EDEBÎ METİNLERDE BELLEK VE MEKÂN: FATİH HARBİYE VE DOKUZUNCU HARİCİYE KOĞUŞU ROMANLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 195 - 212, 01.01.2021

Ömer Faruk Yücel

Öz

Bu çalışma, Peyami Safa’nın romanlarında bellek ve mekân ilişkisini ele almaktadır. Edebî metinler, hayal gücü veya doğrudan hayatın kendisinden olmak suretiyle bir bellekler sahasıdır. Ancak tecrübe ettiklerini hayal edebilen yazar, metnini kaleme alırken bellekten yararlanmaktadır. Bu yüzden edebiyat, bellekle ilgili çalışmalara önemli bir kaynak teşkil eder. Belleğin tutunduğu bir yeri işaret eden mekân kavramı bu çalışmanın önemli bir inceleme nesnesidir. Çünkü bellekte yer eden hatıra, bilgi, tecrübe ve yaşanmışlıklar hep bir mekânın içinde gerçekleşir. Bunun için mekân, belleği destekleyen bir kavram olmasının yanı sıra kendisi de aslında bir belleğe sahip olur. Bellek mekânları işte bu yaklaşımın sonucunda ortaya çıkar. Bellek mekânları, toplumsal kimliğin oluşumunda büyük bir etkiye sahiptir. Bu çalışma, aynı zamanda bellek-mekân ilişkisinin “kimlik” kavramını nasıl inşa ettiğini ortaya çıkarmaya çalışmaktadır. Bireyin geldiği toplumun düşünce dünyası ile temeli atılan kimlikler bellek mekânı yoluyla kendine süreklilik kazandırır. Peyami Safa’nın Fatih Harbiye romanı, doğu-batı, yeni-eski ve modern-gelenek ikiliklerini yansıtan ve kimlik kavramını da bu ikilikler ışığında ortaya koyan bir edebî eserdir. Bu çalışma Fatih Harbiye romanında bellek ve mekân ilişkisinin nasıl bir kimlik inşa ettiğini incelemektedir. Psikolojik hayatın şekillenmesinde de belleğin ve mekânın doğrudan ilişkisine dikkat çeken bu çalışmada Dokuzuncu Hariciye Koğuşu romanı kişisel bellek ve mekân ilişkisi için önemli bir örnek oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bellek, Mekân, Toplumsal Kimlik, Edebiyat

Teşekkür

Makalemin yayın sürecinde vereceğiniz emek için şimdiden teşekkür ederim.

Kaynakça

• Aranyosi, E. U. (2012). Türkçe edebiyatta kolektif belleğin yansımaları. İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Assman, J. (2015). Kültürel bellek. (Çev. Ayşe Tekin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Cangöz, B. (2005). Geçmişten günümüze belleği açıklamaya yönelik yaklaşımlara kısa bir bakış. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22(1), 51-62.
• Connerton, P. (2014). Toplumlar nasıl anımsar? (Çev. Alâeddin Şenel). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Göle, N. (2017). Melez desenler. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kaplan, M. (1996). Kültür ve dil. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Köseoğlu, E., & Burkut, E. B. (2016). Abdülak Şinasi Hisar'ın "Çamlıcadaki Eniştemiz” romanında mekânı ve mekânsal belleği haritalamak. 9. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu, 11-13 Kasım 2016, Üsküdar Belediyesi, İstanbul.
• Levent, Y. S. (2017). From memory of place to memory places – a contemporary discussion on remembering and forgetting. International Congress of Architecture Memory of Place In Architecture and Planning, 11-13 Mayıs 2017, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Nora, P. (2006). Hafıza mekânları. (Çev. Mehmet Emin Özcan). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Ong, W. J. (2014). Sözlü ve yazılı kültür. (Çev. Sema Postacıoğlu Banon). İstanbul: Metis Yayınları.
• Safa, P. (1942). Roman cemiyetin aynası. Tasvir-i Efkâr, 23 Kasım 1942, 2.
• Safa, P. (2009). Dokuzuncu hariciye koğuşu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2015). Fatih-Harbiye. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sayın, Ş. (2006). “Edebiyat ve anımsama”, M. Karakuş, & M. Oraliş (der.), Bellek, mekân, imge. İstanbul: Multilingula Yayınevi, 37-41.
• Smith, A. D. (1994). Millî kimlik. (Çev. Bahadır Sina Şener). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Traverso, E. (2009). Geçmişi kullanma kılavuzu. (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: Versus Kitap.