KAPTANIDERYA KÜÇÜK HÜSEYİN PAŞA’NIN DENİZ SEFERLERİ (1792-1803)

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 119 - 157, 01.10.2022

Ertan Ünlü

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda deniz kuvvetlerinin en üst mercii olan kaptanıderyalık makamının, denizcilik tecrübesi olan kişilere verilmesi anlayışı genellikle kabul görmüştür. Bunda, meslekten yetişenlerin, dışarıdan gelenlere göre bu mevkiye daha layık oldukları düşüncesi etkendir. Ancak pratikte farklı kariyer basamaklarında deneyim kazanmış kişilere de kaptan paşalık tevcih edilmiş ve onlar da diğerlerine benzer şekilde başarılı hizmetlerde bulunmuştur. Bunlardan biri de, III. Selim döneminde (1789-1807) yaklaşık on iki yıl kaptanıderyalık görevini yürütmüş olan Küçük Hüseyin Paşa (1792-1803)’dır. Zira Hüseyin Paşa, vezaret rütbesiyle başçukadarlıktan kaptan paşalığa yükseltilmiştir ve donanmada yapmış olduğu ıslahatlarla da modern Osmanlı denizciliğinin kurucusu addedilmektedir.
Bu doğrultuda Küçük Hüseyin Paşa’nın kaptanıderyalık dönemi bu makalenin konusunu oluşturmakta, özellikle de paşanın deniz seferleri çalışmanın odak noktasını teşkil etmektedir. Bundaki amaç, çıktığı deniz seferlerinde Küçük Hüseyin Paşa’nın nasıl bir profil sergilediğini anlamaktır. Dolayısıyla makale iki kısımdan meydana gelmektedir. Birinci kısımda, Hüseyin Paşa’nın ilk kaptanıderyalık deneyimi olan Akdeniz’deki korsanlar üzerine yaptığı sefer yer almaktadır. İkinci kısımda ise ittifakların ters yüz olduğu Mısır seferi vardır. Bu iki seferin seçilmesi ise, Hüseyin Paşa’nın diğer deniz seferlerinin, rutin seyrüsefer özelliği göstermesinden kaynaklıdır.

Anahtar Kelimeler

Küçük Hüseyin Paşa, Kaptanıderya, Deniz Seferleri, III. Selim, Donanma, Osmanlı Denizciliği.

NAVAL EXPEDITIONS OF CHIEF ADMIRAL KUCUK HUSEYIN PASHA (1792-1803)

Öz

In the Ottoman Empire, it was generally accepted that the title of chief admiral, the highest authority of the naval forces, should be given to people with naval experience. The reason for this was the thought that those who trained in the profession were more worthy of this position than those who came from outside. However, in practice, people who gained experience in different career steps were also conferred as capitan pasha and they provided successful services like the others. One of them was Küçük Hüseyin Pasha (1792-1803), who served as the chief admiral for nearly twelve years during the period of Selim III (1789-1807). Likewise Huseyin Pasha was promoted from başçukadarlık to capitan pasha with the title of vezaret and was considered the founder of modern Ottoman maritime with the reforms he made in the navy.
Accordingly, this article's subject is the chief admiral period of Küçük Hüseyin Pasha, in particular the naval expeditions of the Pasha comprise the focus of the study. The purpose of this is to understand what kind of profile was displayed by Küçük Hüseyin Pasha during his naval expeditions. Therefore, the study consists of two parts. The first part contains the expedition of Hüseyin Pasha on the pirates in the Mediterranean, which was his first experience as capitan pasha. The second part covers the Egypt expedition in which the alliances were turned upside down. The choice of these two expeditions is due to the fact that Hüseyin Pasha's other naval expeditions showed routine navigation characteristics.

Anahtar Kelimeler

Küçük Hüseyin Pasha, Chief Admiral, Naval Expeditions, III. Selim, Navy, Ottoman Maritime

Kaynakça

• Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-âsâr ve Hakâ’iku’l-Ahbâr, Haz.: Hüseyin Sarıkaya, Çamlıca Yay., İstanbul 2017.
• Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakâ’iku'l-Ahbâr, İstanbul Nadir Eserler Kütüphanesi, TY, nr. 314.
• Aktepe, Münir, “Husayn Pasha (Küçük Hüseyin Pasha)”, The Encyclopedia o f Islam, c. III, 1986, s. 627-628.
• Arıkan, V. Sema, III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Rûznâme, TTK, Ankara 1993.
• Bostan, İdris, “Kapudan Paşa”, DİA, c. 24, İstanbul 2001, 354-355.
• Çelik, Yüksel, “III. Selim Devrinde Mısır’da Osmanlı-İngiliz Rekabeti (1798-1807)”, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi, ed. Seyfi Kenan, İSAM Yay., İstanbul 2010, s. 351-366.
• Çelik, Yüksel, Şeyhü’l-Vüzerâ Koca Hüsrev Paşa: II. Mahmud Devrinin Perde Arkası, TTK, Ankara 2013.
• Çolak, Kamil, “Mısır’ın Fransızlar Tarafından İşgali ve Tahliyesi (1798-1801)”, Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, S. 2, 2008, s. 141-183.
• Erkutun, Mehmet İlkin, Darendeli İzzet Hasan Ziyânâme (Sadrazam Yusuf Ziya Paşa ve Fransızların İşgali Üzerine Yapılan Osmanlı Devleti’nin Mısır Seferi 1798-1802) Tahlil ve Tenkidli Metin, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2004.
• Göyünç, Nejad, “Hüseyin Paşa, Küçük”, DİA, c. 19, İstanbul 1999, s. 6-8.
• Göyünç, Nejad, “Kapudan-ı Deryâ Küçük Hüseyin Paşa”, Tarih Dergisi, c. 2, S. 3-4, İstanbul 1952, s. 35-50.
• Karal, Enver Ziya, Fransa-Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1797-1802), İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1938.
• Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmanî, c. 3, Haz.: Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1996.
• Mordtmann, J. H., “Hüseyin Paşa (Küçük)”, İA, c. 5/1, İstanbul 1987, s. 654-655.
• Panzac, Daniel, Osmanlı Donanması (1572-1923), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2018.
• Shaw, Stanford J., Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu, Kapı Yay., İstanbul 2008.
• Şakul, Kahraman, “Diplomatik Bir Mesele Olarak İaşe: Rus Donanmasının Osmanlılar Tarafından İaşesi”, Eskiçağ’dan Modern Çağ’a Ordular -Oluşum, Teşkilât ve İşlev-, ed. Feridun M. Emecen, Kitabevi Yay., İstanbul 2008, s. 387-410.
• Şakul, Kahraman, “Osmanlılar Fransız İhtilâli’ne Karşı: Adriyatik ve İtalya Sularında Osmanlı Donanması”, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi, ed. Seyfi Kenan, İSAM Yay., İstanbul 2010, s. 255-313.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri 1798-1802 Osmanlı Fransız Harbi (Napolyon’un Mısır Seferi) III.ncü Cilt 5.nci Kısım Eki, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yay., Ankara 1987.
• Ünlü, Ertan, “Kaptan-ı Derya Küçük Hüseyin Paşa’nın Gelirleri ve Giderleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 40/69, 2021, s. 234-265.
• Ünlü, Ertan, “Kaptan-ı Derya Küçük Hüseyin Paşa’nın Rumeli Seraskerliği”, Ankara Anadolu ve Rumeli Araştırmaları Dergisi, 2/4, 2021, s. 457-489.