Özel Gereksinimli Çocuk Ebeveynlerinin Yaşamda Anlam Ve Kendilik Algılarının Psikolojik Dayanıklıklarına Etkisi

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 3, 487 - 505, 30.09.2019

Aydan Aydın

https://doi.org/10.24315/tred.461320

Cited By: 2

Öz

Bu araştırmada özel
gereksinimli çocuk ebeveynlerinin yaşamda anlamın varlığı ve yaşamda anlamın
aranması ile ebeveyn rolüne ilişkin kendilik algılarının psikolojik
dayanıklıkları ile ilişkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın bağımlı değişkeni ile bağımsız
değişkenleri arasındaki ilişkiyi belirlemek için hiyerarşik regresyon analizi
kullanılmıştır. Araştırma İstanbul’da rehabilitasyon merkezlerine devam
eden 406 özel gereksinimli çocuk ebeveyni ile gerçekleştirilmiştir Araştırmada
veri toplama araçları olarak Yaşamda Anlam Ölçeği (YAÖ), Ebeveyn Rolüne İlişkin
Kendilik Algısı Ölçeği (ERKA)  ile
Yetişkinler İçin Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği(PDÖ) kullanılmıştır.  Araştırma sonucunda YAÖ yaşamda anlamın
aranması, YAÖ yaşamda anlamın varlığı, ERKA rol doyumu ve ERKA rol dengelemesi
ile PDÖ toplam puan arasındaki ilişkinin anlamlı olduğu sonucuna
ulaşılmış,  adı geçen bu değişkenlerin
PDÖ toplam puanının toplam varyansının %18’ini açıkladığı görülmüştür. Ayrıca
ERKA rol dengelemesinin anlamlı bir yordayıcı olmadığı, yordayıcı olan diğer
değişkenlerin göreli önem düzeyinin sırasıyla YAÖ yaşamda anlamın varlığı, YAÖ
yaşamda anlamın aranması ve ERKA rol doyumu olduğu bulgularına ulaşılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

ebeveyn, yaşamda anlam, ebeveynlik algısı, psikolojik dayanıklılık

Kaynakça

• Adler, A. (1997). Yaşamın anlam ve amacı. (K. Şipal,Çev.) İstanbul: Say.Akkök, F. (1989). Özürlü bir çocuğa sahip anne-babaların kaygı ve endişe düzeyini ölçme aracının güvenirlik ve geçerlik çalışması. Psikoloji Dergisi, 23, 26-39.Akkök, F. (2003). Bayan perşembeler ( 3.baskı). Ankara: Özgür.Alvord, M., & Grados, J. (2005). Enhancing resilience in children: A proactive approach. Professional Psychology: Research and Practice, 36, 238-245.Angley, M., Divney A., Magriples U., & Kershaw T. (2015). Social support, family functioning and parenting competence in adolescent parents. Matern Child Health J. 19(1), 67-73. doi: 10.1007/s10995-014-1496-x.Bandeira, T.T.A., & Seidl-de-Moura, M.L. (2012). Mothers and fathers’ beliefs about parental investment. Paidéia, 22(53), 355-363. doi:http://dx.doi.org/10.1590/1982-43272253201307Bandura, A. (2006). Towards a psychology of human agency. Perspectives on Psychological Science, 1(2), 164-180.Basım, N. & Çetin, F. (2011). Yetişkinler için psikolojik dayanıklılık ölçeği’nin güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 22(2),104-14.Bekhet, A. K., Johnson, N. L., & Zauszniewski, J. A. (2012). Resilience in family members of persons with autism spectrum disorder: A review of the literature. Issues in Mental Health Nursing, 33(10), 650–656.Belsky, J. (1984). The determinants of parenting: A process model. Society for Research in Child Development, 55(1), 83-96.Bitsika, V., Sharpley, C. F. & Bell, R. (2013) The buffering effect of resilience upon stress, anxiety and depression in parents of a child with an autism spectrum disorder. Journal of Developmental and Physical Disabilities,25, 533–543. doi:10,1007/s10882-013-9333-5Bornstein, M., H., Hendricks, C., Hahn, C., Haynes, M., O., Painter, K. & Tamis- LeMonda, C., S. (2003). Contributors to self-perceived competence, satisfaction, investment and role balance in maternal parenting: A multivariate ecological analysis. Parenting: Science and Practice, 3(4), 285-326.Bornstein, M.C., & Cote, L.C. (2004). Mothers’ parenting cognitions in cultures of origin, acculturating cultures, and cultures of destination. Child Development, 75(1), 221–235.Bulut, I. (1993). Ruh hastalığının aile işlevlerine etkisi. Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı, Ankara.Coleman, P.K., & Karraker, K.H. (2003). Maternal self-efficacy beliefs, competence in parenting, and toddlers’ behavior and developmental status. Infant Mental Health Journal, 24, 126–148.Corwyn, R.F., & Bradle, R.H. (1999) Determınants of paternal and maternal investment in children. Infant Mental Health Journal, 20(3), 238–256.Coutu, D.L. (2002). How resilience Works. Harvard Business Review, 80, 46-55.Çetin, F. , Yeloğlu, H.O., & Basım, H.N. (2015).Ppsikolojik dayanıklılığın açıklanmasında beş faktör kişilik özelliklerinin rolü: Bir kanonik ilişki analizi. Türk Psikoloji Dergisi, 30(75), 81-92.De Montigny, F. & Lacharite, C. (2005). Perceived parental self-efficacy: concept analysis. Journal of Advanced Nursing, 49, 387–396.Demirbaş, N. (2010). Yaşamda anlam ve yılmazlık. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/Search Tez adresinden 16 Mart 2014 tarihinde edinilmiştir.Dereli, F. & Okur, S. (2008). Engelli çocuğa sahip olan ailelerin depresyon durumunun belirlenmesi. Yeni Tıp Dergisi, 25, 164-168.Doğan, M. (2015). Yetersizliği olan çocuklar, aile ve aile eğitimi: Kavramsal ve uygulamaya dönük gelişmeler. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15 (Özel Sayı), 111-127.Duarte, C.S., Bordin, I.A., Yazigi, L. & Mooney, J. (2005). Factors associated with stress in mothers of children with autism. Autism, 9, 416–427. Duman, H. (1995). Zihinsel engelli çocuğa sahip anne babaların kaygı düzeylerinin karşılaştırılarak çocuğa yönelik beklentilerinin belirlenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Duygun, T. (2001). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başa çıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.Earvolino-Ramirez, M. (2007). Resilience: a concept analysis. Nursing Forum, 42, 73–82.Feldman, D.B., & Snyder, C.R. (2005). Hope and the meaningful life: Theoritical and empirical associations between goal-directed thinking and life meaning. Journal of Social and Clinical Psychology, 24(3), 401-421.Frankl, V. E. (2012). İnsanın anlam arayışı. (S.Budak,Çev.) İstanbul: Okuyan Us.
• Grouden, M. E. & Jose, P. E. (2015). Do sources of meaning differentially predict search for meaning, presence of meaning, and wellbeing. International Journal of Wellbeing, 5(1), 33-52. doi:10.5502/ijw.v5i1.3Güler, M., & Yetim, Ü. (2008). Ebeveyn rolüne ilişkin kendilik algısı ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikoloji Yazıları, 1 (22), 34-43. Harper, A., Dyches, T.T., Harper, J., Olsen Roper, S. & South, M. (2013). Respite care, marital quality, and stress in parents of children with autism spectrum disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 43(11), 2604–2614.Hastings, R. P. & Brown, T. (2002). Behavior problems of children with autism, parental self-efficacy and mental health. American Journal on Mental Retardation, 107(3), 222-232.Hayden, M.F., & Goldman, J. (1996). Families of adult with mental retardation: Stress levels and need for services. Social Work, 6, 657-68.Hicks, J. A. & King, L. A. (2007). Meaning in life and seeing the big picture: Positive affect and global focus. Cognition and Emotion Xp Psychology Press, 21(7), 1577-1584.Holloway, S. D., Suzuki, S., Yamamoto, Y., & Behrens, K. (2005). Parenting self-efficacy among Japanese mothers. Journal of Comparative Family Studies, 36 (1), 61-76.Hoogsteen, L. R. N. & Woodgate, R. L. (2013). Centering autism within the family : A qualitative approach to autism and the family. Journal of Pediatric Nursing, 28, 135-140.Hyun, O. K. (2000). Parental role satisfaction among Korean mothers (I). International Journal of Human Ecology, 1 (1), 1-14.Jones, T.L., & Ritz, R.J. (2005). Potential roles of parental self-efficacy in parent and child adjustment: A review. Clinic Psychology, 25 (3), 341-63. Karadağ, G. (2009). Engelli çocuğa sahip annelerin yaşadıkları güçlükler ile ailede algıladıkları sosyal destek ve umutsuzluk düzeyleri. TAF, Preventive Medicine , Bulletin, 8(4),315-322 . Kerpelman, J.L. ve Schvaneveldt (1999). Young adults’ anticipated identity importance of career, marital, and parental roles: Comparisons of men and women with different role balance orientations. Sex Roles, 41, 189-217Kır, İ. (2011). Toplumsal bir kurum olarak ailenin işlevleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (36), 381-404. http://www.esosder.org. Issn:1304-0278.Kırbaş, Z. Ö., & Özkan, H. (2013) Down sendromlu çocukların annelerinin aile işlevlerini algılama ve sosyal destek düzeylerinin değerlendirilmesi. İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastanesi Dergisi; 3(3), 171-180. doi:10.5222/buchd.2013.171King, G. A., Zwaigenbaum, L., King, S., Baxter, D., Rosenbaum, P. & Bates, A. (2006). A qualitative investigation of changes in the belief systems of families of children with autism or Down syndrome. Child Care Health Dev., 32(3), 353-369. doi:10.1111/j.1365-2214.2006.00571.xKuhlthau, K., Payakachat, N., Delahaye, J., Hurson, J., Payne, J. M., Kovacs, E., & Tilford, J. M. (2014). Quality of life for parents of children with autism spectrum disorders. Research in Autism Spectrum Disorders, 8(10), 1339- 1350.Kuzucu, Y. (2011). Değişen babalık rolü ve çocuk gelişimine etkisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi , 4 (35), 79-91.Küçüker, S. (1993). Özürlü çocuk ailelerine yönelik psikolojik danışma hizmetleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 1 (3), 23-29.Küllü, Z. (2008). Özürlü çocuğa sahip ebeveynlerin depresyon durumunun değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri.Lawlor, M. C., & Mattingly, C. F. (1998) The complexities embedded in family-centered care. American Journal of Occupational Therapy, 52, 259-267.Leerkes, E. M. & Crockenberg, S. C. (2002). The development of maternal self-efficacy and its impact on maternal behavior. Infancy, 3(2), 227-247. doi: 10.1207/S15327078IN0302_7Lu, M., Yang, G., Skora, E., Wang, G., Cai, Y., Sun, Q., & Li, W. (2015). Self-esteem, social support, and life satisfaction in Chinese parents of children with autism spectrum disorder. Research in Autism Spectrum Disorders, 17, 70–77.Ma, J. L., Lai, K. & Pun, S. H. (2002). Parenting distress and parental investment of Hong Kong Chinese parents with a child having an emotional or behavioural problem: A qualitative study. Child & Family Social Work, 7 (2), 99-106.Macias, M.M., Saylor, C.F., Rowe, B.P., & Bell, N.L. (2003). Age-related parenting stress differences in mothers of children with spina bifida. Psychol Rep, 93,1223-1232. MacPhee, D., Fritz, J., & Miller-Hely, J. (1996). Ethnic variations in personal social networks and parenting. Child Development, 67, 3278–3295. doi:10.2307/1131779Masten, A. S. (2001). Ordinary magic: Resilience processes in development. American Psychologist, 56(3), 227-238. McConnell, D., & Savage, A. (2015). Stress and resilience among families caring for children with ıntellectual disability: Expanding the research agenda. Current Developmental Disorders Reports, 2, 100-109. doi:10. 1007/s40474-015-0040Migerode, F., Maes, B., Buysse, A. & Brondeel, R. (2012). Quality of life in adolescents with a disability and their parents: the mediating role of social support and resilience. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 24, 487-503. doi:10.1007/s10882-012-9285Myers, B. J., Mackintosh, V. H., & Goin-Kochel, R. P. (2009) My greatest joy and my greatest heart ache:’’ Parents’ own words on how having a child in the autism spectrum has affected their lives and their families’ lives . Research in Autism Spectrum Disorders, 3, 670–684.Noyan, F., & Yıldız, D. (2006). Multilevek modeling for analyyzing education system in YTU. Journal of Engineering and Natural Sciences, 1, 34-45. Öz, F., & Yılmaz, B.E. (2009). Ruh sağlığının korunmasında önemli bir kavram: Psikolojik sağlamlık. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 82-89.Özşenol, F., Ünay, B., Aydın, H.İ., Akın, R., & Gökçay, E. (2002). Engelli bireye sahip ailelerin beklentilerinin ve psiko-sosyal durumlarının incelenmesi. Gülhane Tıp Dergisi, 44, 188-194. Patterson, J. M. (1991). Family resilience to the challenge of a child’s disability. Pediatric Annals, 20, 491-499.Perry-Jenkins, M., Repetti, R.L., & Crouter, A.C. (2000). Work and family in the 1990s, Journal of Marriage and the Family, 62, 981–998.Quilan, R. J. (2007). Human parental effort and environmental risk. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 274 (1606), 121-125. doi:10.1098/rspb.2006.3690Reker, G. T. & Woo, L. C. (2011). Personal meaning orientations and psychosocial adaptation in older adults. SAGE, 1(1). http://dx.doi.org/10.1177/2158244011405217Rezendes, D.L., & Scarpa, A. (2011). Associations between parental anxiety/depression and child behavior problems related to autism spectrum disorders: The roles of parenting stress and parenting self-efficacy. Hindawi Publishing Corporation Autism Research and Treatment, doi:10.1155/2011/395190Rodriguez, C.M. & Murphy, L.E. (1997). Parenting stres and abuse potential in mothers of children with developmental disabilities. Child Maltreatment, 97 (3), 245-52. Rosemary, L.,. Hopcroft, R.L., & Martin, D.O. (2014). The primary parental investment in children in the contemporary USA is education testing the trivers-willard hypothesis of parental investment.Human Nature,25(2), 235-250.Ross, K. N. (2005). Sample design for educational survey research. UNESCO.Schieve, L.A., Blumberg, S.J., Rice, C., Visser, S.N., & Boyle, C. (2007). The relationship between autism and parenting stress [Elektronik versiyon]. Pediatrics, 119 (1), 114-121.Seabra, K. C. (2007). A paternidade em família urbana: Análise da participação do pai na creche-escola e nos cuidados com os fi lhos (Unpublished Ph.D. Thesis). Universidade do Estado do Rio de Janeiro, Rio de Janeiro, RJ.Sezer, S. (2012). Yaşamın anlamı konusuna kuramsal ve psikometrik çalışmalar açısından bir bakış. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 45 (1), 209-227.Scorgie, K., & Dick-Sobsey, D. (2000). Transformational outcomes associated with parenting children who have disabilities. Mental Retardation, 38(3), 195-206. doi: http://dx.doi.org/10.1352/0047-6765(2000)038<0195:TOAWPC>2.0.COSteger, M. F., Oishi, S., & Kashdan, T. B. (2009). Meaning in life across the life span: Levels and correlates of meaning in life from emerging adulthood to older adulthood. The Journal of Positive Psychology, 4 (1), 43-52.http://dx.doi.org/10.1080/17439760802303127Steger, M. F., & Kashdan, T. B. (2013). The unbearable lightness of meaning: Well-being and unstable meaning in.The Journal of Positive Psychology, 8(2), 103-115. doi: 10.1080/17439760.2013.771208Şahin, M., Aydın,B., Sarı , S.V., Kaya, S. & Pala, H. (2012). Öznel iyi oluşu açıklamada umut ve yaşamda anlamın rolü. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20 (3), 827-836. Terzi, Ş. (2008). Üniversite öğrencilerinin psikolojik dayanıklılıkları ile algıladıkları sosyal destek arasındaki ilişki. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3 (29), 1-11.Tokuç Öztürk, F. (2009) Otistik Çocuk Ve Aile Özelliklerinin Aile İşlevlerine Etkisi. (Yüksek Lisan Tezi) Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Toros, F. (2002). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon, evlilik uyumunun ve çocuğu algılama şeklinin değerlendirilmesi. Psikiyatri Dergisi, 3, 45-52.Tusaie, K. & Dyer, J. (2004). Resilience: A historical review of the construct. Holistic Nursing Practice, 18 (1), 3-8.Uğuz, Ş., Toros, F., İnanç, B. Y., & Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri, 7, 42-47.Wagnild, G.M., Young, H.M. (1993). Development and psychometric evaluation of the resilience scale. J Nurs Meas, 1, 165-178. Weaver, C. M., Shaw, D. S., Dishion, T. J., & Wilson, M. N. (2008). Parenting self- efficacy and problem behavior in children at high risk for early conduct problems: The mediating role of maternal depression. Infant Behavior & Development, 31 (4), 594–605. doi:10.1016/j.infbeh.2008.07.006Weiss, J. A., Robinson, S., Fung, S., Tint, A., Chalmers, P., & Lunsky, Y. (2013). Family hardiness, social support, and perceived self-efficacy in mothers of children with autism spectrum disorders. Research in Autism Spectrum Disorders, 7, 1310-1317.White, N., & Hastings, R. (2004). Social and professional support for parents of adolescents with severe intellectual disabilities, Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 17, 181-190.Yalom, I. (2001). Varoluşçu psikoterapi. İyidoğan Babayiğit, Z. (Çev.). İstanbul: Kabalcı.Yeung, W. J., Miriam R. Linver, M.R., & Brooks-Gunn, J. (2002). How money matters for young children's development: Parental investment and family processes. Child Development, 73 (6), 1861-1879.Zeman, L. D., & Bulia, S. (2008). Practice wisdom on custodial parenting with mental illness: A strengths view. Journal of Family Social Work, 10(3), 51–65.