DİJİTAL DÖNÜŞÜM SÜRECİNDE ÇALIŞMA YAŞAMI

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 1 - 38, 30.01.2019

Fahri Bilal Yankın

Öz

Toplumsal
gelişim sürecinde çalışma yaşamı açısından insanlık tarihine baktığımızda; ilki
tarım devrimi, ikincisi ise sanayi devrimi olmak üzere iki büyük kırılmanın
yaşandığı görülmektedir. Teknolojik ilerlemelerin birçok gelişmenin önünü
açtığı bir süreç olarak tanımlanan sanayi devrimi ise dört önemli aşama
çerçevesinde ele alınarak incelenmektedir. Buhar makinesi, kömür, çelik ve tekstil sektörünün ön planda
olduğu sanayileşmenin ilk aşamasını bazı tarihçiler Birinci Sanayi Devrimi
olarak nitelemektedirler. 19. Yüzyılda elektrik enerjisinin ve petrol, doğalgaz
gibi akaryakıt kaynaklarının kullanımı, elektrikli ve benzinli motorların
geliştirilmesi, otomobil, uçak vb. araçların bulunması sonucunda sanayileşme
yeni bir aşamaya ulaşmış ve bu gelişme İkinci Sanayi Devrimi olarak adlandırılmıştır.
1960’lı yıllardan itibaren bilgisayar teknolojisinin gelişmesi ve özellikle
1990’lı yıllarda bilgi teknolojilerinin ortaya çıkması Üçüncü Sanayi Devriminin
kapısını aralamıştır. Bilişim teknolojileri üretim sistemlerinin otomasyonunu
geliştirmekle kalmayarak, dijitalleşme dalgasının da önünü açmıştır.  Bu bağlamda 2000’li yıllarla birlikte robot teknolojisinin
gelişmesi, yapay zeka, üç boyutlu yazıcılar, akıllı fabrika sisteminin oluşmasında büyük
rol oynayan nesnelerin
İnterneti, sürücüsüz arabalar gibi üretim yapısını tamamıyla değiştirmeye aday
gelişmeler de Dördüncü Sanayi Devrimi veya Endüstri 4.0 olarak
nitelendirilmektedir. Endüstri 4.0 olarak kabul edilen süreç; siber fiziksel sistemlere, yani sensörler yardımıyla
fiziksel dünyayı sanal bilgi işlem dünyasına bağlayan sistemlere geçiş, dijital
dönüşüm sürecini başlatmıştır.

Sanayi
devrimi, üretim süreci ile birlikte istihdam ve çalışma yaşamını değiştirirken;
ücret karşılığı çalışan işçiler açısından birçok sorunu da beraberinde getirmiştir.
Yaşanan sorunlar sendikaların ortaya çıkışına ve iş hukukunun doğuşuna sebep
olmuştur. Daha sonra Endüstri 2.0 süreci, sendikaların kitleselleşerek
güçlenmesine ve sosyal hayattaki rolünün artmasına, Endüstri 3.0 ile başlayan
küreselleşme olgusu sendikaların gücünün zayıflamasına, işsizliğin artmasına,
çalışma yaşamının esnekleşmesine yol açmıştır.

Bugün üretim
geçmişten oldukça farklı süreçlerle gerçekleştirilirken, yepyeni işler, meslekler
ve çalışma biçimleri ortaya çıkmakta, üretimin otomasyonu, yapay zekâ ve
giderek artan robotik teknolojiler eliyle gerçekleştirilmektedir. Bu yeni dönem
çalışma ilişkilerini değiştirecek potansiyellerle insanlığın üzerine
gelmektedir. Üretimde robotların kullanılmasıyla işsizliğin giderek artacağı,
sendikaların toplumsal yaşamdaki rolünün daha da azalacağı, iş ve sosyal
güvenlik alanında yeni düzenlemelerin kaçınılmaz olduğu görüşü ileri
sürülmektedir.

Bu
çalışmada, 2000’li yıllarla birlikte başlayıp giderek hızlanan sayısallaştırma,
dijitalleştirme ve dijital dönüşüm olgusu çerçevesinde ele alınarak
değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çalışma Yaşamı, Sanayi Devrimi, Dijital Dönüşüm, Endüstri 4.0

