İNGİLİZ BELGELERİ’NDE BALKAN HARBİ EDİRNE KUŞATMASI 1912-1913

Yıl 2012, Cilt: 2 Sayı: 04, 17 - 79, 01.09.2012

Ali Fuat Örenç

Öz

1912-1913 Balkan Harbi, Türk
tarihinin en büyük felaketlerinden biriyle sonuçlandı. Savaş, sadece Balkan
ülkeleriyle Osmanlı’nın son hesaplaşması şeklinde değil, aynı zamanda İngiltere’nin
de dahil bulunduğu Avrupa büyük devletlerinin çekişmelerine sahne olmuştur. Balkan
krizi, çok geçmeden uluslararası rekabetin en önemli sorunu haline gelmiştir.
Bölgede Rusya’yı kontrol altında tutmaya çalışan İngiltere, harbin başında
tarafsız kalacağını ilan etmişti. Bununla birlikte döneme ait İngiliz resmi
belgeleri, savaş ihtimalinin belirmesinden itibaren gelişmelerin çok yakından
izlendiğini ve bölgedeki dengelerin muhafazası için çalışıldığını
göstermektedir.

Balkan Savaşı sonunda Osmanlı
Devleti Avrupa’daki topraklarının çok büyük kısmını yitirmiştir. Savaştan en
fazla etkilenen vilayetlerden biri Edirne’dir. Birinci Balkan Harbi’nde alınan
mağlubiyetler sonucu bir anda yeniden serhad şehri haline gelen Edirne,
yaklaşık beş ay süreyle şiddetli Bulgar-Sırp müttefik ordularının kuşatması
altında kalmıştır. Şehir 26 Mart 1913 tarihinde yıkıcı bir işgale uğramıştır.
Osmanlı kamuoyunda Edirne kuşatması günlerine dair önemli tartışmalardan biri
şehirdeki yabancı misyonların, özellikle İngiliz Konsolosu Binbaşı Samson’un
kale komutanı Şükrü Paşa ve diğer mülki zevatla olan yakın ilişkileriydi. Konsolosun
Edirne kuşatması sürecini konu alan Londra’ya gönderdiği çok ayrıntılı
raporlarda bu iddialar ve eleştiriler hakkında bulgulara tesadüf edilmektedir.
İngiliz belgelerinin tedkiki sonucu savaş süresince Bulgar ve Türk ordularının
genel durumları, günbegün cephe çarpışmaları, kuşatma sürecinde Edirne’nin
şiddetli bombardımanı, şehirde yaşanan sosyal ve ekonomik sorunların yanı sıra
bölgede Bulgar vahşetine dair İngilizlerin yaklaşım tarzını gösteren önemli bilgilere
ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Birinci Balkan Savaşı, Edirne Kuşatması, İngiliz belgeleri, Osmanlı, Bulgaristan

