A RESEARCH ON THE EFFECT OF DOCUMENTARY ON THE CONTEXT OF SOCIAL MEMORY

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 483 - 496, 01.04.2022

Selin Kiraz Demir Ayşegül Akaydın

Öz

Social memory is one of the important elements of living together, communicating and transferring cultural heritage. Today, it is known that documentary cinema has an impact on the formation of social memory and its adoption by the communities. Documentaries can be preferred because they are based on facts, have aesthetic concerns, appeal to the emotions of the audience and use audio-visual materials together. Nowadays, with the effect of digital technologies, it can be said that the contribution of documentary films to social memory and their impact on people has increased. The information conveyed through these films offers researchers a socio-historical analysis opportunity. This study focuses on the relationship between documentary film and social memory. The aim of the study is to determine the effects of the elements used in the documentary film on the audience and to question the contributions of what is told in the documentary film to the formation of social memory. For this purpose, the documentary film named Hayata Dokunan Adam (2021), which was prepared as an output of the Istanbul Aydın University Guided Scientific Research Project, was chosen as a purposive sampling, and questions about the film were asked to the participants determined by the Focus Group Interview method. Thus, the permanence of documentary film and visual perception in the memory of communities has been tried to be explained. According to the findings obtained as a result of the interview, it has been seen that the narration methods of documentary cinema have effective results on social memory. It has been determined that the group watching the movie can remember many elements shown in the movie despite a certain period of time, and especially the parts that appeal to emotions and personal interests are more memorable. It is thought that this study will contribute to the literature as a reception study on the perceptions of the audience towards documentary films.

Anahtar Kelimeler

social memory, documentary film, communication sociology

TOPLUMSAL BELLEĞİN OLUŞUMUNDA BELGESEL FİLMİN ETKİSİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Öz

Toplumsal bellek, bir arada yaşamanın, iletişim kurabilmenin ve kültürel mirasın aktarılmasının önemli unsurlarından biridir. Bugün, toplumsal belleğin oluşumunda ve kitleler tarafından benimsenmesinde belgesel sinemanın etkisi olduğu bilinmektedir. Belgesel filmler, gerçeklere dayanması, estetik kaygılar taşıması, izleyicilerin duygularına seslenmesi ve görsel-işitsel malzemeleri bir arada kullanması dolayısıyla tercih edilebilmektedir. Günümüzde dijital teknolojilerin de etkisiyle belgesel filmlerin toplumsal belleğe katkısı ve insanlar üzerindeki etkisinin arttığı söylenebilir. Bu filmler aracılığıyla aktarılanlar ise araştırmacılara sosyo-tarihsel bir analiz imkânı sunmaktadır. Bu çalışmada, belgesel film ile toplumsal bellek arasındaki ilişkiye odaklanılmıştır. Çalışmanın amacı, belgesel filmde kullanılan ögelerin izleyici üzerindeki etkilerini saptamak ve belgesel filmde anlatılanların toplumsal belleğin oluşumundaki katkılarını sorgulamaktır. Bu amaç doğrultusunda, İstanbul Aydın Üniversitesi Güdümlü Bilimsel Araştırma Projesi’nin bir çıktısı olarak hazırlanan Hayata Dokunan Adam (2021) adlı belgesel film amaçlı örneklem olarak seçilmiş olup, Odak Grup Görüşmesi yöntemiyle belirlenen katılımcılara filme dair sorular yöneltilmiştir. Böylece, belgesel filmin ve görsel algının toplulukların hafızasındaki kalıcılığı açıklanmaya çalışılmıştır. Görüşme sonucunda elde edilen bulgulara göre belgesel sinemanın anlatım yöntemlerinin toplumsal bellek üzerinde etkili sonuçları olduğu görülmüştür. Filmi izleyen grubun, üzerinden belli bir süre geçmesine rağmen filmde gösterilen birçok ögeyi hafızasında tutabildiği, özellikle duygulara ve kişisel ilgilere seslenen bölümlerin daha akılda kalıcı olduğu saptanmıştır. Bu çalışmanın, izleyicilerin belgesel filme dair algılarına yönelik bir alımlama çalışması olarak literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

toplumsal bellek, belgesel film, iletişim sosyolojisi

Kaynakça

• Aytekin, H. (2018). “Türkiye’de Belgesel Filmlerde Tipografi Kullanımının Gerçekliğe Etkilerini İncelemek Üzerine Bir Öneri”. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (6). s.55-76.
• Assman, J. (2018). Kültürel Bellek. İstanbul: Ayrıntı.
• Atik, A., Bilginer Erdoğan Ş. (2014). “Toplumsal Bellek ve Medya” Atatürk İletişim Dergisi, (6). s.1-16.
• Barash, J. A. (2007). Belleğin Kaynakları. (Çev: Şeyda Öztürk). Cogito, Bellek: Öncesiz, Sonrasız (50), 11-21.
• Bayer, S.N. (2003). “‘Ötekinin Sesi-Yeşilçam’ın Görünmeyen Kadınları’ Belgeselinden Hareketle Feminist Sözlü Tarih Çalışması”. Kuşaklar Deneyimler Tanıklıklar. Türkiye’de Sözlü Tarih Çalışmaları Konferansı. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Bondebjerg, I. (2014). Documentary and Cognitive Theory: Narrative, Emotion and Memory. Media and Communication, 2(1), 13-22.
• Boyer, P., Wertsch J. V. (2009). Memory in Mind and Culture. Cambridge: Cambridge University Press. Cereci, S. (2011). Belgesel Film ve Zaman İlişkisi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:4, 135-144.
• Clark, T. (2017). Sanat ve Propaganda-Kitle Kültürü Çağında Politik İmge. İstanbul: Ayrıntı.
• Çelikcan, P. (2020). “Türkiye’de Belgesel Sinemanın Kısa Bir Tarihçesi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. (36). 529-542.
• Doğu, T., Deligöz V. M. (2017). “Hafıza Kutusu: Bir Kentsel Kolektif Bellek Deneyi (mi)”. Megaron. 12 (4). s.545-552.
• Durğun, S. (2016). “Tarih Felsefesinde Metodoloji Problemi: Tarihselci Tarihyazımı ve Annales Okulu Tarihyazımı Perspektifinden Nedensellik İlkesinin Temellendirilmesi” Yayınlanmamış Doktora Tezi. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Durkheim, E. (1961). The Elementary Forms of the Religious Life. New York: Collier.
• Evecen, G. (2017). “Belgesel Sinemada Bakış Açısı ve Anlatıcı”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Güneşdoğmuş, M. (2014), “Kolektif Bellek: İki Ayrı Kültür”. Moment Dergi. 1 (2). s.175-211.
• Halbwachs, M. (2018). Kolektif Bellek. İstanbul: Pinhan.
• Kanca, E. (2020). “Sözlü Kültür ve Yazı Takıntısı”. Journal of Awareness. 5 (4). s.535-546.
• Krueger, R., Casey, M. (2009). Focus Groups: A Practical Guide for Applied Research. California: SAGE.
• Levin, G. R. (1971). Documentary Explorations. New York: Garden City.
• McLane, B. (2012). A New History of Documentary Film. London: Continuum.
• Morgan, D.L. (1997). Focus Groups as Qualitative Research. California: SAGE.
• Nietsche, F. (2009). Tarihin yaşam için yararı ve yararsızlığı üzerine. (9.Baskı). (Çev: N. Bozkurt). İstanbul: Say Yayınları.
• Ong, J.W. (2012). Sözlü ve Yazılı Kültür-Sözün Teknolojikleşmesi. İstanbul: Metis.
• Saraç, F. (2020). “Toplumsal Bellek ve Sahte-Belgesel”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Susam, A. (2021). Toplumsal Bellek ve Belgesel Sinema. İstanbul: Ayrıntı.
• Volkmer, I. (2009). Encylopedia of Communication Theory. California: Sage Publications.
• Yengin, D. (2017). İletişim Çalışmalarında Araştırma Yöntem ve Uygulamaları. İstanbul: Der.
• URL 1: The Power of Collective Memory, https://www.scientificamerican.com/article/the-power-of-collective-memory/. Erişim Tarihi: 05.10.2021.
• URL 2: Tarihsel Söylemde Belleğin Ortaya Çıkışı Üzerine. https://ayrintidergi.com.tr/tarihsel-soylemde-bellegin-ortaya-cikisi-uzerine/. Erişim Tarihi: 06.12.2021.
• URL 3: Belgesel Sinemacılar Birliği Kuruluş Manifestosu. http://bsb.org.tr/yola-cikarken. Erişim Tarihi: 06.12.2021.