Kaynakça

• Altan, Ö. Z. (2009), Sosyal Politika Dersleri, (3. Baskı), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir
• Amin, A. (1997), “Post-Fordizm: Models, Fantasies and Phantoms of Transition”, in Post-Fordism: A Reader, (Ed. by Ash Amin), p:1-40, Oxford: Blackwell Publishers
• Aydın, S. (2011), Atatürk Kitaplığı Süreli Yayınları Sayısallaştırma Çalışmalarının Teknik ve Yönetsel Analizi, Retrieved from https://issuu.com/selcukaydin/docs/atat_rk_kitapl____say_salla_t_rma
• Başdoğan, T. (2015), Esnek Çalışanlarda Esnek Çalışmaya Yönelik Tutumun İş Tatmini Üzerine Etkisi, Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=sY7m19PfcL6F1NUw-cr80H8Kg6yUV7VAYhkv29TRYWmwST05yr4UoUnNGtPj6RpY
• BBC. (2017), Fransa'da çalışanlar mesai dışında e-postalarına bakmak zorunda değil, Retrieved from https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-38483642
• BBC-I. (2018), OECD: Robotların eline korkulandan daha az iş geçecek, Recieved from https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-43615133
• BBC-II. (2018), Sendikalar çalışanlara çip takılmasına karşı: 'Şirketler işçilerin önceliklerine odaklansın', Retrieved from https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-46177852
• BİK. (2018), Retrieved from http://www.bik.gov.tr/cumhurbaskanligi-dijital-donusum-ofisi-kuruldu/
• Bloomberg, J. (2018), Digitization, Digitalization, and Digital Transformation: Confuse Them at Your Peril, recieved from https://www.forbes.com/sites/jasonbloomberg/2018/04/29/digitization-digitalization-and-digital-transformation-confuse-them-at-your-peril/#3f4222a72f2c
• Bozkurt, V. (1997), Enformasyon Toplumu ve Türkiye, Sistem Yayınları, İstanbul
• Brennen, S. and Kreiss, D. (2014), Digitalization and Digitization, Retrieved from http://culturedigitally.org/2014/09/digitalization-and-digitization/
• Büyükuslu, A. R. Küresel Ekonomik ve Sosyal Sorunlar: Eşitsizlik, Dijital Dönüşüm ve Endüstriyel Transformasyon (Endüstri 4.0), Retrieved from http://www.sanayigazetesi.com.tr/kuresel-ekonomik-ve-sosyal-sorunlar-esitsizlik-dijital-donusum-ve-endustriyel-transformasyon-endustri-40-makale,1375.html
• Castells, M. (2010), The Rise of the Network Society, Retrieved from https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1002/9781444319514.oth1
• Dijital Dönüşüm Dergisi. (2017), Dijital Dönüşüm Nedir? (Digital Transformation), retrieved from http://www.dijitaldonusumdergisi.com/dijital-donusum-nedir/
• DYNAMIC YIELD. Retrieved from https://www.dynamicyield.com/glossary/systems-of-engagement/
• Ersoy, E. (2018), Endüstri 4.0’da İnsan, Robot ve İstihdam, Retrieved from http://www.endustri40.com/endustri-4-0da-insan-robot-ve-istihdam/
• Eser-Ay, S. (2017), Dijital İşyerinin Kalbi Dijital Çalışma Portalında Atıyor, Retrieved from http://knowizz.com/blog/2017/10/27/dijital-isyerinin-kalbi-dijital-calisma-portalinda-atiyor/
• ETCIO. (2018), The Chief Digital Officer’s Guide to Digital Transformation, Retieved from “https://cio.economictimes.indiatimes.com/news/strategy-and-management/the-chief-digital-officers-guide-to-digital-transformation/64123202
• EUROMSG. (2018), Dijital Dönüşümle İlgili Yapılan Uluslararası Araştırmalardan Dikkat Çeken 10 İstatistik, Retrieved from http://blog.euromsg.com/dijital-donusumle-ilgili-yapilan-uluslararasi-arastirmalardan-dikkat-ceken-10-istatistik/
• Eyrenci, Ö., Taşkent, S. ve Ulucan, D. (2017), Bireysel İş Hukuku, (8. Baskı), Beta Yayınevi, İstanbul
• Gartner IT Glossary. https://www.gartner.com/it-glossary/d
• i-SCOOP I. “Digitization, digitalization and digital transformation: the differences”, Retrieved from https://www.i-scoop.eu/digitization-digitalization-digital-transformation-disruption/
• i-SCOOP II. Moving From Digitization to Digitalization, Retrieved from https://www.i-scoop.eu/information-management/moving-digitization-digitalization/
• Karagöz, U. (2018), Dijital Dönüşüm ve Türkiye, Retrieved from http://www.igb.gov.tr/Kutuphane/ugurkaragoz_Dijital%20D%C3%B6n%C3%BC%C5%9F%C3%BCm%20ve%20T%C3%BCrkiye.pdf
• Karagözoğlu-Aslıyüksek, M. (2016), Bilgi Teknolojileri ve Dijitalleşmenin Türkiye’de Bilgibilim Literatürüne Yansıması: Bilgi Dünyası Dergisi Örneği (2000-2014), Bilgi Dünyası, 17 (1) 87-103 Retrieved from http://bd.org.tr/index.php/bd/article/view/480/565
• Karakaş, S., Rukancı, F. ve Anameriç, H. (2009). Belge yönetimi ve arşiv terimleri sözlüğü. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın No: 24, Ankara
