OKUL YÖNETİCİLERİNİN SOSYAL TAKAS, ÖZÜMSEME KAPASİTESİ VE PSİKOLOJİK SÖZLEŞME ALGILARI ARASINDAKİ İLİŞKİ

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 696 - 716, 11.05.2021

Sibel Demirer , Şenay Sezgin Nartgün

https://doi.org/10.24315/tred.691355

Öz

Bu çalışmanın amacı; okul yöneticilerinin görüşleri doğrultusunda sosyal takas, özümseme kapasitesi ve psikolojik sözleşme algıları arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişkinin olup olmadığının belirlenmesidir. Okul yöneticilerinin sosyal takas, özümseme kapasitesi ve psikolojik sözleşme algılarına ilişkin görüşleri kişisel değişkenlere göre incelenmiştir. Araştırmanın evrenini 2018-2019 eğitim-öğretim yılında Bolu ilinde ilkokul, ortaokul ve liselerde görev yapan 249 okul yöneticisi oluşturmaktadır. Araştırmada Shore, Tetrick, Lynch & Barksdale (2006) tarafından geliştirilen ve Karagonlar, Öztürk & Özmen (2016) tarafından Türkçe uyarlaması yapılan Sosyal Takas Algısı Ölçeği ve Demirer (2019) tarafından geliştirilen Özümseme Kapasitesi Ölçeği ile Okul Yöneticilerinin Psikolojik Sözleşme Algısı Ölçeği kullanılmıştır. Okul yöneticilerinin sosyal takas algısında cinsiyet değişkenine göre; özümseme kapasitesi düzeylerinde görev değişkenine göre anlamlı fark bulunmuştur. Ayrıca okul yöneticilerinin psikolojik sözleşme algıları arasında görev, yaş ve yöneticilik kıdemi değişkenlerine göre anlamlı fark bulunmuştur. Okul yöneticilerinin sosyal takas, özümseme kapasitesi ve psikolojik sözleşme algıları arasında orta düzeyde anlamlı pozitif ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

