Osmanlı Şehir Kadınının Ortaoyunundaki "Zenne" Tipine Yansımaları

Yıl 2008, Cilt: 2 Sayı: 4, 107 - 128, 25.07.2016

G. Gözlem Küçük Arat

Öz

Geleneksel halk tiyatrosu türlerimizden Ortaoyunu, Osmanlı Dönemi’nin toplumsal sorunlarını ironiyle işleyen, yaşadığı coğrafyanın tüm insan tiplerini ve tüm renklerini içinde barındıran yapısıyla, din ve gelenek koşutluğu içinde var olmaya çalışan bir tiyatro türü olarak benzerlerinden ayrılmaktadır. Sanat ile toplumsal yaşayış arasında var olan ilişki kaçınılmazdır. Ortaoyunu, halk tiyatrosu olması sonucu hiçbir zaman değiştiricilik görevine sahip olmamış, entelektüel eleştirilerde bulunmamış fakat yine halkın diliyle tersinlemelerle göndermelerde bulunmayı baskıcı düzene karşın başarabilmiştir. Osmanlı toplum düzeni içinde belirgin biçimde baskı altında tutulmuş ve hatta kimliksizleştirilmiş kadınlar, Ortaoyunu’ndaki “tip” boyutuna karşın kimlikli birer kadın olarak belirirler. Fakat söz konusu dönemde var olan kadınların yaşayış biçimlerinin tümüyle zıttı bir biçimde. Bu çalışmada, Ortaoyunu’ndaki “zenne” tipinin özelliklerini oluşturan etmenler ve örnek oyun metinleriyle “zenne”nin özellikleri dönemin toplum yapısındaki kadının konumuyla karşılaştırmalı olarak değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Zenne, Saray Kadını, Harem, Cariye, Enderun, Ortaoyunu

The Reflections of Ottoman Urban Woman on the Typology of “Zenne” in Ortaoyunu

Öz

The type of traditional Folk Theatre “Ortaoyunu” differs from the other types by discussing the social issues of Ottoman Period in irony, by the structure comprehending various colors and human styles of geography, by trying to survive in the parallelism of religion and tradition. The connection between art and social life is unavoidable. As a result of being a folk theatre, “Ortaoyunu”, has never had an alternative role and intellectual criticism nevertheless it succeeds to criticize the authoritarian system by using daily language. Women, suppressed even by depersonalizing in Ottoman social order, appear as having personality despite the dimension types of “Ortaoyunu”. But the style was the opposite to the reality of women in the period. In this study, the features of “zenne” will be analyzed by comparing the women who had lived in the Ottoman social structure with the sample texts.

Anahtar Kelimeler

Zenne, Palace Women, Harem, Cariye, Enderun, Ortaoyunu

Kaynakça

• Sonuç
• Bilimler Dergisi/b, 3 (2). Çakır, S., 1994, Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul. D‟ohsson, M. de M., (t.y.), XVIII. Yüzyıl Türkiye’sinde Örf ve Adetler, çev. Yüksel, Z.,
• Tercüman 1001 Temel Eser 3, İstanbul. Darga, A., M., 2007, İstanbul’dan Asya-yı Vusta’ya Seyahat, Seyyah Mehmed Emin
• Efendi’nin Seyahatnamesi, Everest Yayınları, İstanbul. Gerçek, S., N., 1942, Türk Temaşası, Kanaat Kitabevi, İstanbul. Koçu, R., E., & Akbay, M., A., 1974, İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul Ansiklopedisi
• Dergisi, Sayı: 1, Ankara Üniversitesi Basımevi. _____, 1976, Yaşayan Tiyatro, Çağdaş Yayınları, İstanbul. _____, 1985, Uzatmalı Gerçekler, Remzi Kitabevi, İstanbul. Öztürk, M., 1995, Murat Kitabevi, Ankara. Peirce, P., L., 2002, Harem-i Hümayun, çev. Berktay, A., Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. Pekman, Y., 2002, Çağdaş Tiyatromuzda Geleneksellik, Mitos Boyut Yayınları, İstanbul. Polanyalı Simeon, 2007, Polonyalı Bir Seyyahın Gözünden 16. Asır Türkiye’si, çev.
• Andreasyan, H., D., Sadeleştiren, Bozyel, R., Kesit Yayınları. Rasim, A., 1994, Ortaoyununda Kadın, Muharrir Bu Ya . Sarıcık, M., 2002, “Hünkâr Sofasında Geçilen Mûsikî Fasılları ve Oynanan Oyunlar”,
• SDÜ İlahiyat Fakültesi Hakemli Dergisi, Sayı: 9. _____, 1979, Osmanlı’da Kölelik, Cariyelik ve Harem, Isparta. Sokullu, S., 1979, Türk Tiyatrosunda Komedyanın Evrimi, T.C. Kültür Bakanlığı
• Yayınları, Ankara. Tekeli, Ş., 1982, Türkiye’de Kadının Siyasal Hayattaki Yeri, Türkiye Sosyal Bilimler
• Derneği Yayınları. Tekerek, N., 2001, Popüler Halk Tiyatrosu Geleneğimizden Çağdaş Oyunlarımıza
• Yansımalar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Tuğlacı, P., 1984, Osmanlı Dönemi’nde İstanbul Kadınları, Cem Yayınevi, İstanbul. Tuncay, M., 1996, “Kadının Sahne Özgürlüğü”, Sanat Dünyamız, Sayı: 63. Turan, Ş., 2005, Türk Kültür Tarihi, Bilgi Yayınevi, Ankara. Türk Dil Kurumu, 1998, Türkçe Sözlük, Cilt: 2, TDK, Ankara. Türkmen, N., 1991, Ortaoyunu, MEB Yayınları, İstanbul. Uluçay, Ç., 1988, Harem II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. Uslu, A., D., 2001, 20. Yüzyıl Tiyatrosunda Kadın Bakış Açısının Yansımaları, T.C. Kültür
• Bakanlığı Yayınları, Ankara. Yasdıman, H., Ş., 2005, “Kadının İslam Geleneğindeki Yeri ve Konumuna Yahudi
• Hıristiyan Kültürün Etkilerinden Bazı Örnekler”, SDÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 14.