• Kazak, İ. E. (2012). İşçi Sendikalarının Tarihi Gelişimi (İngiltere Örneği), Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 0 (37-38), 63-81. Retrieved from http://dergipark.gov.tr/iusskd/issue/921/10405
• Kennedy, P. (2017), Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri, (Çev. Birtane Karanakçı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul
• Kesayak, B. (2017), Endüstri Tarihine Kısa Bir Yolculuk, Retieved from http://www.endustri40.com/endustri-tarihine-kisa-bir-yolculuk/
• Keser, A. (2009), Çalışma Psikolojisi, Ekin Yayınları, Bursa
• Kocabaş, F. (2015), Endüstri İlişkilerindeki Dönüşüm, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (10), . Retrieved from http://dergipark.gov.tr/dpusbe/issue/4752/65281
• Kök, S. ve Tekerek M. (2012), Sokak Siyasetinden Sosyal Ağlara Yeni Aktivizm: Arap Bahari Deneyimi, Retrieved from http://www.academia.edu/2535399/Sokak_Siyasetinden_Sosyal_A%C4%9Flara_Yeni_Aktivizm_Arap_Bahar%C4%B1_Deneyimi
• Kurtdaş, M. Ç. (2017), Küreselleşmenin Sosyal Sınıflar Üzerindeki Etkisi, Journal of Current Researches on Social Sciences, (JoCReSS), www.stracademy.org/jocress ISSN: 2547-9644, Year: 2017 Volume: 7 Issue: 2
• Kurtulmuş, N . (2012), Post-Endüstriyel Ekonomilerde Kitle Üretimine Bir Alternatif: Esnek Uzmanlaşma, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 0 (40), 161-173. Retrieved from http://dergipark.gov.tr/iusskd/issue/918/10368
• Kutal, M. (1997), Küreselleşme Sürecinin Türk Sendikacılığı Üzerindeki Olası Etkileri, Kamu-İş Dergisi, Cilt: 4; Sayı: 2; (Haziran 1997), Retrieved from http://www.sosyalsiyaset.net/documents/metin_kutal_2.htm
• Mahiroğulları, A . (2005), Endüstri Devrimi Sonrasında Emeğin İstismarını Belgeleyen İki Eser: Germinal ve Dokumacılar, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi, s. 32, (41-53) Retrieved from http://dergipark.gov.tr/download/article-file/100969
• Muro, M., Liu, S. Whiton, J. and Kulkarni S. (2017), Digitalization and The American Workforce, P:7, Retrieved from https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2017/11/mpp_2017nov15_digitalization_full_report.pdf
• Oxford-Big Ideas Geography History. ch. 5, The Industrial Revolution, p. 290, Retrieved from, https://www.oup.com.au/__data/assets/pdf_file/0017/58031/Oxford-Big-Ideas-Geography-History-9-ch5-Industrial-revolution.pdf
• Öksüz, E. (2011). Feodal Düzen ve Sosyal Değişmeler, Sosyoloji Konferansları, 0 (18), 81-92. http://dergipark.gov.tr/iusoskon/issue/9539/119142
• Ören, K. ve Yüksel, H. (2012), Geçmişten Günümüze Çalışma Hayatı, HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, Cilt: 1, Yıl: 1, Sayı: 1
• Sezal, İ. (2003), Sosyolojiye Giriş, Martı Yayınevi, Ankara,
• Ünal, Y. (2009), Bilgi Toplumunun Tarihçesi, Tarih Okulu, 123-144, Sayı: 5, Retrieved from http://www.johschool.com/Makaleler/294323555_123_pdfsam_5.pdf
• Tınar, M. Y. (1996), Çalışma Psikolojisi, 1.Baskı, Necdet Bükey A.Ş., İzmir
• TBB. (2018), Mart 2018 - Banka, Çalışan ve Şube Bilgileri, Retrived from https://www.tbb.org.tr/tr/bankacilik/banka-ve-sektor-bilgileri/istatistiki-raporlar/59
• TİSK. (2016) 26 Genel Kurul Çalışma Raporu, TİSK Yayın No: 356, 15 Ekim 2016, Ankara
• TÜBİTAK-BİLGEM. Dijital Dönüşüm Nedir?, Dijital Dönüşüm Portalı, Retrieved from https://www.dijitaldonusum.gov.tr/dijital-donusum-nedir/
• TÜSİAD. (2016), Türkiye'deki Dijital Değişime CEO Bakışı Raporu, Retrieved from https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/8867-tu-rkiye-deki-dijital-deg-is-ime-ceo-bakis-i-raporu
• Ünal, Y. (2009), Bilgi Toplumunun Tarihçesi, Tarih Okulu Dergisi, (123-144) Retrieved from, https://arastirmax.com/tr/system/files/dergiler/175743/makaleler/5/arastrmx_175743_pp_123-144.pdf
• Valenduc, G. and Vendramin, P. (2017) Digitalisation, Between Disruption and Evolution, 1-12, Retrieved from http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1024258917701379
• WEF. (2018), The Future of Jobs Report 2018, Retrieved from http://www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs_2018.pdf
• Wikipedia, Retrieved from https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:PEANAPpBH-kJ:https://tr.wikipedia.org/wiki/Dijitalle%25C5%259Ftirme+&cd=5&hl=tr&ct=clnk&gl=tr
• Yeşilyurt-Temel, H. ve Yapraklı, H. (2015). Küreselleşen Dünyada İşsizlik, Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/283123031_Kuresellesen_Dunyada_Issizlik
• Zubritski, Y.- Mitropolski D.- Kerov V. (2011), İlkel, Köleci ve Feodal Toplum, Sol Yayınları, İstanbul