COMPARATIVE ANALYSIS OF THE USE OF NATURAL LIGHT IN THE MEDIEVAL PERIOD WOODEN HYPOSTYLE MOSQUES OF ANATOLIA

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 16 - 28, 01.01.2025

Gamze Çoban

https://doi.org/10.7456/tojdac.1562115

Öz

Light, which is indispensable for human life, is also a necessity for the perception of space. The design, color, texture of the space, that is, its perception in the human mind is possible through light. Light, which makes life possible, is used in different ways in the interior space, providing diversity in terms of design. In Islamic religious places of worship, natural light is utilized to appeal to the spiritual feelings of the users within the space fiction. Natural light is divided into functional light, sacred light and poetic light according to the way it is used in the interior, and light types provide different space atmospheres. Within the scope of this study, it is aimed to comparatively analyze the use of natural light in Islamic religious places of worship. In this context, 5 mosques, which were included in the UNESCO World Heritage List in 2023, were included in the study as a sample. The medieval wooden pillared mosques, which were included in the UNESCO World Cultural Heritage List, were selected as a sample because they are recognized by the whole world and are the common heritage of the world. The use of natural light in the mosques considered in the study was analyzed in line with the light types and the parameters of duration of effect, function, light distribution, focus, and light quality that differ according to light types. In the study, it was concluded that functional light was used in Afyonkarahisar Great Mosque, Ankara Arslanhane Mosque and Kastamonu Mahmut Bey Mosque, while sacred light was used in Beyşehir Eşrefoğlu Mosque and poetic light was used in Sivrihisar Great Mosque. It has been observed that the types of light used in mosques create different space atmospheres in the interior.

Anahtar Kelimeler

Lighting, Religious Buildings, Wooden Pillar Mosques Of Anatolia, Interior Space

ANADOLU’NUN ORTAÇAĞ DÖNEMİ AHŞAP DİREKLİ CAMİLERİNDE DOĞAL IŞIK KULLANIMININ KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ

Öz

İnsan yaşamı için vazgeçilmez olan ışık, mekanın algılanması için de bir gerekliliktir. Mekanın tasarımı, rengi, dokusu yani insan zihninde algılanması ışık vasıtasıyla mümkün olmaktadır. Yaşamı olanaklı kılan ışık, iç mekanda farklı şekillerde kullanılarak tasarım açısından çeşitlilik sağlanmaktadır. İslam dini ibadet mekanlarında, mekân kurgusu içerisinde kullanıcıların manevi duygularına hitap etmesi için doğal ışıktan yararlanılmaktadır. Doğal ışık, iç mekanda kullanım şekline göre, işlevsel ışık, kutsal ışık ve şiirsel ışık olarak türlere ayrılmakta, ışık türleri farklı mekan atmosferlerinin oluşmasını sağlamaktadır. Bu çalışma kapsamında, İslam dini ibadet mekanlarında doğal ışığın iç mekanda kullanımının karşılaştırmalı olarak analiz edilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda çalışmada, örneklem olarak, 2023 yılında UNESCO Dünya Kültür Miras Listesi’ne girmiş olan 5 cami çalışmaya dahil edilmiştir. UNESCO Dünya Kültür Miras Listesi’ne girmiş olan Orta Çağ dönemi ahşap direkli camileri, tüm dünya tarafından tanınması ve dünyanın ortak mirası niteliğinde olması nedeniyle örneklem olarak seçilmiştir. Çalışmada ele alınan camilerde doğal ışık kullanımı, ışık türleri ve ışık türlerine göre farklılaşan etki süresi, işlev, ışık dağılımı, odak, ışık kalitesi parametreleri doğrultusunda analiz edilmiştir. Çalışmada, Afyonkarahisar Ulu Cami, Ankara Arslanhane Cami ve Kastamonu Mahmut Bey Cami’lerinde işlevsel ışık kullanılırken, Beyşehir Eşrefoğlu Cami’de kutsal ışık, Sivrihisar Ulu Cami’de ise şiirsel ışık kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Camilerde kullanılan ışık türlerinin, iç mekanda farklı mekan atmosferi oluşturduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Aydınlatma, Dini Yapı, Anadolu’nun Ahşap Direkli Camileri, İç Mekan

