BABÜR’ÜN TAHRAN GÜLİSTAN (SALTANATÎ) KÜTÜPHANESİ’NDEKİ KÜLLİYATI İÇİNDE YER ALAN ARUZ RİSALESİ NÜSHASI

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 3, 292 - 313, 31.12.2022

Reza Khalily

Öz

Babür Şah’ın neredeyse bütün eserlerini kapsayan bir külliyat Tahran’ın Gülistan (eski adıyla Saltanati) Kütüphanesi’nde yer almaktadır. Bu külliyat hakkında erken dönemde bilgi sahibi olsak da yer değiştirmeler nedeniyle ve yanlış sınıflandırma ve sayfalandırmadan dolayı sağlıklı bilgi edinilememiştir. Bütünüyle satıraltı Farsça tercümesi ile birlikte gayet okunaklı bir talikle yazılan Türkçe eser birçok açıdan nefis ve önemli bir kaynak niteliğindedir. Yazmanın içinde yer alan Farsça tercümeli Çağatayca Babürname dışında en önemli eserlerden birisi de Babür’ün daha önce Paris nüshası ile bilinen Çağatayca Aruz Risalesi’dir. Çalışmalarımız sırasında elde ettiğimiz Marmara Üniversitesi Merkez Kütüphanesi nüshasıyla birlikte 3 nüshası tespit edilmiş olan Aruz Risalesi en kapsamlı Türkçe aruz kılavuzu niteliğindedir. Eserde Türkçe ve Farsçada kullanılan bütün vezinler gerekli açıklamalar, takti’ler ve her iki dilden bol örneklerle açıklanmış, daha sonra eklenen bir bölümle ise tek beyitle bütün beş yüzü aşkın veznin formülize edilmesi sağlanmıştır.
Bu çalışma aruz bilimi yanında Türkçe nesir örneği olması hasebiyle ve barındırdığı tanıkların antoloji değeriyle de önem arz etmektedir. Üzerinde durduğumuz nüsha ise Farsça tercümesi yardımıyla özellikle ek kısımda birçok sorunsalın çözülmesine yardımcı olmaktadır. Saltanatî Kütüphanesi’nin günümüzde Gülistan Sarayı Müzesi Kütüphanesi’ne taşınmış olması ve nüshanın eksik betimlemeleri Babür Külliyatı hakkında eksik bilgilere ve yanlış anlaşılmalara yol açmış, bu yazıda bu hususlar düzeltilmeye ve çözülmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Babür, Külliyat, Tahran Gülistan Sarayı Müzesi (Saltanatî) Kütüphanesi, Çağatay Türkçesi, Aruz Risalesi

A COPY OF THE RİSĀLE-İ 'ARŪŻ INCLUDED IN BABUR'S KÜLLİYĀT IN TAHRAN GOLESTAN (SALTANATI) LIBRARY

Öz

A Külliyāt (collected works) that covers almost all of Babur Shah's works is housed in Tehran's Gulistan (formerly Saltanati/Royal) Library. Although we had information about this Külliyāt in the early period, reliable data could not be obtained due to displacements, misclassifications and pagination errors. This Turkish manuscript, written in a very legible nastaʿlīq calligraphic style and accompanied by a Persian translation under each line, is an exquisite and important source in many respects. Apart from the Chagatai Bābūrnāme with Persian translation that is included in the manuscript of Külliyāt , one of Babur's other most important works in it is the ‘Aruz Risālesi (Treatise on Prosody), which was previously known for its Paris copy. The work has three copies, including the one we identified during our studies at the Marma University Central Library, and is the most comprehensive Turkish prosody guide. It includes necessary explanations and plenty of examples of Turkish and Persian prosody and all their meters in both languages. Also, in a section that was added later, more than five hundred meters were formulated and explained in one single couplet.
This study is also vital because it is an example of Turkish prose besides the science of prosody and the anthology value of the quotes it contains. The copy we focus on helps to solve many problems, especially in the appendix, with the help of its Persian translation. The fact that the Royal or Saltanatî Library was moved to the Golestan Palace Museum Library today and the incomplete descriptions of the copy led to incomplete information and inaccuracies about the Babur's Külliyāt. This study aims to investigate these issues and resolve and correct the misinterpretations.