sosyal takas, özümseme kapasitesi, psikolojik sözleşme, okul yöneticileri

Kaynakça

• Argyris, C. (1960). Understanding organizational behavior. Homewood, Dorsey Press.
• Aselage, J., & Eisenberger, R. (2003). Perceived organizational support and psychological contracts: A theoretical integration. Journal of Organizational Behavior: The International Journal of Industrial, Occupational and Organizational Psychology and Behavior, 24(5), 491-509.
• Atkinson, C., & Cuthbert, P. (2006). Does one size fit all? A study of the psychological contract in the UK working population. International Journal of Manpower, 27(7), 647-665.
• Bal, F. (2014). Presenteizm ve Psikolojik Sözleşmenin Duygusal Zekâ ile İlişkisi: Gaziantep Üniversitesi’nde Bir Uygulama. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Bilgin, L. (2007). Psikolojik sözleşmelerin oluşumu, gelişimi ve ihlalinde toplu ve bireysel sözleşmelerin rolü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1).
• Blau, P. M. (1964). Exchange and power in social life. New York: John Wiley & Sons.
• Blau, P. M. (1968). Social exchange. International Encyclopedia of the Social Sciences, 7, 452-457.
• Büyüköztürk, Ş., Çokluk-Bökeoğlu, Ö. & Köklü, N. (2009). Sosyal bilimler için istatistik. Ankara: Pegem Akademi.
• Cabrera, E. F., & Cabrera, A. (2005). Fostering knowledge sharing through people management practices. The International Journal of Human Resource Management, 16(5), 720-735.
• Cohen, W., & Levinthal, D. (1990). Absorptive capacity: a new perspective on learning and innovation. Administrative Science Quarterly, 35, 128–52.
• Conway, N., & Briner, R.B. (2002). A daily diary study of affective responses to psychological contract breach and exceeded promises, Journal of Organizational Behavior, 23, 287-302.
• Coyle-Shapiro, J. A-M., & Parzefall, M. (2008). Psychological contracts. In: Cooper, Cary L. and Barling, Julian, (Eds.), The SAGE handbook of organizational behavior (pp. 17-34). London, UK :SAGE Publications.
• Cropanzano, R., & Byrne, Z. S. (2000). Workplace justice and the dilemma of organizational citizenship. In M.VanVugt, T. Tyler and A. Biel (Eds.), Collective problems in modern society: Dilemmas and solutions (pp. 142-161). London: Routledge.
• Cropanzano, R., Rupp, D. E., & Byrne, Z. S. (2003). The relationship of emotional exhaustion to work attitudes, job performance, and organizational citizenship behaviors. Journal of Applied Psychology, 88(1), 160-169.
• Çavuş, E. (2018). Okulların DNA Profilleri ile Öğretmenlerin Psikolojik Sözleşme Düzeyleri Arasındaki İlişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
• Çetin, E. (2010). Örgütsel Bağlılığın Sağlanmasında Psikolojik Sözleşmenin Rolüne İlişkin Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Dabos, G. E., & Rousseau, D. M. (2004). Mutuality and reciprocity in the psychological contracts of employees and employers. Journal of Applied Psychology, 89(1), 52-72.
• Dai, L., & Wang, L. (2016). Psychological contract, reciprocal preference and knowledge sharing willingness. Open Journal of Social Sciences, 4(08), 60.
• De Vos, A., Buyens, D., & Schalk, R. (2003). Psychological contract development during organizational socialization: Adaptation to reality and the role of reciprocity. Journal of Organizational Behavior: The International Journal of Industrial, Occupational and Organizational Psychology and Behavior, 24(5), 537-559.
• Demiral, Ö. (2008). Örgütsel Bağlılığının Sağlanmasında Personel Güçlendirme ve Psikolojik Sözleşmenin Etkisine İlişkin Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Demirer, S. (2019). Okul Yöneticilerinin Sosyal Takas, Özümseme Kapasitesi Düzeyleri ve Psikolojik Sözleşme Algıları Arasındaki İlişki. Yayımlanmamış doktora tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Demirkasımoğlu, N. (2012). Kamu ve Özel İlköğretim Okulu Sınıf Öğretmenlerinin Psikolojik Sözleşme Algıları ve İş Çevresine Uyum Düzeyleri ile İlişkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dikili, A. (2012). Psikolojik Sözleşme ile İş Tatmini İlişkisi: Bir Örnek Olay Çalışması. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Dönmez, N. (2015). Ortaokullarda Görev Yapan Öğretmenlerin Psikolojik Sözleşme Düzeyleri ile Örgütsel Bağlılıkları Arasındaki İlişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
• Eisenberger, R., Karagonlar, G., Stinglhamber, F., Neves, P., Becker, T. E., Gonzalez-Morales, M. G., & Steiger-Mueller, M. (2010). Leader–member exchange and affective organizational commitment: The contribution of supervisor's organizational embodiment. Journal of Applied Psychology, 95(6), 1085-1103.
• Envergil, D. (2018). Sağlık Çalışanlarının Psikolojik Sözleşme Algılarının Örgütsel Güven, Örgütsel Özdeşleşme ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerindeki Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Herath, T., & Kishore, R. (2007). Outsourcing success: Psychological contract perspective. AMCIS 2007 Proceedings, 58.
• Homans, G. C. (1958). Social behavior as exchange. American Journal of Sociology, 63(6), 597-606.
• Homans, G. C.(1961). Social behavior:Its elementary forms. New York:Harcourt Brace.
• Jansen, J. J., Van Den Bosch, F. A., & Volberda, H. W. (2005). Managing potential and realized absorptive capacity: How do organizational antecedents matter? Academy of Management Journal, 48(6), 999-1015.
• Karagonlar, G., Öztürk, E. B. & Özmen, Ö. N. (2016). Çalışanın örgütle sosyal mübadele algısı ve işten ayrılma niyeti: İşe cezbolmanın ve öz yeterliliğin rolü. METU Studies in Development, 42(3), 411-433.
• Katou, A. A. (2013). The link between HR practices, psychological contract fulfilment, and organisational performance in Greece: An economic crisis perspective. Journal of Industrial Engineering and Management, 6(2), 568-594.
• Keman, G. (2012). Psikolojik Sözleşmenin Örgütsel Bağlılığa Olan Etkisi: Tekstil Sektöründe Bir Uygulama. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Köksal, O. (2012). Sosyal Değişim Teorisi Çerçevesinde Güven ve Algılanan Aidiyet Durumunun Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve Saldırgan Davranışlar Üzerindeki Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Krejcie, R. V., & Morgan, D. W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and psychological measurement, 30(3), 607-610.
• Lavelle, J. J., Rupp, D. E., & Brockner, J. (2007). Taking a multifoci approach to the study of justice, social exchange, and citizenship behavior: The target similarity model. Journal of Management, 33(6), 841-866.
• Lenox, M., & King, A. (2004). Prospects for developing absorptive capacity through internal information provision. Strategic Management Journal, 25(4), 331-345.
• Li, J. (2015). Knowledge sharing in virtual communities: A social exchange theory perspective. Journal of Industrial Engineering and Management (JIEM), 8(1), 170-183.
• Liang, T. P., Liu, C. C., & Wu, C. H. (2008). Can social exchange theory explain individual knowledge-sharing behavior? A meta-analysis. ICIS 2008 Proceedings, 171.
• Liao, L. F. (2006). The impact of teacher’s powers to knowledge sharing behavior and learning satisfaction in distance-learning environment. Journal of Information, Technology and Society, 2(3), 1-14.
• Liao, L. F. (2008). Knowledge-sharing in R&D departments: A social power and social exchange theory perspective. The International Journal of Human Resource Management, 19(10), 1881-1895.
• Liden, R. C., Sparrowe, R. T., & Wayne, S. J. (1997). Leader-member exchange theory: The past and potential for the future. Research in Personnel and Human Resources Management, 15, 47-120.
• Lin, T. C., Cheng, H. K., & Wu, S. (2004). To share knowledge or not to share: A social exchange theory perspective of virtual team members' behavior. Proceeding of the Second Workshop on Knowledge Economy and Electronic Commerce, 317-329.
• MacNeil, I. (1985). Relational contracts: What we do and do not know. Wisconsin Law Review, 483-525.
• McLean Parks, J., Kidder, D. L., & Gallagher, D. G. (1998). Fitting square pegs into round holes: Mapping the domain of contingent work arrangements onto the psychological contract. Journal of Organizational Behavior, 19, 697-730.
• Miles, J.A. (2012). Management and organization theory: A Jossey-Bass Reader. John Wiley & Sons.
• Millward, L.J., & Hopkins, L.J. (1998). Psychological contracts, and job commitment. Journal of Applied Psychology, 28(16), 1530-1556.
• Mimaroğlu, H. (2008). Psikolojik Sözleşmenin Personelin Tutum ve Davranışlarına Etkileri: Tıbbi Satış Temsilcileri Üzerinde Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Molm, L.D. (2001). Theories of social exchange and exchange networks. In G. Ritzer and B. Smart, (pp. 260-272). Sage, London. Morrison, E.W., & Robinson, S. L. (1997). When employees feel betrayed: a model of how psychological contract violation develops. Academy of Management Review, 22, 226–256.
• Muthusamy, S. K., & White, M. A. (2005). Learning and knowledge transfer in strategic alliances: a social exchange view. Organization Studies, 26(3), 415-441.
• Ng, T. W., & Feldman, D. C. (2009). Age, work experience, and the psychological contract. Journal of Organizational Behavior, 30(8), 1053-1075.
• Nicholson, N., & Johns, G. (1985). The absence culture and the psychological contract — Who's in control of absence? Academy of Management Review, 10, 397-407.
• Organ, D. W. (1990). The motivational basis of organizational citizenship behavior. In: Staw, B. M. and Cummings, L. L. (Eds), Research In Organizational Behavior (pp. 43-72). JAI Press, Greenwich, CT.
• Özgen, M. H. & Özgen, H. (2010). Psikolojik sözleşme ve boyutlarının iş tatmini, örgütsel bağlılık ve işten ayrılma niyetine etkileri; Tıbbi satış temsilcileri üzerine bir araştırma. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1), 1-19.
• Patrick, H. (2008). Psychological contract and employment relationship. The Icfai University Journal of Organizational Behavior, VII (4), 7-24.
• Payne, S. C., Culbertson, S. S., Boswell, W. R., & Barger, E. J. (2008). Newcomer psychological contracts and employee socialization activities: Does perceived balance in obligations matter?. Journal of Vocational Behavior, 73(3), 465-472.
• Rhoades, L., Eisenberger, R., & Armeli, S. (2001). Affective commitment to the organization: The contribution of perceived organizational support. Journal of applied psychology, 86(5), 825.
• Robinson, S. L., Kraatz, M. S., & Rousseau, D. M. (1994). Changing obligations and the psychological contract: A longitudinal study. Academy of Management Journal, 37(1), 137-152.
• Rousseau, D.M. (1989). Psychological and implied contracts in organizations. Employee Responsibilities and Rights Journal, 2(2), 121-139.
• Rousseau, D. M. (1990). New hire perceptions of their own and their employer’s obligations: A study of psychological contracts. Journal of Organizational Behavior, 11, 389–400.
• Rousseau, D. M. (1995). Psychological contracts in organizations: Understanding written and unwritten agreements. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Rousseau, D. M. (1998). The psychological contract inventory. Technical Report, CCER, Heinz School of Public Policy, Carnegie-Mellon University, Pittsburgh, PA.
• Rousseau, D. M. (2000). Psychological contract inventory technical report. Pittsburgh: Carnegie Mellon University, 1-52.
• Rousseau, D.M., & McLean Parks, I.M. (1993). The contracts of individuals and organizations. Research in Organizational Behavior, 15, 41-43.
• Rousseau, D. M., & Wade-Benzoni, K. A. (1994). Linking strategy and human resource practices: How employee and customer contracts are created. Human Resource Management, 33(3), 463-489.
• Schein, E. H. (1980). Organizational psychology. 3rd edition. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
• Sharif, I., Wahab, S. R. A., & Sarip, A. (2017). Psychological contract breach and feelings of violation: moderatring role of age-related difference. International Journal of Asian Social Science, 7(1), 85-96.
• Shore, L. M., Bommer, W. H., Rao, A. N., & Seo, J. (2009). Social and economic exchange in the employee-organization relationship: The moderating role of reciprocation wariness. Journal of Managerial Psychology, 24(8), 701-721.
• Shore, L. M., Tetrick, L. E., Lynch, P., & Barksdale, K.. (2006). Social and economic exchange: Construct development and validation. Journal of Applied Social Psychology, 36, 837-867.
• Shuping, J.G. (2009). The impact of human resource practices on the psychological contract: A quantitative study. Yüksek Lisans Tezi, University of Pretoria, Pretoria.
• Spithoven, A., Clarysse, B., & Knockaert, M. (2010). Building absorptive capacity to organise inbound open innovation in traditional industries. Technovation, 30(2), 130-141.
• Tekleab, A. G., Takeuchi, R., & Taylor, M. S. (2005). Extending the chain of relationships among organizational justice, social exchange, and employee reactions: The role of contract violations. Academy of Management Journal, 48(1), 146-157.
• Thibaut, J. W., & Kelley, H. H. (1959). The Social psychology of groups. Hoboken, NJ: Wiley.
• Thomas, D. C., Au, K., & Ravlin, E. C. (2003). Cultural variation and the psychological contract. Journal of Organizational Behavior: The International Journal of Industrial, Occupational and Organizational Psychology and Behavior, 24(5), 451-471.
• Todorova, G., & Durisin, B. (2007). Absorptive capacity: Valuing a reconceptualization. Academy of Management Review, 32(3), 774-786.
• Tsai, W. (2001). Knowledge transfer in intraorganizational networks: Effects of network position and absorptive capacity on business unit innovation and performance. Academy of Management Journal, 44(5), 996-1004.
• Tsai, M. T., Chang, H. C., Cheng, N. C., & Lien, C. C. (2013). Understanding IT professionals’ knowledge sharing intention through KMS: A social exchange perspective. Quality & Quantity, 47(5), 2739-2753.
• Tsai, M. T., & Cheng, N. C. (2012). Understanding knowledge sharing between IT professionals–an integration of social cognitive and social exchange theory. Behaviour & information technology, 31(11), 1069-1080.
• Turnley, W. H., Bolino, M. C., Lester, S. W., & Bloodgood, J. M. (2003). The impact of psychological contract fulfillment on the performance of in-role and organizational citizenship behaviors. Journal of Management, 29(2), 187-206.
• Van den Bosch, F., Van Wijk, R., & Volberda, H. W. (2003). Absorptive capacity: Antecedents, models and outcomes. Erasmus Research Institute of Management, 1-54.
• Van Dyne, L., Graham, J. W., & Dienesch, R. M. (1994). Organizational citizenship behavior: Construct redefinition, measurement and validation. Academy of Management Journal, 37, 765-802.
• Vinding, A. L. (2006). Absorptive capacity and innovative performance: A human capital approach. Economics of innovation and New Technology, 15(4-5),507-517.
• Wang, S., & Noe, R. A. (2010). Knowledge sharing: A review and directions for future research. Human Resource Management Review, 20(2), 115-131.
• Wu, L., Chuang, C. H., & Hsu, C. H. (2014). Information sharing and collaborative behaviors in enabling supply chain performance: A social exchange perspective. International Journal of Production Economics, 148, 122-132.
• Wu, S., Lin, C. S., & Lin, T. C. (2006). Exploring knowledge sharing in virtual teams: A social exchange theory perspective. In System Sciences, 2006. HICSS'06. Proceedings of the 39th Annual Hawaii International Conference on (Vol. 1, pp. 26). IEEE.
• Yılmaz, A. (2012). Psikolojik Sözleşme ve Örgütsel Güven Arasındaki İlişkinin Analizi: Teorik ve Uygulamalı Bir Çalışma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yılmaz, A. (2013). İşletmelerde Özümseme Kapasitesi ile İşletme Performansı İlişkisi: ESO’da Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Yılmaz, K. & Altınkurt, Y. (2012). Özel dershane öğretmenlerinin psikolojik sözleşmeleri. Electronic Journal of Education Sciences, 1(2),1-12.
• Zahra, A.S., & George, G. (2002). Absorptive capacity: A review, re-conceptualization, and extension. Academy of Management Review, 27 (2), 185–203.