BAŞLANGICINDAN II. YÜZYILIN ORTALARINA KADAR DOĞU TÜRKİSTAN İLE ÇİN MÜNÂSEBETLERİNE GENEL BİR BAKIŞ

Yıl 2012, Cilt: 2 Sayı: 03, 123 - 156, 01.03.2012

Kürşat Yıldırım

Öz

Çalışmamızda Çin kaynaklarına
dayanarak Çinliler ile bugünkü Doğu Türkistan sahası arasındaki münâsebetlerin
başlangıcı ve Çinlilerin bu coğrafyayı terk etmek mecburiyetinde kaldıkları II.
yüzyılın ortalarına kadarki genel durumu incelenmeye çalışılmıştır. Doğu
Türkistan’ın en eski devirlerden beri Çin’in ilgi sahasına girdiği ve coğrafî, ekonomik
ve stratejik bakımlardan Çinliler tarafından daimâ ele geçirilmek istenen bir
yer olduğu Çin kaynaklarının verdiği bilgiler ışığında ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Doğu Türkistan, Çin, İstilâ, Çin’in Erken Batı Siyaseti

Kaynakça

• Çin Kaynakları Shih Chih, Chung-hua Shu-chü Yay., Beijing 1997.
• Han Shu, Chung-hua Shu-chü Yay., Beijing 1997.
• Hou Han Shu, Chung-hua Shu-chü Yay., Beijing 1997.
• San Kuo Chih, Chung-hua Shu-chü Yay., Beijing 1997.
• Tzu Chih T’ung Chien, Chung-hua Shu-chü Yay., Beijing 1997.
• T’ung Tien, Chung-hua Shu-chü Yay., Beijing 2003.
• T’ai P’ing Yü Lan, Shang-wu Yay., Taipei 1997.
• Ts’e Fu Yüan Kuei, Chung-hua Shu-chü Yay., Beijing 1982.
• T’ung Chih, Shang-wu Yay., Shang-hai 1935.
• Wen Hsien T’ung Kao, Chung-hua Shu-chü Yay., Beijing 2006.
• Tz’u-yüan, Chung-hua Shu-chü Yay., 5. baskı, Beijing 2002.
• Grek Kaynakları Claudii Ptolemaei Geographia, edidit Carolus Fridericus Augustus Nobbe, I, Lipsiae 1843.
• Pliny, Natural History, İng. çev. H. Rackham, London, 1947.
• Strabo, The Geography of Strabo, İng. çev., H. L. Jones, Cambridge 1944.
• Araştırma Eserleri Abazov, R., The Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia, New York 2008. Abdurrahman, V., “Orta Asya’daki Bir Kısım Türk Yer Adları ve Bu Yerlerin Tarihî Süreç İçerisindeki Siyasî Durumu Üzerine”, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu, Ankara 2002.
• Akiyasu, T., “Some Notes on the Ch’iang Tribes”, Acta Asiatica, 16, 1969.
• Almas, T., Uygurlar, Çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul 2010.
• Altheim, F., Geschichte Der Hunnen, I, Berlin, 1959.
• Avdiyev, V. İ., İstoriya Drevnego Vostoka, Moskva 1953.
• Bailey, H. W., Indo-Scythian Studies Being Khotanese Texts, VII, Cambridge 1985.
• Barthold, W., “Türkistan”, İA, C. 12/2, Eskişehir 2002.
• __________, “Fergana”, İA, C. IV, Eskişehir 2002.
• __________, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz. H. Dursun Yıldız, TTK Yay., Ankara 1990.
• Beal, S., Si-Yu-Ki, Buddhist Records of the Western World, I-II, London 1906.
• Beckwith, C. I., Empires of Silk Road, Princeton-Oxford 2009.
• ____________, İpek Yolu İmparatorlukları, Çev., Kürşat Yıldırım, Ankara 2011.
• Bergman, F., Archaeological researches in Sinkiang, Stockholm 1939.
• Bernştam, A. N., “K Voprosu ob Usun, Kuşanah, Toharah”, Sovetskaya Etnografiya, 3, 1947.
• Biçurin, H. Ya., İstoriya o Narodah Obitavşih v Credney Azii v Drevniya Vremena, 3 Cilt, Sanktpeterburg 1851.
• Borovkova, L. A., Tsarstva “Zapadnogo Kraya” vo II-I Vekah do N. E., Moskva 2001.
• Buharalı, E., “İstahri ve İbn Havkal’ın Haritalarına Göre Maveraünnehr”, Türk Dünyası Araştırmaları, 99, 1995.
• Ch’en Chao-fu, “Ku-tai-Shao-shu-min-tsu-yen-hua”, Min-tsu-ta-hsüeh-yen-chiu, 3, 1982.
• Chang Ch’i-chih (ed.), Chung-kuo-li-shih, 7. baskı, Beijing 2006.
• Chavannes, E., Dix Inscriptions Chinoises de L’asie Centrale, Paris 1902.
• ____________, Documents sur Les Tou-Kiue (Turcs) Occidentaux, St Pétersbourg 1903.
• ____________, “Les Pays d’occident d’aprés le Wei lio”, T’oung Pao, II, 6, 1905.
• ____________ , “Trois généraux chinois de la dynastie des Han orientaux”, T’oung Pao, II, 7, 1906.
• _____________, “Les pays d’Occident d’aprés le “Heou Han chou” ”, T’oung Pao, II, 8, 1907.
• _____________, Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, Çev. M. Koç, Selenge Yay., İstanbul 2007.
• Chung-kuo-li-shih-ti-ming-ta-tz’u-tien, Ed., Wei Sung-shan, Kuang-tung 1995.
• Chung-kuo-li-shih-ti-ming-ta-tz’u-tien, I, Ed., Shih Wei-le, Beijing 2005.
• Crespigny, R. de, Northern Frontier, the Policies and Strategy of the Later Han Empire, Canberra 1984.
• De Groot, J. J. M., Die Hunnen Der Vorchristlichen Zeit, I, Berlin 1921.
• ______________, Die Westlaende Chinas in der vorchristlichen Zeit, II, Berlin, 1926.
• Duan Chang-Qun, Gan Xue-Chun, Jeanny Wang, Paul K. Chien, “Relocation of Civilization Centers in Ancient China: Environmental Factors”, Ambio, XVII, 7, Nov., 1998.
• Eberhard, W., Çin Sinoloji’ye Giriş, İstanbul 1946.
• ___________, “Muahhar Han Devrinde (M.S. 25-220) Hun Tarihine Kronolojik Bir Bakış”, Belleten, 16, 1940.
• ___________, “Çin Kaynaklarına Göre Orta ve Garbi Asya Halklarının Medeniyeti”, Türkiyat Mecmuası, VII-VIII, 1, İstanbul 1942.
• Emet, E., “Türklerin Ana Yurtlarından Biri Kumul (Hami) ve Kumul Kelimesinin Etimolojisi Hakkında”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 4, Güz 1997.
• Hayit B., “Türkistan Terimi Üzerine”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 53, Nisan 1988.
• Herrmann, A., Die alten Seidenstrassen zwischen China und Syrien, Berlin 1910.
• Hirth, F., China and the Roman Orient, Shanghai-Hongkong 1885.
• Hsi-yü-ti-ming, Ed., P’ing Ch’eng-chün, Beijing 1980.
• Huang Pen-chi, Li-tai-shih-kuan-piao, Tai-pei 1975.
• Hucker, C. O., A Dictionary of Official Titles in Imperial China, California 1985.
• Hulsewé, A. F. P.-M. A. N. Loewe, China in Central Asia: The Early Stage 125 BCAD 23, Leiden 1979.
• Kafesoğlu İ., Türk Millî Kültürü, 23. baskı, İstanbul 2003.
• Kurban, İ., Doğu Türkistan İçin Savaş, Ankara 1995.
• ________, Şarki Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949), Ankara 1992.
• Legge, J., The Chinese Classics: With A Translation, Critical And Exegetical Notes, prolegomena, and copious indexes, cilt V, Hong Kong-London 1861-1872.
• Liu Mau-Tsai, Kutscha und seine Beziehungen zu China vom 2. Jh. v. bis zum 6. Jh. n. Chr., I, Wiesbaden 1969.
• Mallory, J. P-Mair, V. H., The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the Earliest Peoples from the West, London 2000.
• McGovern, W. M., The Early Empires of Central Asia, Chapel Hill 1939.
• Onat, A.-Orsoy, S.- Ercilasun, K., Han Hanedanlığı Tarihi, Bölüm 94A/B Hsiung-nu (Hun) Monografisi, Ankara 2004.
• Onat, A., “Çin-Türkistan İlişkilerinin Başlangıcı Hakkında Bazı Bilgiler”, Belleten, LIV, 211, Aralık 1990.
• _______, “Hunların Doğuda Siyasal Üstünlük Dönemi”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi, XXXI, 1-2, 1987.
• Ögel B., Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, I-II, Ankara 1981.
• ______, “İslâmdan Önceki Türk Devletlerinde Timar Sistemi”, IV. Türk Tarih Kongresi, Ankara 10-14 Kasım 1948, Kongreye Sunulan Tebliğler, Ankara 1952.
• ______, “Çin Kaynaklarına Göre Wu-sun’lar ve Siyasi Sınırları Hakkında Bazı Problemler”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, VI, 4, 1948.
• Özerdim M. N., “Hsi-Yü Olarak Çin Türkistanı’nın Tarihî Sınırlaması ve Tarihî Önemi”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, XV, 1-3, 1957.
• Pelliot, M. P., “Kao-Tch’ang, Qočo, Houo-Tcheou et Qarâ-Khodja”, Journal Asiatique, XIX, Janvier-Février, 1912.
• Pritsak, O., “Xun der Volksname der Hsiung-nu”, Central Asiatic Journal, V, 1, 1959.
• Pulleyblank, E. G., “The Roman Empire as Known to Han China”, Journal of the American Oriental Society, CXIX, 1, 1999.
• Sinor, D., “Giriş: İç Asya Kavramı”, Çev., R. Sezer, Erken İç Asya Tarihi, Der., Denis Sinor, 4. baskı, İstanbul 2003.
• ________, “The Scope and Importance of Altaic Studies”, Journal of the American Oriental Society, LXXXIII, 2, Apr.-Jun., 1963.
• Stein, A., Serindia: Detailed Report of Explorations in Central Asia and Westernmost China, I-V, Oxford 1921.
• Taşağıl, A., Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, Ankara 2004.
• Togan, Z. V., Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, I, 2. baskı, İstanbul 1981.
• __________, Türk Türkistan, İstanbul 1960.
• Vásary, I., Eski İç Asya Tarihi, Çev., İ. Doğan, İstanbul 2007.
• Yang, Lien-sheng, “Hostages in Chinese History”, Harvard Journal of Asiatic Studies, XV, 3-4, December, 1952.
• Yıldırım, K., Türk Tarihi İçin Eski Çince Türkçe Sözlük, İstanbul 2010.
• __________, Bugünkü Doğu Türkistan Coğrafyasında Kurulan Şehir Devletleri ile Çin Arasındaki Münâsebetler (Milâdî 73-108), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2011.
• ___________, “Orta Doğu’da Bir Çinli Seyyah: Kan Ying (M.S. 97)”, Evliya Çelebinin Doğumunun 400. Yılı Münasebetiyle Seyyahlar ve Seyahatnameler, İstanbul, 23-24 Mayıs 2011 (Baskıda).
• Yu Tai-shan, “A Study of Saka History”, Sino-Platonic Papers, 80, July, 1998.
• Yü Ying-shih, “Han Foreing Relations”, Cambridge History of China, Ed., D. Twitchett-J. K. Fairbank, Cambridge 1987.