Kaynakça

• Afyonkarahisar Vakıf Eserleri (2005). I. Cilt (s.155), Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayını, Afyonkarahisar, 151.
• Akok, M. (1976). Konya Beyşehirinde Eşrefoğlu Camii ve Türbesi, Türk Etnografya Dergisi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, XV, s. 5-34.
• Altan, İ. (1983). Mimaride Işık-Gölge İlişkilerinin Psikolojik Etkileri Üzerine Bir Araştırma [Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Ulusal Tez Merkezi].
• Aslanapa, O. (2007). Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Bilgi, A. (2007). İnsan-Mekân-Işık Etkileşimi Ve Işığın Mekândaki Psikolojik Etkilerinin Değerlendirilmesi [Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Ulusal Tez Merkezi].
• Boran, A., Aykaç, R. & Bayar, Ş. (2015). Selçuklu Başkenti Konya’da Dini Mimari Cami ve Mescit. İslam ve Sanat Tartışmalı İlmi Toplantı. Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Konferans Salonu Kampüs, Antalya.
• Çelik, T., & Karamağaralı, N. (2019). An Evaluation of Natural Light Diffusion in Spaces with Lantern Dome:Divriği Great Mosque. Gazi University Journal of Science Part B: Art, Humanities, Design and Planning, 7(4), 521-532.
• Denknalbant, A. (2012). Sivrihisar Ulu Camii, Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (p. 116-117), Volume: 42, İstanbul.
• Durukan, A. (2017). Cami İç Mekân Aydınlatma Tasarımına Kavramsal Bir Yaklaşım. Cedrus The Journal of MCRI, 5, 531-541.
• Gojnik, S. Z., Gojnik, I. & Scıtarocı, B. B. O. (2023). Light as a Symbol of Sacred Architecture. https://www.academia.edu/37475528/LIGHT_AS_A_SYMBOL_OF_SACRED_ARCHITECTURE.
• Gürocak, T. (2024). Madness and Cinema: Cinematography and Mad Max as a Projection of Madness. In E. A. Seçmen (Ed.), Studies on Cinematography and Narrative in Film: Sequels, Serials and Trilogies (p. 238-261). IGI Global. https://doi.org/10.4018/979-8-3693-1958-1.ch012.
• Habibad, A. S. (2011). Explaining and Evaluating the Effects of light on Creating Spirituality in Architecture of Cultural and Religious Environments with an Emphasis on Environmentel Psychology Qualitu Using (EEG) Case Study: Churches and Islamic Mosques [Doktora tezi, Florence Üniversitesi].
• Kahn, L. (1968). Architecture: Silence and Light. Park Books, p.127.
• Koç, S. & Mazlum, D. (2018). Conservation Model for Wooden Mosques in Turkey: Case Study of Beysehir Esrefoglu Mosque, New Horizons in the Conservation of Wooden Built Heritage 21st IIWC Symposium, York 2018 Proceedings,128-137.
• Kültür Envanteri. (2024). Afyonkarahisar Ulu Cami, Sivrihisar Ulu Cami https://kulturenvanteri.com/tr/yer/afyonkarahisar-ulu-camii/img_20230815_164047/, Accesseed Date: 10.09.2024.
• Kültür Portalı. (2024). Ankara Arslanhane Cami, Kastamonu Mahmut Bey Cami https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/ankara/gezilecekyer/aslanhane--ahi-serafettin--camii, Erişim Tarihi: 10.09.2024.
• Kuniholm, P. I. (2010). Deondokronoloji Yöntemiyle Tarihlenmiş Osmanlı Anıtları, Osmanlı Arkeolojisi, Editörler: Uzi Baram-Lynda Carroll, Çeviren: Bilgi Altınok, İstanbul, 131.
• Kuran, A. (1972). Anadolu’da Ahşap Sütunlu Selçuklu Mimarisi, Malazgirt Armağanı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, s.179-186.
• Lynch, K. (1966). Site Planning, The M.I.T. Press, Cambridge.
• Michel, L. (1995). Light: The Shape of Space -Designing with Space and Light. New York: John Wiley & Sons, Inc.
• Öney, G. (1970). Anadolu Selçuklu ve Beylikler Devri Ahşap Teknikleri, Sanat Tarihi Yıllığı, İstanbul, p. 143
• Özkum, E. (2011). Doğal ve Yapay Aydınlatmanın İnsan Psikolojisi Üzerindeki Etkileri [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi].
• Özorhon, F. İ. (2002). Mimaride Mekan Kimliğini Belirleyen Yönüyle Doğal Işık. Etkileri [Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi].
• Roth, L. M. (2006). Mimarlığın Öyküsü. (Çev. Ergün Akça). (3. Baskı). Kabalcı Yayınevi.
• Sağlamer, G. (1994), İşlevsel, Kutsal, Şiirsel Işık, Arredamento Dekorasyon, 9.
• Salan, Z. & Gürani, F. Y. (2019). Kutsal Mekânda Işığın Tanrı Metaforu. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28(2),18-30.
• Sözlük. (2024). Işık Tanımı, https://sozluk.gov.tr/, Accessed Date: 10.08.2024.
• UNESCO. (2023). UNESCO Dünya Miras Listesi 2023, https://www.unesco.org.tr/Home/AnnouncementDetail/6190, Accedded Date: 15.08.2024.
• Ünlütürk, E. (2021). Osmanlı Camilerinde İç Mekan Atmosferine Aydınlatmanın Etkisinin İstanbul’daki Örnekleri Üzerinden İncelenmesi [Yüksek lisans tezi, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi].
• Yıldız, G. (1995). Doğal Işığın Mimari Mekanı Biçimlendirmesi ve Anlam Boyutu Üzerine (Louis I Kahn ve Tadao Ando) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi].