Makroekonomik Şoklar ve BIST: Bir Yapısal Kırılma Analizi

Yıl 2025, Cilt: 39 Sayı: 4, 542 - 554, 15.10.2025

Enes Özdemir , Fatih Okur

https://doi.org/10.16951/trendbusecon.1699783

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de 1994–2024 dönemini kapsayan zaman serisi verileri aracılığıyla döviz kuru, enflasyon ve faiz oranlarının Borsa İstanbul (BIST) üzerindeki etkilerini incelemektedir. Uygulanan Vektör Hata Düzeltme Modeli (VECM) aracılığıyla, değişkenler arasındaki uzun ve kısa dönemli ilişkiler analiz edilmiş; kriz ve pandemi gibi olağanüstü dönemlere özgü yapısal kırılmalar da dikkate alınmıştır. Johansen eşbütünleşme testi sonuçları, enflasyon ve faiz oranı ile BIST arasında uzun dönemli bir denge ilişkisinin varlığını göstermektedir. Bulgular, enflasyonun BIST üzerinde pozitif; faiz oranlarının ise negatif etkili olduğunu ortaya koymuştur. Granger nedensellik testleri, döviz kuru ve faiz oranlarının BIST üzerinde öngörü gücüne sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca, kriz ve pandemi dönemlerinde bu ilişkilerin yön değiştirdiği ve istatistiksel olarak anlamlı yapısal kırılmalar yaşandığı tespit edilmiştir. Etki-tepki ve varyans ayrıştırma analizleri, BIST’in faiz oranı şoklarına karşı daha kalıcı tepkiler verdiğini, döviz kuru şoklarına ise daha kısa vadeli yanıtlar ürettiğini göstermektedir. Çalışma, Türkiye’deki sermaye piyasalarının makroekonomik değişkenlere duyarlılığını ortaya koyarken, politika yapıcılar ve yatırımcılara yönelik stratejik çıkarımlar da sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Borsa İstanbul , Döviz Kuru , Enflasyon , Faiz Oranı , Zaman Serisi Analizi

Macroeconomic Shocks and BIST: A Structural Break Analysis

Öz

This study investigates the effects of exchange rate, inflation, and interest rate on Borsa Istanbul (BIST) using time series data covering the period from 1994 to 2024. Employing the Vector Error Correction Model (VECM), the study analyzes both short- and long-term relationships among the variables, while accounting for structural breaks associated with extraordinary events such as economic crises and the COVID-19 pandemic. The Johansen cointegration test reveals a long-term equilibrium relationship between inflation, interest rate, and BIST. The results indicate that inflation has a positive impact on BIST, whereas interest rates have a negative effect. Granger causality tests show that exchange rate and interest rate have predictive power over the future movements of BIST. Additionally, structural break tests confirm that the nature and direction of these relationships change significantly during crisis and pandemic periods. Impulse response and variance decomposition analyses demonstrate that BIST responds more persistently to interest rate shocks, while its response to exchange rate shocks is relatively short-lived. Overall, the findings highlight the sensitivity of Türkiye’s capital markets to macroeconomic variables and offer strategic implications for policymakers and investors.

Anahtar Kelimeler

Borsa Istanbul , Exchange Rate , Inflation , Interest Rate , Time Series Analysis

Kaynakça

• Acar Boyacıoğlu, M., & Çürük, D. (2016). Döviz kuru değişimlerinin hisse senedi getirisine etkisi: Borsa İstanbul 100 Endeksi üzerine bir uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 70, 143-156. [CrossRef]
• Aktaş, M., & Akdağ, S. (2013). Türkiye’de ekonomik faktörlerin hisse senedi fiyatları ile ilişkilerinin araştırılması. International Journal of Social Science Research, 2(1), 50-67.
• Albeni, M., & Demir, Y. (2005). Makro ekonomik göstergelerin mali sektör hisse senedi fiyatlarına etkisi (İMKB uygulamalı). Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(14).
• Albayrak, A. S., Öztürk, N., & Tüylüoğlu, Ş. (2012). Makroekonomik değişkenler ile sermaye hareketlerinin İMKB-100 endeksi üzerindeki etkisinin incelenmesi. AİBÜ-İİBF Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2), 1-22.
• Alper, D., & Kara, E. (2017). Borsa İstanbul'da hisse senedi getirilerini etkileyen makroekonomik faktörler: Bist sınai endeksi üzerine bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(3).
• Ayaydin, H., & Dağlı, H. (2012). Gelişen piyasalarda hisse senedi getirisini etkileyen makroekonomik değişkenler üzerine bir inceleme: Panel veri analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(3-4), 45-65.
• Ayvaz, Ö. (2006). Döviz kuru ve hisse senetleri fiyatları arasındaki nedensellik ilişkisi. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(2), 1-14.
• Berke, B. (2012). Döviz kuru ve İMKB 100 endeksi ilişkisi: Yeni bir test. Maliye Dergisi, 163, 243-257.
• Büberkökü, Ö. (1997). Hisse senedi fiyatları ile döviz kurları arasındaki ilişkinin incelenmesi: Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerden kanıtlar. İMKB Dergisi, 13(52), 1-18.
• Çetin, A. C., & Bıtırak, İ. A. (2015). Türkiye’deki makro ekonomik verilerin hisse senedi getirilerini etkileme gücünün arbitraj fiyatlama modeli ile analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 6(12), 1-19.
• Coşkun, M., Kiracı, K., & Muhammed, U. (2016). Seçilmiş makroekonomik değişkenlerle hisse senedi fiyatları arasındaki ilişki: Türkiye üzerine ampirik bir inceleme. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 53(616), 61-74.
• Doğru, B., & Recepoğlu, M. (2013). Türkiye’de hisse senedi fiyatları ve döviz kuru arasında doğrusal ve doğrusal olmayan eş bütünleşme ilişkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2013 Özel Sayısı, 17-34.
• Durmaz, A., & Yıldız, Ü. (2020). The impact of innovation in the process of high technology exports: An analysis on BRICS countries. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (28), 193–202. [CrossRef]
• Eyüboğlu, S., & Eyüboğlu, K. (2018). Borsa İstanbul sektör endeksleri ile döviz kurları arasındaki ilişkilerin incelenmesi: ARDL modeli. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1), 8-28. [CrossRef]
• Gençtürk, M. (2009). Finansal kriz dönemlerinde makroekonomik faktörlerin hisse senedi fiyatlarına etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), 127-136.
• Horasan, M. (2008). Enflasyonun hisse senedi getirilerine etkisi: İMKB 100 endeksi üzerine bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 427-435.
• Karcıoğlu, R., & Özer, A. (2014). Bist’de hisse senedi getirilerini etkileyen faktörlerin belirlenmesi: Statik ve dinamik panel veri analizi. Uludağ Journal of Economy & Society, 33(1), 43-70.
• Kaya, V., Çömlekçi, İ., & Kara, O. (2013). Hisse senedi getirilerini etkileyen makroekonomik değişkenler: 2002–2012 Türkiye örneği. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 35, 167-176.
• Kendirli, S., & Çankaya, M. (2016). Döviz kuru ve enflasyonun BIST banka endeksi üzerindeki etkisi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(3), 215-227.
• Najand, M., & Noronha, G. (1998). Causal relations among stock returns, inflation, real activity, and interest rates: Evidence from Japan. Global Finance Journal, 9(1), 71-80.
• Omağ, A. (2009). Türkiye'de 1991-2006 döneminde makroekonomik değişkenlerin hisse senedi fiyatlarına etkisi. Öneri Dergisi, 8(32), 283-288. [CrossRef]
• Öget, E., & Eryiğit, M. (2023). Beklenen ve beklenmeyen bazı olayların piyasalar üzerindeki etkisi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 58(1), 611-630. [CrossRef]
• Özmen, M., Karlılar, S., & Kıral, G. (2017). Türkiye için döviz kuru, faiz ve enflasyonun hisse senedi getirileri üzerine etkileri. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(1), 107-120.
• Özer, A., Kaya, A., & Özer, N. (2011). Hisse senedi fiyatları ile makroekonomik değişkenlerin etkileşimi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(1), 163-182.
• Poyraz, E., & Tepeli, Y. (2014). Seçilmiş makro ekonomik göstergelerin Borsa İstanbul XU100 endeksi üzerindeki etkisinin analizi. Paradoks: The Journal of Economics, Sociology & Politics, 11(2), 102-128.
• Roll, R. (1992). Industrial structure and the comparative behavior of international stock market indices. The Journal of Finance, 47(1), 3-41. [CrossRef]
• Savaş, İ., & Can, İ. (2011). Euro‐dolar paritesi ve reel döviz kuru’nun İMKB 100 endeksi’ne etkisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 323-339.
• Sharma, G. D., & Mahendru, M. (2010). Impact of macro-economic variables on stock prices in India. Global Journal of Management and Business Research, 10(7), 1-18. [CrossRef]
• Syzdykova, A. (2018). Makroekonomik değişkenler ve hisse senedi piyasası ilişkisi: KASE örneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(2), 331-354. [CrossRef]
• Şentürk, M., & Dücan, D. (2014). Türkiye’de döviz kuru-faiz oranı ve borsa getirisi ilişkisi: Ampirik bir analiz. Business and Economics Research Journal, 5(3), 67-80. [CrossRef]
• Temel, F., & Güneş, H. (2024). FED faiz kararlarının hisse senetlerine etkisi: S&P 500 financials analizi. Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 1-17. [CrossRef]
• Yeh, C. C., & Chi, J. (2009). The co-movement and long-run relationship between inflation and stock returns: Evidence from 12 OECD countries. Journal of Economics and Management, 5(2), 247-265. [CrossRef]
• Yurttançıkmaz, Z. Ç. (2012). Döviz kuru ve enflasyonun hisse senedi getirileri üzerindeki etkisi. EKEV Akademi Dergisi, 16(51), 393-410. [CrossRef]
• Zügül, M., & Şahin, C. (2009). İMKB 100 endeksi ile bazı makroekonomik değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemeye yönelik bir uygulama. Akademik Bakış, 16, 1-16.