KLASİK ARAP ŞİİRİNDE SERİKA VE ÇEŞİTLERİ

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 4, 494 - 508, 30.09.2020

Mustafa Aydın

Öz

Arap edebiyatı eleştirmenleri ve belâğatçiler, eserlerinde şiir alanındaki eleştirilere de yer vermişler, bu bağlamda şairler arasındaki etkileşim ve şiirde serika [سَرِقَة (çalma, hırsızlık)] ko-nusu üzerinde de durmuşlardır. Özellikle Abbâsîler döneminde başlayan bu durum, hicrî 4. yüz-yılda artarak devam etmiştir. Araplarda serikanın câhiliyye döneminden itibaren mevcut olduğu, bazı şairlerin birbirlerini serika ile suçladıkları ve bazı şairlerin de serika yapmadıklarını iddia ettikleri görülmektedir. Arap belağatçileri ve eleştirmenler, ne tür alıntıların serika olduğu, ne tür alıntıların serika olmadığı hususu üzerinde durmuşlar, serikayı çeşitli kısımlara ayırmışlar ve konuyu örneklerle açıklamışlardır. Arap edebiyatında şiir hırsızlığı ve alıntısını ifade etmek üzere serika dışında çeşitli kelimeler de kullanılmıştır. Bunlardan biri olan intihâl [إِنْتِحَال (aşırma)] ba-zen serika ile eş anlamlı kullanılırken, genellikle serikanın çeşitlerinden biri olarak kullanılmış ve açık bir hırsızlık olması nedeniyle de kabul edilmemiştir. Belağatçiler, bazı şiirlerin serikanın hangi kısmına girdiği veya intihal olup olmadığı konusunda ihtilaf etmişlerdir. Makalemizde seri-ka kavramı, serikanın tarihçesi, edebiyat eleştirmelerinin ve belâğatçilerin serika konusundaki görüşleri ve serika çeşitleri örnekleriyle ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Serika, ahz, intihâl, iğâre, ilmâm

Kaynakça

• Abbâs, İhsân, Târîhu'n-Nakdi'l-Edebî inde'l-Arab, Beyrut, 1983.
• Âmidî, Ebu'l-Kâsım el-Hasan b. Bişr, el-Müvâzene beyne Şi‘ri Ebî Temmâm ve'l-Buhterî, Tah.: es-Seyyid Ahmed Sakar, Dâru’l-Me‘ârif, Kahire, (tsz.).
• Askerî, Ebû Hilâl, Kitâbu's-Sınâ‘ateyn: el-Kitâbe ve'ş-Şi‘r, Tah.: Ali Muhammed el-Becâvî, Mu-hammed Ebu'l-Fazl İbrâhîm, 1371/1952.
• Aydın, Mustafa, Arap Dili Belagatında Bedî‘ İlmi ve Sanatları, İstanbul, İşaret Yayınları, 2018.
• Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr, Kitâbu’l-Hayevân, Tahkik: Abdusselâm Muhammed Hârûn, Mısır, 1965.
• Cebr, Mustafa es-Seyyid, Dirâsât fî İlmi'l-Bedî‘, b.y.y., 1408/2007.
• Cürcânî, Abdülkâhir, Esrârü'l-Belâğa, Neşr: Mahmûd Muhammed Şâkir, Kâhire, (tsz.).
• Cürcânî, Ali b. Abdilaziz b. el-Hasan, el-Vesâta beyne’l-Mütenebbî ve Husûmihi, Tah.: Muham-med Ebu’l-Fazl İbrâhîm ve Ali Muhammed el-Becâvî, 1966.
• Cürcânî, Muhammed b. Ali, el-İşârât ve't-Tenbîhât fî İlmi'l-Belâğat, Tah.: Abdulkâdir Hüseyin, Mektebetü'l-Âdâb, 1998.
• Cürcânî, Muhammed b. Ali, el-İşârât ve't-Tenbîhât fî İlmi'l-Belâğat, Tah.: Abdulkâdir Hüseyin, Mektebetü'l-Âdâb, 1998.
• Durmuş, İsmail, “İntihâl”, DİA, 2000, XXII, 347-350.
• Dusûkî, Muhammed b. ‘Arefe, Hâşiyetu't-Dusûkî ‘alâ Muhtasari'l-Me‘ânî, Tah.: Halîl İbrahim Halîl, Daru'l- Kütübi'l-‘İlmiyye, I- IV, Beyrut, 1971.
• Feyyûd, Abdulfettâh Besyûnî, İlmu'l-Bedî‘: Dirâse Târîhiyye ve Fenniyye, Kahire, 1998.
• Hâşimî, Ahmed, Cevâhiru'l-Belâğa fi'l-Me‘ânî ve'l-Beyân ve'l-Bedî‘, Beyrut, (tsz.).
• Heddâre, M. Mustafa, Müşkiletü’s-Serikât fî Nakdi’l-Arabî, 1958.
• İbn Ebi'l-İsba‘ el-Mısrî, Bedî‘u'l-Kur’ân, Mısır, (tsz.).
• İbn Fâris, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ, Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luga, Dâru’l-Fikr, (tsz.).
• İbn Hicce, Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Abdillâh b. Hicce el-Hamevî, Hızânetü'l-Edeb ve Gâyetü'l-Ereb, Beyrut, 1987.
• İbn Kuteybe, eş-Şi‘r ve'ş-Şu‘arâ, Tah.: Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru’l-Me‘ârif, Kahire, (tsz.).
• İbn Ma‘sûm, es-Seyyid Ali Sadruddîn b. Ma‘sûm el-Medenî, Envâru'r-Rebî‘ fî Envâ‘i'l-Bedî‘, Tah.: Şakir Hâdî Şükr, Necef, 1388/1968.
• İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, Kahire, (tsz.), III, 1998.
• İbn Münkız, Üsâme, el-Bedî‘ fî Nakdi'ş-Şi‘r, Tah.: Ahmed Ahmed Bedevî, Hâmid Abdulmecîd, Mısır, (tsz.).
• İbn Reşîk, Ebû Ali el-Hasan b. Reşîk el-Kayravânî, el-‘Umde fî Sınâ‘ti'ş-Şi‘r ve Nakdihi, Tah.: en-Nebevî Abdulvâhid Şa‘lân, Kahire, 1420/2000.
• İbn Tabâtabâ, Muhammed Ahmed, ‘İyâru'ş-Şi‘r, Şerh ve Tah.: Abbâs Abdussettâr, Beyrut, 2005.
• İbnü'l-Esîr el-Cezerî, Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Abdulkerîm, el-Lübâb fî Tehzîbi'l-Ensâb, Beyrut, (tsz.).
• İbnü'l-Esîr, Zıyâuddîn, el-Meselü's-Sâir fî Edebi'l-Kâtib ve'ş-Şâ‘ir, Takdim: Ahmed el-Hûfî, Be-devî Tabâne, Kahire, (tsz.).
• Kazvînî, Celâluddin Muhammed b. Abdurrahman b. Ömer b. Ahmed b. Muhammed el-Hatîb, el-Îzâh fî Ulûmi'l-Belâğa: el-Me‘ânî ve'l-Beyân ve'l-Bedî‘, Beyrut, 2003.
• Kazvînî, et-Telhîs fî Ulûmi'l-Belâğa, Dâru'l-Fikri'l-Arabî, 1904.
• Matlûb, Ahmed, Mu‘cemu'l-Mustalahâti'l-Belâğiyye ve Tatavvuruhâ, 1407/1987.
• Mer‘î b. Yûsuf el-Hanbelî, el-Kavlu'l-Bedî‘ fî İmi'l-Bedî‘, Riyâd, 1425/2004.
• Özdoğan, M. Akif, “Klasik Arap Şiirinde İntihâl Olgusu”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (2005).
• Sa‘îdî, Abdulmüte‘âl, Buğyetu'l-Îzâh li Telhîsi'l-Miftâh fî Ulûmi'l-Belâğa, Kâhire: Mektebetü'l-Adâb, (tsz.).
• Sezgin, Fuad, “Orijinallik ve İntihâl Arasında Eski Arap Şiiri”, U.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 5, Cilt: 5, 1993.
• Subkî, Bahâuddîn, Kitâbu ‘Arûsu'l-Efrâh fî Şerhi Telhîsi'l-Miftâh, Tah.: Abdulhamid Hindâvî, Kahire, 1423/2003.
• Tabâne, Bedevî, es-Serikâtü'l-Edebiyye, Kahire, (tsz.).
• Taftazânî, Sa‘duddîn Mes‘ûd b. Ömer, Muhtasaru'l-Me‘ânî, Karaçi, 1431/2010.
• Tahir, Deyvel, es-Serikatu’ş-Şi‘riyye fi’t-Türâsi’n-Nakdiyyi’l-Arabî, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Câmiatu Kasdi Merbah, Ouargla, 2011-2012.
• Tehânevî, Muhammed ‘Alî b. ‘Alî, Keşşâfu Istılahâti'l-Fünûn, (Ofset baskı), İstanbul, 1974.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer b. Ahmed, Esâsu’l-Belâğa, Beyr b. Ahmed, Esâsu’l-Belâğa, Bey-rut, 1998.