ÇİN KAYNAKLARINDA TONGRA BOYU

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 123 - 145, 29.05.2022

Melike Kırilen , Gürhan Kirilen

Öz

Tölöslerin en güçlülerinden olan Tongralar çoğu zaman Kök Türklere tabi olmakla birlikte, savaşçılıkları ve askeri güçleriyle Tokuz Oguzlar arasında da öne çıkan önemli bir Türk boyudur. Çin tarih kaynaklarında dikbaşlılıkları ve zor itaat altına alınmalarıyla ünlü sınır komşuları P’u-kular da siyasi olarak hemen her zaman Tongralar ile birlikte hareket etmiş, bu iki boy pek çok isyanın ateşleyicisi olmuştur. Türk asıllı T’ang generali An Lu-shan’ın isyanına destek veren boylar arasında da özellikle Tongraların öne çıktığı görülmektedir. Bu çalışmada Çin yıllıklarında parçalar halinde bulunan veriler ele alınarak Kök Türkler, Hsüeh Yen-t’olar ve Uygurların iktidar dönemlerinde Tongra boyunun faaliyetleri değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tongra, P’u-ku, Dokuz Oğuzlar, Tokuz Oguz, Tölösler, Kök Türkler, An Lu-shan

TONGRA TRIBE IN CHINESE SOURCES

Öz

As one of the strongest among the T’ieh-le, the Turkic Tongra tribe whose leaders mostly pledged their allegiance to Kok Turks, was also prominent among the Tokuz Oguz with their belligerent nature and military force. With their close neighbours the P’u-ku, renowned for being a very headstrong and almost uncontrollable Turkic tribe who almost always took joint action with them, they became the backbone behind many rebellions and Tongra warriors were especially prominent during the rebellion of the T’ang dynasty general of Turkish descent, An Lu-shan. This study examines the relevant data scattered in Chinese chronicles, analyzing the activities of the Tongra tribe during the Kok Turk, Hsüeh Yen-t’o and Uighur rules.

Anahtar Kelimeler

Tongra, P’u-ku, Toquz Oghuz, T’ieh-le, Kok Turks, An Lushan

Kaynakça

• Alyılmaz, Cengiz, “Bugut Yazıtı Ve Anıt Mezar Külliyesi Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy. 13, Konya 2003, s. 11-22.
• Baykuzu, Tilla Deniz, An Lu-shan İsyanı Ve Büyük Yen Devleti, Kömen Yayınları, Konya 2013.
• Baykuzu, Tilla Deniz, “T’ang Hanedanlığının Büyük Türk Generali Pu-ku Huai-en”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 54/1, Ankara 2014, s. 377-400.
• Beckwith, I.Christopher, Empires Of The Silk Road, Princeton University Press, Princeton 2009.
• Ch’en Tzu-ang (陳子昂), Ch’en Tzu-ang Chi 陳子昂集, Shang-hai Ku-chi Ch’u-pan-she, Shanghai 2017.
• Ekrem, Erkin, “Baz Kağan Meselesi”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 5, S. 1, Ankara 2008, s. 47-64.
• Ekrem, Erkin, “Çin Kaynaklarında Dokuz Oğuz Meselesi: Sayısal Yapısı”, Oğuzlar: Dilleri, Tarihleri Ve Kültürleri, 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Ankara 2015, s.189-220.
• Gömeç, Saadettin, “Terhin Yazıtı’nın Tarihi Açıdan Değerlendirilmesi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 17/28, Ankara 1995, s. 71-84.
• Gömeç, Saadettin, Kök Türk Tarihi, Berikan Yayınevi, 4. Baskı, Ankara 2011.
• Gömeç, Saadettin, Türk Tarihinden İzler I, Berikan Yayınevi, Ankara 2014.
• Gömeç, Saadettin, Türk Tarihinden İzler II, Berikan Yayınevi, Ankara 2014.
• Gömeç, Saadettin, Uygur Türkleri Tarihi, Berikan Yayınevi, 5. Baskı, Ankara 2015.
• Hamilton, James, “Toquz-Oγuz et On-Uyγur”, Çev. Yunus Koç- İsmet Birkan, Dokuz Oğuzlar Ve Oğuzlar Üzerine Araştırmalar, Gece Kitaplığı, Ankara 2018, s. 111-152.
• Hsüen, Tsang (玄奘), Ta T’ang Hsi-yü Chi, Shanghai 1977.
• Jui, Ch’uan-ming (芮传明), “‘曳落河’与‘柘羯’考 Yeh-lo-ho Yü Che-chieh K’ao (Yeh-lo-ho Ve Che-chieh İncelemesi)”, Hsi-yü Yen-chiu 西域研究, 1991/3, s. 40-49.
• Kapusuzoğlu, Gökçen, “Tarihî Bir Kişilik Olarak Kür Şad Ve 639 Yılı”, Gazi Türkiyat, S. 21, Ankara 2017, s. 121-136.
• Kırilen, Gürhan, Budizm Ve Orta Asya: Xuan Zang Seyahatnamesi, Gece Kitaplığı, Ankara 2015.
• Kırilen, Gürhan, Sarı Irmak Kıyısında Türk Heykelleri, Gece Kitaplığı, Ankara 2017.
• Kirilen, Melike, Aşina Soylu Beylerin Çince Mezar Kitabeleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2017.
• Li, Yen-shou (李延壽), Pei Shih 北史 (Kuzey Tarihi), Chung-hua Shu-chü, Pekin 1988.
• Liu, Hsü (劉昫), Chiu T’ang Shu 舊唐書 (Eski T’ang Tarihi), Chung-hua Shu-chü, Pekin 1988.
• Lo, Mi (羅泌), Lu Shih 路史, Ch’in-ting Ssu-k’u Ch’üan-shu, Pekin 1778.
• Ma, Tuan-lin (馬端臨), Wen-hsien T’ung-k’ao 文獻通考, Ch’in-ting Ssu-k’u Ch’üan-shu Hui-yao, Pekin 1758.
• Ou-yang, Hsiu (歐陽修), Hsin T’ang Shu 新唐書 (Yeni Tang Tarihi), Chung-hua Shu-chü, Pekin 1975.
• Pao, Wen-sheng (包文胜), 铁勒历史研究—以唐代漠北十五部为主 (Research of the History of Tiele—mainly to the fifteen settlements of Mobei Tang Dynasty), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Pao-t’ou 2008.
• Ssu-ma, Ch’ien (司馬遷), Shih Chi 史記 (Tarihçinin Kayıtları), Chung-hua Shu-chü, Pekin 1988.
• Ssu-ma, Kuang (司馬光), Tzu-chih T’ung-chien 資治通鑒, Chung-hua Shu-chü, Pekin 1956.
• Taşağıl, Ahmet, Eski Türk Boyları, Bilge Kültür Sanat, 2. Baskı, İstanbul 2017.
• Taşağıl, Ahmet, Gök-Türkler I-II-III, Türk Tarih Kurumu, 2. Baskı, Ankara 2014.
• Tekin, Talât, Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, 5. Baskı, Ankara 2014.
• Ts’en, Chung-mien (岑仲勉), T’u-chüeh Chi Shih 突厥集史 (Kök Türk Tarihi Derlemesi), Pekin 1958.
• Tu, Yu (杜佑), T’ung-tien 通典, Chung-hua Shu-chü, Pekin 1988.
• Wang, Ch’in-jo (王欽若), Ts’e-fu Yüan-kuei 冊府元龜, Chung-hua Shu-chü, Pekin 1989.
• Wang, Jen-yü (王仁裕), Yao, Ju-neng (姚汝能), ed. Tseng I–fen (曾貽芬), K’ai-yüan T’ien-pao I-shih – An Lu-shan Shih-chi 開元天寶遺事 – 安祿山事跡, Chung-hua Shu-chü, Pekin 2006.
• Wang, P’u (王溥), T’ang Hui-yao 唐會要, Chung-hua Shu-chü, Pekin 1955.
• Wei, Cheng (魏徴), Sui Shu 隋書 (Sui Tarihi), Chung-hua Shu-chü, Pekin 1988.
• Wei, Shou (魏收), Wei Shu (Wei Tarihi), Chung-hua Shu-chü, Pekin 1974.
• Wu, Kang (吳鋼)- Wang, Ching-yang (王京陽), Ch’üan T’ang Wen Pu-i 全唐文補遺 (Tang Metinleri Derlemesine İlaveler), C.3, Hsi-an 1996.
• zdic.net (Çevrimiçi Çince etimoloji sözlüğü)