Anahtar Kelimeler

Babur, Kulliyat-i Babur, Tehran Golestan Palace Museum (Saltanati) Library, Chaghatai Turkic, Treatise on Aruz

Kaynakça

• ABUL-FAZL i Mubárak i 'Allámí (1877), The Akbarnámah, ed. Mauwlaví 'Abd-ur-rahím, Vol. I, Calcutta.
• ABUL-FAZL (1907). The Akbarnāma, Translated from the Persian by: H. Beveridge, Vol. I, Calcutta.
• AKÜN, Ömer Faruk (1991a). Bâbür, TDV İslam Ansiklopedisi, 4. C, s. 396-400, İstanbul.
• AKÜN, Ömer Faruk (1991b). Bâbürnâme, TDV İslam Ansiklopedisi, 4. C, s. 404-408, İstanbul.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1943/1946). Gazi Zahirüddin Muhammed Babur, Vekayi, Babur’un Hatıratı, C. I, TTK yay., Ankara: 1943; C. II, Ankara: 1946.
• ARAT, Reşit Rahmeti (2000). Baburnâme “Babur’un Hâtıratı”, T.C. Kültür Bakanlığı, 3. baskı, Ankara.
• ATABAY, Bedri (1978). Fihrist-i Kutub-i Edebî-İrfânî-i Gencîne-i Kutub ve Nefâis-i ḫattî-i Kâḫ-i Gulistân, Tahran: Kâḫ-i Gulistân.
• BABÜR, Zahirüddin Muhammed (935). Vekāyi’-i Bābürī (Külliyat-ı Babür), Tahran Gülistan Sarayı Müzesi Kütüphanesi, yazma (mikrofilm).
• BACQUÉ-GRAMMONT, Jean Louis (1969). Bâbur-nâma (Fergana bölümünün Elphinsstone, Haydarâbad ve Tahran nüshalarına dayanılarak yapılan tenkitli metin ve Fransıca tercümesinden ibaret olan doktora tezi).
• BAVERIDGE, Annette S. (1923). “Further Notes on Baburiana (II. Paternal Counsels Attributed to Bābur in a Bhopal MS.)”, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, No. 1 (Jan., 1923), pp. 75-82.
• HABİBİ, Abdülhay (1972). Zahireddin Muhammed Babur Şah, Kabul: Bayhaqi.
• KAÇALİN, Mustafa S. (2011). Niyāzī: Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıkları (el-Luġatu’n-Nevā’iyye ve’l-İstişhādātu’l-Caġatā’iyye), TDK: Ankara.
• SEYHAN, Tanju Oral (2003). “Zahuriddin Muhammed Babür’ün Mübeyyen Adlı Eseri”, İlmî Araştırmalar 15, 91-112, İstanbul.
• STEBLEVA, İ, V. (1972). Ẓahīr ad-dīn Muḥammad Bābur Traktat Ob 'Arūże (Zahîreddin Muhammed Babür Aruz Risâlesi), Moskva.
• ŞEN, Mesut (1993). Gazi Zahirüddin Muhammed Babur "Baburname" [Giriş - Metin (Kabil ve Hindistan bölümleri) - Açıklamalı Dizin], Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü, İstanbul.
• TOGAN, Zeki Velidi (1960a). “Tahran Kütüphanelerinde Hindistan’dan Gelen Eserlerde Çağatay Dil ve Temürlü Sanat Âbideleri”, TTK Belleten, C. XXIV, nr. 95, 441-445, Ankara.
• TOGAN, Zeki Velidi (1960b). “Londra ve Tahran’daki İslâmî Yazmalardan Bazılarına Dair”, İTED, III/1-2, s. 133-160, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• YÜCEL, Bilâl (1995). Bâbür Dîvânı (Gramer-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara.