The Patron of the Period of Mehmed the Conqueror: An Evaluation on the Structures of Rum Mehmed Pasha

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 4, 982 - 993, 07.09.2022

Göksu Özden Öner

Öz

There is no definite information about the origin of Rum Mehmed Pasha, one of the viziers of the Fatih Period, and different information is given in the sources of the period. The most common discourse about him is that he was a cruel vizier, and his controversial political identity was built on this discourse in historiography. In his short-term political life, Rum Mehmed Pasha undertook the patronage of structures that had a considerable value in the development phase of Ottoman Architecture. After Mahmud Pasha and Ishak Pasha, who were viziers of the Fatih period, he was the vizier who had the most endowments. It is known that he undertook the sponsorship of three mosques, three baths, three madrasas, soup kitchens, bazaars and an aqueduct in Üsküdar, Tire, Bademiye. Among these structures, the Rum Mehmed Pasha Mosque and Tomb built in Üsküdar, the mosque and tomb bearing his name in Tire, and the Manisa covered bazaar, which was built to provide income for the complex in Üsküdar, are the structures that have survived from the 15th century. However, Rum Mehmed Pasha was referred to as “menna’in lilhayr”, withholder of good, in his political life, which was recorded as betrayal to the public. In this context, the identity of the patron remains in the shadow of her controversial political actor. In this study, the works of the vizier of the Fatih period, who was criticized for his cruelty, are included. This study focuses on the structures that Rum Mehmed Pasha undertook to build and which have survived to the present day, and the plan, installation and decoration of the structures in question are discussed.

Anahtar Kelimeler

Rum Mehmed Pasha, Ottoman Architecture, architecture, patron

FATIH SULTAN MEHMED DÖNEMİ BANISI: RUM MEHMED PAŞA’NIN YAPILARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Fatih Dönemi vezirlerinden Rum Mehmed Paşa’nın kökeni hakkında kesin bir bilgi bulunmamakta, dönem kaynaklarında birbirinden farklı malumatlara yer verilmektedir. Hakkında en yaygın söylem; zulüm eden bir vezir olduğu üzerinedir ki tartışmalı siyasi kimliği tarih yazınında bu söylem üzerine inşa edilmiştir. Rum Mehmed Paşa kısa süreli siyasi yaşamında, Osmanlı Mimarlığının gelişim evresinde azımsanamayacak değere sahip olan yapıların baniliğini üstlenmiştir. Fatih dönemi vezirlerinden Mahmud Paşa ve İshak Paşa’nın ardından en çok vakfiyeye sahip olan vezirdir. Üsküdar, Tire ve Bademiye’de olmak üzere üç cami, üç hamam, üç medrese, imaret, çarşı, bedestenler ve bir su kemerinin baniliğini üstlendiği bilinmektedir. Söz konusu yapılardan Üsküdar’da inşa edilen Rum Mehmed Paşa Cami ve Türbesi, Tire’de ismini taşıyan cami ve türbe, Üsküdar’daki külliyesine gelir sağlaması için inşa edilen Manisa Bedesteni 15. yüzyıldan günümüze ulaşan yapılarıdır. Ancak Rum Mehmed Paşa halka ihanetle kayda geçen siyasi hayatında menna’ın lilhayr, hayır engelleyici olarak anılmıştır. Bu bağlamda bani kimliği ihtilaflı siyasi aktörlüğünün gölgesinde kalmaktadır. Bu çalışmada, Fatih döneminin hayır bilmezliği ile tenkit edilmiş vezirinin eserlerine yer verilmektedir. Çalışma; Rum Mehmed Paşa’nın inşasını üstlendiği ve günümüze ulaşabilen yapılarına odaklanmakta, söz konusu yapıların plan, kurulum ve tezyinatı ele alınmaktadır. Çalışma sonunda; Rum Mehmed Paşa’nın ulaşılabilen/erişilebilen tartışmalı yaşam öyküsünün yol göstericiliğinde; yapı ve siyasi kimlik arasındaki bağ tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rum Mehmed Paşa, mimari, osmanlı mimarisi

