THE DEVELOPMENT OF THE BULGARIAN SCHOOLS UNDER THE CONTROL AND ADMINISTRATION OF THE BULGARIAN EXARCHATE (1895-1896 EDUCATIONAL YEAR)

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 80 - 111, 20.07.2025

Ergün Hasanoğlu

Öz

This study aims to present the numerical situation of the Bulgarian schools in Macedonia (Vilâyât-ı Selâse), Edirne-Thrace and Istanbul, which were under the surveillance and administration of the Bulgarian Exarchate, in the light of data for the academic year 1895-1896. This academic year was chosen because it coincided with the 25th anniversary of the Bulgarian Exarchate, which was decided to be established on March 11, 1870. In this study, the expansion of Bulgarian schools is presented in comparison with the data prior to the school year 1895-1896. Thus, the quantitative development of Bulgarian education under the control of a religious institution subordinate to the Ottoman Empire for a quarter of a century will be clearly visible. The Bulgarian Exarchate had two main policies, one religious and the other modern educational. The education of Bulgarians living in the Ottoman Empire was under the authority of the Bulgarian Exarchate. In general, this education was provided in the form of primary, classical, spiritual, high school, pedagogical and professional schools. There are also other schools that provide other types of education. Every village and town in the Bulgarian Exarchate with more than 500 households has a primary school.
The subject of this article is the statistical data on Bulgarian schools, prepared as a result of field research conducted by the Bulgarian Exarchate and published in books and newspapers. There are two main sources for this study. The first is the newspaper Novini, which is the mouthpiece of the Bulgarian Exarchate. The other is the studies published by the Bulgarian Statistical Institute. It can be said that the publication of this data showing the number of schools, students and teachers, especially in the Istanbul-based newspaper Novini, had two main purposes. The first one is to create a public opinion that could benefit the Bulgarians by giving a clear message on the issue of education. The other is the desire to support the growing nationalism, which was intensifying in Macedonia and Edirne-Thrace at the time, in favor of the Bulgarians.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire , Bulgarian Exarchate , Macedonia , Edirne , Istanbul.

BULGAR EKSARHLIĞININ KONTROL VE İDARESİNDEKİ BULGAR OKULLARININ GELİŞİMİ (1895-1896 EĞİTİM VE ÖĞRETİM YILI)

Öz

Bu çalışma Bulgar Eksarhlığının gözetim ve idaresinde bulunan Makedonya (Vilâyât-ı Selâse), Edirne-Trakya ve İstanbul’daki Bulgar okullarının 1895-1896 eğitim ve öğretim yılındaki sayısal durumunu veriler ışığında sunmayı hedeflemektedir. Bu eğitim ve öğretim yılının seçilme sebebi 11 Mart 1870 tarihinde kurulmasına karar verilen Bulgar Eksarhlığının 25. yılına denk gelmesidir. Bu çalışmada Bulgar okullarının yayılımı 1895-1896 eğitim ve öğretim yılı öncesine ait verilerle karşılaştırma yapılarak gösterilmektedir. Böylece çeyrek asrı tamamlayan Osmanlı Devleti’ne tabi bir dinî kurumun kontrolü altındaki Bulgar eğitiminin nicelik bakımından gelişimi açıkça görülebilecektir. Bulgar Eksarhlığının biri din, diğeri modern eğitim olmak üzere iki ana politikası vardır. Osmanlı Devleti topraklarında yaşayan Bulgarların eğitimi Bulgar Eksarhlığının yetkisi dâhilindedir. Bu eğitim genel itibarıyla ilkokul, sınıflı okul, ruhani, lise, pedagojik, mesleki şeklindeki okul statülerinde yapılmaktadır. Bu okullardan başka eğitim veren okullar da vardır. Bulgar Eksarhlığına bağlı bulunan ve 500 hanenin üzerindeki her köy ve kasabada birer ilkokul mevcuttur.
Bu makalenin konusu olup Bulgar okullarına ilişkin Bulgar Eksarhlığı tarafından yapılan saha araştırmaları neticesinde hazırlanan istatistiki veriler kitap veya gazete aracılığıyla basılmıştır. Bu çalışmanın iki ana kaynağı vardır. İlki Bulgar Eksarhlığının sözcüsü niteliğindeki Novini gazetesidir. Diğeri ise Bulgar İstatistik Kurumunun yayımladığı çalışmalardır. Okul, öğrenci ve öğretmen sayısını gösteren bu verilerin bilhassa İstanbul merkezli Novini gazetesinde yayımlanmasının iki temel amacı olduğu söylenebilir. Bunlardan biri eğitim konusu üzerinden net bir mesaj verilerek Bulgarların yararına olabilecek bir kamuoyunun oluşturulmak istenmesidir. Ötekisi ise dönem itibarıyla Makedonya ve Edirne-Trakya’da yoğunlaşan milliyetçiliği Bulgarlar lehine destekleme arzusudur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti , Bulgar Eksarhlığı , Makedonya , Edirne , İstanbul.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) İrade Dahiliye, Dosya No: 1193, Gömlek No: 93331. İrade Bulgaristan, Dosya No: 16, Gömlek No: 1012.
• Statistika na Bılgarskite Uçilişta v Evropeyska Turtsiya (Makedoniya i Odrinsko) za Uçebnata 1893-1894, Sıglasie, Plovdiv 1895 [Bulgarcası: Статистика на българските училища в Европейска Турция (Македония и Одринско) за учебната 1893-1894 година, Съгласие, Пловдив 1895].
• Statistika na Bılgarskite Uçilişta v Evropeyska Turtsiya (Makedoniya i Odrinsko) za Uçebnata 1894-1895, Hr. G. Danov, Plovdiv 1896 [Bulgarcası: Статистика на българските училища в Европейска Турция (Македония и Одринско) за учебната 1894-1895 година, Хр. Г. Данов, Пловдив 1896].
• Statistika na Bılgarskite Uçilişta v Evropeyska Turtsiya (Makedoniya i Odrinsko) za Uçebnata 1895-96 godina, Peçatnitsa „İskra“, Şumen 1897 [Bulgarcası: Статистика на българските училища в Европейска Турция (Македония и Одринско) за учебната 1895-1896 година, Печатница „Искра“, Шумен 1897].
• Novini, 17 Yuniy [Haziran] 1897, Godina [Yıl] VII, Broy [Sayı] 69, s. 1.
• Novini, 20 Yuniy [Haziran] 1897, Godina [Yıl] VII, Broy [Sayı] 70, s. 1.
• Novini, 1 Yuliy [Temmuz] 1897, Godina [Yıl] VII, Broy [Sayı] 73, s. 1-2.
• Novini, 4 Yuliy [Temmuz] 1897, Godina [Yıl] VII, Broy [Sayı] 74, s. 2.
• Novini, 11 Yuliy [Temmuz] 1897, Godina [Yıl] VII, Broy [Sayı] 76, s. 1-2.
• Novini, 22 Yuliy [Temmuz] 1897, Godina [Yıl] VII, Broy [Sayı] 79, s. 1-2.
• Adanır, F. (1996). Makedonya Sorunu. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Aleksiev, V. (1934). Belejki Vırhu Bılgarskite Prosvetni Uçrejdeniya v Solun. Sbornik Solun (s. 378-394). Peçatnitsa „Hudojnik“ [Bulgarcası: Алексиев, В. (1934). Бележки върху българските просветни учреждения в Солун. Сборник Солун (s. 378-394). Печатница „Художник“].
• Bozkurt, G. (1989). Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bülbül, G. (1989). Islahat Fermanı’nı Hazırlayan Sebepler ve Islahat Fermanı. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 2(2), 157-179.
• Dimitrov, V. (1934). Sv. Sv. Kiril i Metodiy. Sbornik Solun (s. 369-377). Peçatnitsa „Hudojnik“ [Bulgarcası: Димитров, В. (1934). Св. Св. Кирил и Методий. Сборник Солун (s. 369-377). Печатница „Художник“].
• Güllü, R.E. (2018). Bulgar Eksarhlığı’nın Kuruluşu ve Statüsü. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 350-361.
• Hacısalihoğlu, N.E. (2015). Bulgar Eksarhı Yosif’in Yazışmalarında Makedonya’daki Bulgar Okulları. G. Sarıyıldız, F. Ürekli, R. Karacakaya, N. E. Hacısalihoğlu (Ed.), Ali İhsan Gencer Anısına, “Osmanlıdan Cumhuriyete” Sosyo-Kültürel Siyasi Yansımalar (s. 137-156). Derin Yayınları.
• Hasanoğlu, E. (2024). Tribune of the Bulgarian Exarchate: Novini (1890-1898). S. Abdula (Ed.), The Balkans: Politics, History and Society (s. 159-172). IDEFE-BSF.
• Konstantinova, Yu. (2020). Bılgarite v Osmanskiya Solun. İnstitut za Balkanistika s Tsentır po Trakologiya Bılgarska Akademiya na Naukite [Bulgarcası: Константинова, Ю. (2020). Българите в Османския Солун. Институт за балканистика с Център по тракология Българска академия на науките].
• Koyuncu, A. (1998). Bulgar Eksarhlığı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Köseoğlu, M. (2022). Bulgar Eğitim Seferberliği ve Selanik Vilayetinde Bulgar Okul ile Öğretmenleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 73, 212-229.
• Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nabi (1338). Maârif-i Umûmiyye Nezâreti Tarihçe-i Teşkîlâtı ve İcrâatı. Matbaa-i Âmire.
• Markova, Z. (2008). Deynostta na Bılgarskata Ekzarhiya v Makedoniya i Odrinska Trakiya. İzbrani Sıçineniya, Tom II, Studii i Statii (s. 512-543). Akademiçno İzdatelstvo „Prof. Marin Drinov“ [Bulgarcası: Маркова, З. Дейността на българската екзархия в Македония и Одринска Турция. Избрани съчинения, Том II, Студии и статии (s. 512-543). Академично издателство „Проф. Марин Дринов“.
• Markova, Z. (2008). Ekzarhiyskoto Delo v Evropeyska Turtsiya. İzbrani Sıçineniya, Tom II, Studii i Statii (s. 544-567). Akademiçno İzdatelstvo „Prof. Marin Drinov“ [Bulgarcası: Маркова, З. Екзархийското дело в Европейска Турция. Избрани съчинения, Том II, Студии и статии (s. 544-567). Академично издателство „проф. Марин Дринов“.
• Mevsim, H. (2020). Bulgarca Süreli Yayıncılığına Dair Bazı Notlar. Kebikeç, 50, 233-246.
• Nikolov, K. (2001). Stranstvaniyata na Edin Uçitel, Spomeni na Kosta Nikolov. İK „Koralov i Sie“ [Bulgarcası: Николов, К. (2001). Странстванията на един учител, Спомени на Коста Николов. „Коралов и сие“]. URL: https://macedonia.kroraina.com/kn/knresen.html [Erişim Tarihi: 17 Mayıs 2025].
• Osmanlı Avrupası’nda Bir Bölücülük Cereyanı, Makedonya Komitacılarının Anıları. (2024). Ergün Hasanoğlu (Der., Çev., Not.), Mümin İsov (Ed.). Selenge Yayınları.
• Osmanlı’dan Günümüze Türk Anayasa Metinleri. (2023). Kerim Akar ve diğerleri (Yay. Haz.), Ömer Kesikbaş ve diğerleri (Ed.). Türkiye Büyük Millet Meclisi.
• Petrov, P. ve Temelski, Hr. (2003). Tsırkva i Tsırkoven Jivot v Makedoniya. Makedonski Nauçen İnstitut [Bulgarcası: Петров, П. и Темелски, Х. (2003). Църква и църковен живот в Македония. Македонски научен институт].
• Silyanov, H. (1983). Osvoboditelnite Borbi na Makedoniya, Tom I. İzdatelstvo Nauka i İzkustvo [Bulgarcası: Силянов, Х. (1983). Освободителните борби на Македония, том I. Издателство наука и изкуство].
• Strezov, G. (1934). Pırvi Stıpki na Solunskata Gimnaziya. Sbornik Solun (s. 285-291). Peçatnitsa „Hudojnik“ [Bulgarcası: Стрезов, Г. (1934). Първи стъпки на Солунската гимназия. Сборник Солун (s. 285-291). Печатница „Художник“].
• Şatev, P. (1934). V Makedoniya pod Robstvo: Solunskoto Sızaklyatie (1903 g.), Podgotovka i İzpılnenie. Peçatnitsa P. Gluşkov [Bulgarcası: Шатев, П. (1934). В Македония под робство: Солунското съзаклятие (1903 г.), Подготовка и изпълнение. Печатница П. Глушков.
• Trençev, G. (2004). Pedagogiçeskoto Otdelenie na Solunskata Gimnaziya (1887-1896 g.). İstoriçeski Pregled, 1-2, 40-65 [Bulgarcası: Тренчев, Г. (2004). Педагогическото отделение на Солунската гимназия (1887-1896 г.), Исторически преглед, 1-2, 40-65].
• Zengin, Z.S. (2007). II. Abdülhamit Döneminde Yabancı ve Azınlık Mekteplerinin Faaliyetleri. Belleten, 71(261), 613-652.
• Zeynula, İ.Ş. (2024). Bir İsyanın Anatomisi, İlinden İsyanı ve Kruşevo’da Hükümet Kurma Girişimi. Selenge Yayınları.