ÇİTARİ KUMAŞI

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 443 - 453, 01.04.2021

Ebru Çatalkaya Gök

Öz

Çitari kumaşlar çözgüsünde ipek, atkısında pamuk kullanılarak dokunmuş ince bir kumaş türüdür. Bu kumaşlar on sekizinci yüzyılından sonra görülmeye başlayan yeni kumaşlar ile birlikte ortaya çıkmıştır. Yazılı kaynaklarda Çitar, Çitarı, Çetari, Çatarı, Çitari, Çıtarı, Çitarî, Çitâri Şitari, Şeştari, Şetari, Sitarî gibi farklı ses benzeşmeleri ile yer almaktadır. Araştırma sonucunda Çitari kumaşların Bursa, Gaziantep, İstanbul, Tunceli, Diyarbakır, Tokat, Antalya, Harput, Yalvaç, İzmir, Denizli, Hindistan, Şam’da gibi bölgelerde dokunduğu görülmüştür. Günümüzde ise artık üretilmemektedir. Geçmişte çizgili kumaşlar arasında önemli bir yeri olan bu kumaş türü ile ilgili özel bir çalışma yapılmadığı fark edilmiştir. Bu çalışma ile çitari kumaşların; tarihi gelişimi, kelime kökeni, çeşitleri, kullanım alanları ve yapısal kumaş özellikleri üzerinde durularak kimlik bilgilerinin, literatüre kazandırılması hedeflenmiştir. Ulaşılabilen 9 çitari kumaş örneğinin teknik analizleri yapılarak çizelgeler halinde sunulmuştur. Bu bağlamda çalışma çitari kumaşların tekrar dokunabilmesi için önemli bir rehber niteliğindedir. Çalışmada araştırma yöntemlerinden tarama ve betimleme kullanılmıştır. Yazılı kaynak taramaları sonucunda çitari kumaşının çizgili kumaşlardan Kutnu, Alaca, Altıparmak, Diba, Selimiye, Manusa, Keremsut’a benzetildiği görülmüş ve değerlendirme kısmında karşılaştırılarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çitari, Sitarî, Çetari, Geleneksel Kumaş, Kumaş analizi

CITARI FABRIC

Öz

Citari is a thin fabric that is woven using silk in its warp and cotton in its weft. These fabrics emerged with new fabrics that began to appear after the eighteenth century. In written sources, Çitar, Çitarı, Çetari, Çatarı, Çitari, Çıtarı, Çitarî, Çitâri Şitari, Şeştari, Şetari, Sitarî are included with different sound analogies. As a result of the research, it was observed that citari fabrics were woven in regions such as Bursa, Gaziantep, İstanbul, Tunceli, Diyarbakır, Tokat, Antalya, Harput, Yalvac, İzmir, Denizli, India, Damascus. Today, it is no longer produced. It has been noticed that no special study has been done on this type of fabric, which has an important place among striped fabrics in the past. With this study cheetah fabrics; With emphasis on historical development, word origin, types, usage areas and structural fabric properties,these informations are aimed to be in literature. Technical analysis of 9 citari fabric samples that could be accessed were made and presented in tables. In this context, the study is an important guide for re-weaving citari fabrics. Scanning and description, one of the research methods, was used in the study. As a result of the written literature reviews, it was seen that the citari fabric was compared to the striped fabrics Kutnu, Alaca, Altiparmak, Diba, Selimiye, Manusa, Keremsut and this is discussed in comparison in the evaluation part.

Anahtar Kelimeler

Citari, Sitarî, Çetari, Traditional Fabric, Fabric Analysis

Kaynakça

• Aksoy, E. ve Eşref B. (2019). “19  ve 20  Yüzyıllarda Harput Bölgesinin Tekstil Sektöründeki Ticari Gelişmeleri”. Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayınları (9), 58-71.
• Arseven, C. E.. (1975). Sanat Ansiklopedisi Cilt I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Lugatı.
• Bakırcı, N. (2012). Konya Müzesi Kumaş Kataloğu Saray’dan Dergah’a. Konya: Bahçıvanlar Basım Sanayi.
• Berkol, C. (2013). Yazılı Kaynaklarda Yer Almış Osmanlı Kumaşlarının İrdelenmesi. Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi.
• Büngül, N. R. (1977). Eski Eserler Ansiklopedisi. Tercüman Gazetesi 1001 Temel Eser: Kervan Kitapçılık
• Çaylı, G. (2011). Denizli Serinhisar İlçesi Yöresel Kadın Giysileri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Ensitüsü.
• Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergür, A. (2002). Tekstil Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Görünür, L. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminden Kadın Giysileri: Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı Yayınları
• İmer, Z. (2001). Gaziantep Yöresinde Üretilen Kutnu, Alaca ve Meydaniye Kumaşların Bazı Teknolojik Özellikleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Koçu, R. E. (2015). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. İstanbul: Doğan Kitap., 1.Baskı.
• Küpeli, Ö. (2000). “XIX. Yüzyıl Ortalarında Karahisar-ı Sahib’de Fiyatlar (1844-1854)”.Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), , 116-131.
• Önder, M. (1998). Antika ve Eski Eserler Kılavuzu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Önlü, N. (1994). “Geleneksel Dokumalarımızda Çizgi Desenli Kumaşlar ve Günümüzdeki Durumu”. Kamu ve Özel Kuruluşlarla Orta Öğretimde, Üniversitelerde El Sanatlarına Yaklaşım ve Sorunları Sempozyumu Bildirileri 18-20 Kasım 1992, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Öz, T. (1951). Türk Kumaş ve Kadifeleri II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Özbel, K. (1948). El Sanatları III, Eski Türk Kumaşları. Kılavuz Kitaplar IX. CHP Halkevleri Bürosu.
• Özcan, N. (2014). “Mithat Cemal Kuntay’ın Üç İstanbul Romanında Tiplerin ve Dönemlerin Aynası Eşya”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED) (52).181-214.
• Özen, M. E. (1982). “Türkçe’de Kumaş Adları”. Tarih Dergisi, Fatih Sultan Mehmed’e Hatıra Sayısı (33), 291-340.
• Özlü, Z. (2005). Terekeler Işığında Bolu- Göynük’te Giyim Kuşam”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (36), 207-232.
• Özmakas, Y., Hamarat, S., Körpe, R. (1992). “Bergama Müzesindeki Türkmen Gelini”. Bergama Belleten (1), Temmuz. BERKSAV Bergama Kültür ve Sanat Vakfı.
• Pakalın, M.Z.(1993a). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Pakalın, M.Z.( (1993b). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri III. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Pastoureau, M.(1997). Şeytan Kumaşı Çizgilerin ve Çizgili Kumaşın Tarihçesi. (Çevirmen İbrahim Yılmaz). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Quarte, D.(2011). Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü. (Cilt 2.basım). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Sami Ş.(2017). Kâmûs-ı Türkî (Latin Harfleriyle). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Taşbaş, E.(2007). 15 No’lu Antalya Şer’iyye Sicili Defterine Göre 1866-1867 Yılları Arasında Antalya Şehrinin İdarı̂ ve Sosyo-Ekonomik Durumu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tezcan, H.(1993).Atlaslar Atlası-Pamuklu, Yün ve İpek Kumaş Koleksiyonu. İstanbul: Yapı Kredi Koleksiyonları
• Tezcan, H. ve Özpınar, B.(2015). Şadiye Ulusoy Koleksiyonu. ITTC 4-6 Kasım 2015 İstanbul.
• Toparlı, R.(2000). Ahmet Vefik Paşa Lehce-i Osmânî. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları:743, Türkiye Türkçesi Sözlükleri Projesi: 1, Eski Sözlükler Dizisi: 3.
• Yılmaz, S.(1992). “XVIII. yüzyıl Tekstil Dünyasından: Hindistan ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Pamuk-İpek Karışımı Kumaşları( Fransız Arşivlerinden)”. II. Belleten LVI( 217). 775-807.
• Url 1:Türk Dil Kurumu Sözlük, https://sozluk.gov.tr (Erişim Tarihi:25.01.2021).
• Url 2: http://www.soke.gov.tr/yoresel-kiyafetler (Erişim Tarihi:25.01.2021).