Kaynakça

• ACUN, Hakkı (1999). Manisa’da Türk Devri Yapıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ARMAĞAN, Munis A (2003). Devlet Arşivlerinde Tire, İzmir: Bilge Karınca Matbaası.
• ASLANOĞLU, İnci (1978). Tire’de Camiler ve Üç Mescit, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• ÂŞIKÎ, Derviş Ahmed (2018). Tevârihi Âl-i Osman Aşıkpaşazâde Tarihi, İstanbul: Kamer Yayınları.
• ATSIZ, H. Nihal (1970). Aşıkpaşaoğlu Tarihi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• AYVANSARAYİ (2001). Hadikatü’l Cevami (İstanbul Camileri ve Diğer Dini-Sivil Mimari Yapılar) haz. Ahmed Nezih Galitekin, İstanbul: İşaret Yayınları.
• AYVERDİ, E. Hakkı, İ. Aydın YÜKSEL (1973). Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri 855-886 (1451-1481) III, İstanbul: Baha Matbaası.
• BABINGER, Franz (2002). Fatih Sultan Mehmed ve Zamanı, İstanbul: Oğlak Yayınları.
• BAKIRER Ö., MADRAN, E. (1984). “Ankara Kent Merkezinde Özellikle Hanlar ve Bedestenin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi”, Tarih İçinde Ankara Eylül 1981 Seminer Bildirileri, ODTÜ, Ankara, 107-129.
• BARKAN, Ö.L., AYVERDİ, H.E. (1970). İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546) Tarihli, İstanbul: Baha Matbaası.
• DANİŞMEND, İsmail, H. (1971a). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C.I, İstanbul:Türkiye Yayınevi, İstanbul.
• DANİŞMEND, İsmail, H. (1971b). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Osmanlı Devlet Erkanı, C.5, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• DERİN, Sevil (2014). “Üsküdar Rum Mehmed Paşa Camii’nde Onarımlar”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu, VIII Bildiriler Cilt III, 21-23 Kasım 2014, 151-163.
• EMECEN, Feridun (1989). 16. Asırda Manisa Kazası, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ERZİNCAN, Tuğba (2008). “Rum Mehmed Paşa Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 35, 226-227.
• GOODWIN, Godfrey (2012). Osmanlı Mimarlığı Tarihi, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• GROOT, A.H (1991). “Mehmed Pasha Rami”, Encyclopedia of Islam, Volume VI, Leiden: E.J.Brill.
• HADÎDÎ (1991). Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523), haz. Necdet Öztürk, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
• HAMMER, Joseph Von (1990). Osmanlı Tarihi, Cilt 1, çev. M.Ata, haz. A.Karahan, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• HASKAN, M.N (2001). Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, Cilt I, II, III, Üsküdar Belediyesi, İstanbul: Üsküdar Araştırmaları Merkezi.
• İBN KEMAL (1991). Tevarih-i Al-i Osman VII. Defter (Tenkidli transkripsiyon), Haz. Şerafettin Turan, Ankara: TTK Basımevi.
• İNALCIK, Halil (2019). İstanbul Tarihi Araştırmaları Fetihten Sonra İstanbul’un Yeniden İnşası Bilâd-ı Selâse: Galata, Eyüp, Üsküdar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İNALCIK, Halil (2021). İki Karanın Sultanı İki Denizin Hakanı Kâyser-i Rûm Fâtih Sultan Mehemmed Han, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• KIEL, H. REINDL, (2008). “Rum Mehmed Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 35, 226-227.
• KONYALI, İ. Hakkı (1977). Abideleri ve Kitabeleriyle Üsküdar Tarihi (Cilt II), İstanbul: Ahmet Sait Matbaası.
• KUBAN, Doğan (2007). Osmanlı Mimarisi, İstanbul: YKY.
• NEŞRÎ (1957). Kitab-ı Cihan-nümâ, II.Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÖNEY, Gönül (1971). Ankara’da Türk Devri Dini ve Sosyal Yapıları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• ÖNKAL, Hakkı (1991). Tire Türbeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÖZ, Tahsin (1997). İstanbul Camileri, I-II.Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÖZGÜL, İrfan (2015). Üsküdar’ın Kentsel-Mekansal Dönüşümü Bağlamında Rum Mehmed Paşa Camisi’nin Koruma Sorunları, Kadir Has Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• STAVRIDES, Theoharis, (2001). The Sultan of Vezirs: The Life and Times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angelovic (1453-1474), Leiden: E.J. Brill.
• SÜREYYA, Mehmed (1996). Sicill-i Osmanî, C. 4, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• TEKİNDAĞ Şehabeddin (1972). “Mehmed Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi 7. Cilt, İstanbul, 588-590.
• ULUÇAY, M. Çağatay (1942). 17.Yüzyılda Manisa’da Ziraat, Ticaret ve Esnaf Teşkilatı, İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi, Cilt 2, Ankara: TTK Yayınları, Ankara.
• YÜKSEL, İ. Aydın (1994). “Rum Mehmed Paşa Camii ve Türbesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C: VI., Kültür Bakanlığı, İstanbul: Tarih Vakfı.
• Manisa, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Tescil Fişi: Envanter No: 45.00.0 (1.0)/58