XIX. Yüzyılda Rus-Çin İlişkilerine İngiliz Etkisi ve Gulca (Kuldja) Anlaşması

Yıl 2020, Sayı: 4, 143 - 162, 31.12.2020

Merve Suna Özel Özcan

https://doi.org/10.48068/trad.742090

Cited By: 1

Öz

Ruslar, dış politikalarında tarih sahnesine çıktıkları andan itibaren teritoryal alan genişlemesi açısından emperyal yayılımını arttırmıştır. Rus İmparatorluğu’nun XIX. yüzyıl boyunca emperyal yayılım politikalarına karşılık, Çin İmparatorluğu’nun kendini sorgulamaya başladığı ve özellikle Batılı güçler karşısında gücünün ve etkisinin azaldığı bir tablo karşımıza çıkmaktadır. Dolayısı ile çalışmada, XIX. yüzyıl içinde Çin-Rus ilişkilerinin doğası ve karşılıklı olarak uluslararası ve bölgesel sistem içinde konumlarının karşılaştırılması yapılacaktır. Bu bağlamda çalışmada önemli inceleme noktalarından biri de 1851 tarihli Gulca (Kuldja/Кульджа/İli/Yinning) Anlaşması’dır. Tarihsel olarak kısmen gözden kaçtığı düşünülen bu anlaşma ile Rus İmparatorluğu’nun İngilizlerin karşısında kendine Asya-Pasifik bölgesinde yer bulma adımı attığı söylenebilir. İki ülke arasındaki ticari ilişikleri düzenleyen bu anlaşmanın tarihsel olarak önemi ve etkisi belki de süreçte gözden kaçan ayrıntılardan biridir. Çünkü dönem içerisinde Rusların, Osmanlı İmparatorluğu üzerinde nüfuz sağlama çabası düşünüldüğünde, Uzakdoğu bölgesinde bu anlaşma ile özellikle İngiltere karşısında dostane olmayan bir adım attığı görülmektedir. Bu bağlamda dönemsel olarak Avrasya bölgesinde Rus-İngiliz rekabetinin yeri önemlidir. Bu iki imparatorluk XIX. yüzyıl boyunca hep rekabet halinde olmuş ve bulundukları bölgelerde büyük güç konumlarını hissettirmişlerdir. Bu açıdan Rus ve İngiliz imparatorluklarının bölgedeki denge ve güç bağlamında belirleyici olma çabaları söz konusudur. Nitekim çalışmada XIX. yüzyılda Rus ve Çin imparatorluklarının ilişkisi incelenecektir. Eş zamanlı olarak, iki ülkenin ilişkilerinin bölgesel gelişmeler ve İngiliz-Rus güç mücadelesinin bir yansıması olarak görülüp görülmeyeceği de sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rusya tarihi, Rusya İmparatorluğu, Çin İmparatorluğu, büyük güçler, Kuldja Anlaşması

Кульджинский договор и британское влияние на российско-китайские отношения в XIX веке

Öz

Данная статья посвящена взаимоотношениям Российской и Китайской империй в контексте международных событий XIX века. Россия расширяла свое имперское пространство с момента своего появления на исторической арене. При этом принципиальную роль играл характер взаимодействия русских с региональными державами. При этом если Россия в XIX веке продолжала свою экспансию, то Китай испытывал внутренние проблемы, его сила и влияние уменьшались, что особенно проявилось перед лицом западных держав. Поэтому отношения России и Китая в рамках исследования рассматриваются в зависимости от их позиций как в рамках регионального взаимодействия, так и в системе международных отношений. Одним из ключевых моментов в этом плане стал Кульджинский договор 1851 года, который регулировал торговлю между двумя странами. Вместе с тем представляется важной в заключении данного соглашения фактор российско-британского соперничества в Евразии. Для Российской империи это было не только шагом к обретению своего места в Азиатско-Тихоокеанском регионе, но и шагом недружественным по отношению к Англии. Поскольку Российская и Британская империи всегда конкурировали, а в этот период русские также боролись за влияние на Османскую империю, становится очевидным, что и Кульджинский договор уместно рассматривать в контексте нахождения баланса сил в Евразийском регионе. Таким образом, отношения Российской и Китайской империй в XIX веке являлись в то же время отражением англо-российской борьбы за власть в регионе.

Anahtar Kelimeler

История России, Российская империя, Китайская империя, великие державы, Кульджинский договор

Russian Chinese Relations in the 19th Century and Gulca (Kuldja) Agreement

Öz

The Russians have increased their imperial spread from the very first moment they appeared on the stage of history. The relations of the Russian Empire and Chinese Empires in the 19th century cannot be read independently from international developments. In contrast to the imperial expansion, policies of the Russians in this period, we see a picture in which the Chinese Empire started to question itself and its power and influence decreased, especially against the Western powers. Therefore, within the scope of the study, a comparison of the nature of Sino-Russian relations and their mutual power capacities in the 19th century will be made. In this context, one of the important points of investigation for us is the Kuldja (Кульджа) Agreement dated 1851. It can be said that with this agreement, which is thought to have been ignored historically, the Russian Empire took a step towards find in get self a place in the Asia-Pacific region. The historical importance and impact of this agreement, which regulates the trade relations between the two countries, is perhaps one of the details that have been overlooked in the process. Because, considering the efforts of the Russians to gain influence over the Ottoman Empire during the period, it is seen that the Far East region took an unfriendly step with this agreement, especially against England. In this context, the role of Russian-British competition in the Ottoman Empire and Eurasia region is important in this process. Because these two empires have always been competing and making themselves felt in their regions during the 19th century, the Russian and British empires are trying to be decisive in the context of the system and the balance and power in the region. Indeed, although the relationship of the Russian and Chinese empires in the 19th century, which is the purpose of the study, is a reflection of this struggle of power, the reading of Russian influence will come to the fore in the region. So, it will be questioned whether the relations of the two countries can be seen as a reflection of regional developments and the Anglo-Russian power struggle.

Anahtar Kelimeler

History of Russia, Russian Empire, Chinese Empire, great powers, Treaty of Kuldja

Kaynakça

• Akçadağ, Emine ve Elnur İsmayilov, “Ukrayna Krizinin Rusya ve Japonya Arasındaki Kuril Adaları Sorununa Etkisi”, Uluslararası İlişkiler, Cilt 12, Sayı 48. Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul: Alkım Kitabevi, 2005. Burbank Jane ve Cooper, Frederick İmparatorluklar Tarihi: Farklılıkların Yönetimi ve Egemenlik, Çev. Ahmet Aybars Çağlayan, İstanbul, İnkılâp Kitabevi, 2011 Holcome, Charles Doğu Asya Tarihi: Çin,Japonya,Kore Medeniyetin Köklerinden 21. Yüzyıla, Çev. Muhammed Murtaza Özeren, İstanbul: Dergah Yayınları, 2016. Holmes, Alison; Rofe, J. Simon ,Global Diplomacy: theories, types, and models. Boulder, Colorado, United States: Westview Press. 2016. Kamalov, İlyas, Türk Cumhuriyetleri'nin bağımsızlıklarının 20. yılında Rusya’nın Orta Asya Politikaları Rapor, Ahmet Yesevi Üniversitesi Ankara, 2011. Karal, Enver Ziya Osmanlı Tarihi, Cilt: VII, TTK Yayınları, Ankara, 1995. Keay, John, Çin Tarihi, Çev. Neşe Tayanç, Dinç Tayanç, İstanbul: İnkılap Yayınları, 2011. Kissenger, Henry, Dünya Düzeni, Çev. Sinem Sultan Gül, İstanbul: Boyner Yayınları, 2014. Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917'ye kadar, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1987. Lattımore, Owen, Pivot of Asia: Sinkiang and the Inner Asian Frontiers of China and Russia, An Atlantic Monthly Press Book Little, Brown and Company, Boston, 1950. Loomba, Ania, Kolonyalizm/Postkolonyalizm, Çev. Mehmet Küçük. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2000 Maxwell, Neville “ How the Sino-Russian boundary conflict was finally settled: From Nerchinsk 1689 to Vladivostok 2005 via Zhenbao Island 1969”, Critical Asian Studies Volume 39, Issue 2, 2007, s. 229–253. Münkler, Henfrid, İmparatorluklar: Eski Roma’dan ABD’ye Dünya Egemenliğinin Mantığı, Çev. Zehra Aksu Yılmazer, İstanbul: İletişim Yayınları, 2009. Myasnikov, V.S. Istoriko-Kulturniye Osobennosti Ekonomiçeskogo Vzaimodeystviya Rossii S Kitayem // Rossiya Vo Vneşneekonomiçeskikh Otnoşeniyakh: Uroki İ Sovremennost'. M., 1993. ------------------------ “Rossiya i Kitay: kontakty gosudarstv i tsivilizatsiy”, 1996. № 2. С. 72-80 (Erişim: http://ecsocman.hse.ru/ons/msg/18081718.html) -----------------------”Rossiya i Kitay: İstoriçeskoye proşloye, sovremennost' i perspektivy otnosheniy (Sem' osobennostey i sem' modeley otnosheniy Rossii s Kitayem)”, Rossiysko-kitayskiye issledovaniya, 2017. Vol. 1. № 1.s,12 ----------------------- “The Manchu Invasion of the Amur River Valley and the 1689 Treaty of Nerchinsk”, Chinese Law & Government, Vol. 6, 1973 Nield, Robert, China’s Foreign Places The Foreign Presence in China in the Treaty Port Era, 1840–1943, Hong Kong University Press, 2015. Phyllis G. Jestice Rob S. Rice Robert Bruce Stuart Reid, Dünya Savaş Tarihi: İmparatorluk Çağı (Cilt 3): Teçhizat, Savaş Yöntemleri, Taktikler 1776-1914, Çev. Emir Yener, Timaş Yayınları, 2011. Ponting, Clive , Dünya Tarihi, Çev. Eşref Özbilen, İstanbul: Alfa Yayınları, 2017. Taagepera, Rein, “Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia”, International Studies Quarterly, Vol. 41, No. 3, 1997. Sander, Oral, Siyasi Tarih. İlkçağlardan 1918’e, İmge Kitabevi, Ankara, 2010. Vernadsky, George, Rusya Tarihi, Çev. Doğukan Mızrak, Egemen Ç. Mızrak, İstanbul: Selenge Yayınları, 2015. Zhang, Yongjin, “System, Empire and State in Chinese International Relations”, Review of International Studies, Volume 27 / Issue 05, 2001. İnternet Adresleri “Brıtısh And Foreıgn News (Erişim: Https://Paperspast.Natlib.Govt.Nz/Newspapers/Th18800915.2.16, Erişim tarihi: 01.03.2020) “Russian Expansion in Asia in the 19th Century to 1914” (Erişim: https://www.edmaps.com/html/russian_expansion_in_asia.html, Erişim tarihi : 14.03. 2020) “Russian Expansion in the 19th Century, 1800s” (Erişim: https://etc.usf.edu/maps/pages/7600/7644/7644.htm, erişim tarihi: 02.03.2020) “Kuldzhinskiy Dogovor 1851 Goda“ (Erişim: https://w.histrf.ru/articles/article/show/kuldzhinskii_dogovor_1851_gh (Erişim tarihi: 27.04.2020).