumludur. Baharın yarattığı yeni
atmosfer bölgedeki güç dengelerini değiştirmiş ve “İslamcıları iktidardan uzak tutma” hamlesi olarak
dış müdahalelerin etkisiyle karşılaşmış, süreç tersine dönmüştür. Buna rağmen tüm iniş çıkışlarıyla
demokratikleşme yolculukları uzun soluklu süreçlerdir. Türkiye son dönemde iç politikasında
gerçekleştirdiği demokratikleşme açılımlarına paralel olarak, Arap Baharı’nda da milletlerin iradesini
desteklemiş, dış politika yaklaşımını demokratikleşme, çoğulculuk ve insan hakları üzerinden yeniden
kurmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arap Baharı, Demokratikleşme, İslamcılık, Politika, Batı

Kaynakça

• Ahmad, İ. (2012). “Demokrasi ve İslam”, Journal of Islamic Research. 23 (2). Akkaş, H., H. (2011). “Küresel Diyaloğun Demokratikleşmeye Etkileri: Arap Toplumlarına Yansımalar”, Economic and Political Issues of Turkey and Its Near Abroad. Aksu, B. (2008). “Ortadoğuda Kadın Hareketleri: Farklı Yollar Farklı Stratejiler”, İ. Ü Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 39. Alaca, M. (2012). “Arap Baharı Peki ya Adalet?”, Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi: Dış Politika Yazıları. Anderson, P. ( 2011). “Arap Dünyasındaki Büyük Olaylar Silsilesi Üzerine”, Mesele, 54. Ardoğan, R. (2004). “Teorik Temeller ve Tarihsel Gerilimler Arasında İslam Kültüründe Siyasal Muhalefet”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(2). Bayat, A. (2006). Ortadoğu'da Maduniyet Toplumsal Hareketler ve Siyaset, İstanbul: İletişim Yayınları. Bulaç, A. (2005). “İslam’ın Üç Siyaset Tarzı veya İslamcıların Üç Nesli”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık. İstanbul: İletişim Yayınları. Çiğdem, A. (2005). “İslamcılık ve Türkiye Üzerine Bazı Notlar”, Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce: İslamcılık, İstanbul: İletişim Yayınları. Çınar, M. (2005). Siyasal Bir Sorun Olarak İslamcılık, Ankara: Dipnot Yayınları. Davis, N., J. ve Robinson, R., V. (2015). Dinsel Hareketler ve Sosyal Refah: Mısır,İsrail, İtalya ve ABD, İstanbul: İletişim Yayınları. Demir, Y. (2012). “Müslüman Kardeşler Örgütü’nün Son Dönemde Ortadoğudaki Etkinliği Etkinliği ve Siyaseti”, International Journal of Social Science, 5(6). Esposito, J., L. (2002). İslam Tehdidi Efsanesi, İstanbul: Ufuk Kitapları. Fukuyama, F. (1999). “Hedefleri: Modern Dünya”, Tarihin Sonu Mu?, der:Mustafa Aydın, Ertan Özensel, Ankara: Vadi Yayınları. Göle, N. (2002). Melez Desenler: İslam ve Modernlik Üzerine. İstanbul: Metis Yayınları. Huntington, S., P. (2011). Üçüncü Dalga Geç 20. Yüzyılda Demokratikleşme, Ankara: Kilit Yayınları. Kara, İ. (2013). “Açılış Konuşması.” [Bildiri], İslamcılık Düşüncesi Sempozyumu, Zeytinburnu Belediyesi. Kara, İ. (1986). Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi:Metinler/Kişiler. Cilt I, İstanbul: Risale Yayınları. Kardaş, Ş. (2013). “Türkiye ve Arap Baharı: Türkiye’nin Ortadoğu Politikasındaki Değişiklikler”, Hazar Raporu, 3. Kök, S, ve Tekerek, M. (2012). “Sokak Siyasetinden Sosyal Ağlara Yeni Aktivizm: Arap Baharı Deneyimi”, II. Bölgesel Sorunlar ve Türkiye Sempozyumu, KSÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Kahramanmaraş. Koyuncu, B. (2014). Benim Milletim: AK Parti İktidarı Din ve Ulusal Kimlik, İstanbul: İletişim Yayınları. Kurt, V. (2004). “Tunus, Mısır, Libya ve Suriye: Orduların Arap Baharına Etkisi”, Seta Analiz. Lewis, B. (1996). “A Historical View: Islam and Liberal Democracy”, Journal of Democracy, 7(2). Marin, M. (2009). “İslam’da Şura ve Endülüs Uygulaması”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(20). Nebati, N. (2014). Milli Görüşten Muhafazakar Demokrasiye, İstanbul: Alfa Yayınları. Oğuzlu, T. (2011). “Ortadoğu’da Demokratikleşme ve Türkiye Model Olabilir mi Tartışması: ‘Evet, Ama!.’”, Ortadoğu Analiz, 3(27). Oğuzlu, T. (2012a). “Arap Baharı Türk Dış Politikası Çıkarlar Değerler” , Ortadoğu Analiz, 4(38). Oğuzlu, T. (2012b). Türkiye ve Arap Baharı: Türk Dış Politikasında Liberal İddiali ve Batılı Eksenin Yükselişi”, Akademik Ortadoğu, 6(2). Yaşar, T., N. (2013). “Komplo Teorileri ve Ortadoğu’da Sokak Siyaseti”, Ortadoğu Analiz, 5(57). Şahin, M. (2008). “ABD’nin Müslüman Savaşçıları”, Akademik Ortadoğu, 3(1): 43-52. Şen, Y. (2013). “Suriye’de Arap Baharı”, Yasama Dergisi, 23. Sever, A. (2014). Komşuluk, Dış Müdahale ve Türkiye-Suriye Örneği. Ortadoğu Analiz. 6(62). Tarrow, S. (2011). Power in Movement: Social Movements and Contentious Politics, Cambridge University Press. Tunaya, T., Z. (2003). Türkiye’de Siyasal Gelişmeler 1876-1938: Kanun-ı Esasî ve Meşrutiyet Dönemi. I. Kitap, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Türel, O. (2011). “2011 Yazında Ortadoğu’yu Düşünürken”, Mülkiye Dergisi, 35(272): 10-59. Vergin, N. (2007). “Merkeze Talip Bir Çevre Partisi’nin Önlenemez Yükselişi.” Türkiye Günlüğü, 90. Volpi, F. “İslam Dünyasında Sözde Demokrasi”, Yirmi Birinci Yüzyılda Demokrasi Tartışmaları, Kocaeli: Umuttepe Yayınları Yılmaz, M., E. (2011). “Arap İsyanları ve Arap Ortadoğusu’nun Siyasal Dönüşümü.” Ortadoğu Dergisi, 6(1). UNICEF. (2018). Turkey Humanitarian Situation Report No: 23 https://www.unicefturk.org/public/uploads/files/UNICEF%20Turkey%20Humanitarian%20Situation %20Report%20No.%2023%20-%20JULY%202018.pdf. Erişim Tarihi: 20.09.2018 Syrian Observatory for Human Rights Report. (2018). http://www.syriahr.com/en/. Erişim Tarihi: 15.09.2018.