Kaynakça

• A. Arşiv Belgeleri The National Archives-London (TNA):
• Record of Admiralty, Naval Forces, Royal Marines, Coastguard (ADM),
• Nr. 116/1190; nr. 116/1195; nr. 116/1197.
• Foreign Office (FO),
• nr. 141/802; nr. 195/2437; nr. 195/2438; nr. 195/2448; nr. 244/807; nr. 244/781; nr.
• 421/296; nr. 881/10110X; nr. 881/10566.
• War Office (WO),
• nr. 33/603, (1912).
• B. Basılı Kaynaklar Alp, İlker, Belge ve Fotograflarla Bulgar Mezalimi (1876-1989), Ankara 1990.
• Aşkın, Sevgi, Balkan Savaşlarında Edirne, (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), Edirne 2007.
• Aydın, Mahir, “Prenslikten Krallığa Bulgaristan”, Berlin Antlaşması’ndan Günümüze Balkanlar, (Haz. M. Bereketli) İstanbul 1999, s. 35-47.
• Balkan Harbi (1912-1913), c. I, Genelkurmay Yay., Ankara 1993.
• Baykal, Bekir Sıtkı, “Edirne’nin Uğramış Olduğu İstilalar”, Edirne’nin 600. Fetih Yıldönümü Armağanı, Ankara 1965, s. 179-195.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılap Tarihi, c. II/1-2, Ankara 1991.
• Bedirhan, Celadet-Kamiran, Edirne’nin Sükûtunun İç Yüzü, İstanbul 1329.
• Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk ve Türk-Bulgar İlişkileri (1913-1938), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2002.
• Beliğ, Mahmud, Bulgar Komitalarının Tarihi ve Balkan Harbi’nde Yaptıkları, İstanbul 1936.
• Beydilli, Kemal, “Balkanlarda Dönüm Noktası: 93 Bozgunu ve Sonrası”, Berlin Antlaşmasından Günümüze Balkanlar, (Haz: M. Bereketli), İstanbul 1999, s. 25-34.
• British Documents on Foreign Affairs: Reports and Papers from the Foreign Office Confidential Print, The Near and Middle East (1856-1914), The Otttoman Empire Under the Young Turks (1908-1914), (Ed: David Gillard), c. I/20, University Publications of Amerika 1983.
• British Documents on the Origins of the War (1898-1914): The Balkan Wars, The Prelude; The Tripoli War, (Ed: G.P. Gooch- H. Temperley), c. IX/1, London 1933.
• British Documents on the Origins of the War (1898-1914): The Balkan Wars, The League and Turkey, (Ed: G.P. Gooch- H. Temperley- L. Penson), c. IX/2, London 1934.
• Carnegie Endowment for International Peace, Report of The International Commission to Inquire into The Causes and Conduct of The Balkan Wars, (Directör: Nicholas Murray Butler), Washington 1914.
• Çağan, Nazmi, “Balkan Harbinde Edirne (1912-1913)”, Edirne’nin 600. Fetih Yıldönümü Armağanı, Ankara 1965, s. 197-213.
• Dağdevirenzâde M. Şevket Bey’in Edirne Tarihi ve Balkan Savaşı Anıları, (Haz.Ratip Kazancıgil- Nilüfer Gökçe), Edirne 2005.
• Desiere, Pierre Dumont, Edirne Muhasarası (1912 Teşrin-i sani-1913 Mart), (Trc:Mülazım S. B), İstanbul 1331.
• Dinç, Güney, Mehmed Nail Bey’in Derlediği Kartpostallarla Balkan Savaşı, İstanbul 2008.
• Ersu, Hüsnü, 1912-1913 Balkan Savaşı’nda Şarköy Çıkarması ve Bolayır Muharebeleri, (Haz: A. Tetik-Ç. Aksu), Ankara 2006.
• “Edirne Alyans Musevi Okulu Müdiresi Angel Gueron’un 1912-13 Edirne Bulgar Kuşatması Anıları”, Yöre, yıl 8, sayı 85, (1987), s. 3-18.
• Efiloğlu, Ahmet, Osmanlı Rumları, Göç ve Tehcir 1912-1918, İstanbul 2011, s. 54-64.
• Ford, Clyde Sinclair, The Balkan Wars, Kansas 1915.
• Gibbs. Philip–Grant, Bernard, The Balkan War, Adventures of War with Cross & Crescent, Boston (t.y.).
• H. Cemal, Yeni Harb: Başımıza Tekrar Gelenler: Edirne Harbi Muhasarası, Esaret ve Esbâb-ı Felaket, İstanbul 1332.
• Halaçoğlu, Ahmet, “Balkan Savaşları (1912 – 1913)”, Türkler, c. 13, Ankara 2002, s. 296-307.
• Hall, Richard C., The Balkan Wars 1912-1913, Prelude to the First World War, London 2000.
• Hayta, Necdet-Togay Seçkin Birbudak, Balkan Savaşları’nda Edirne, Ankara 2010.
• Hayta, Necdet, Balkan Savaşları’nın Diplomatik Boyutu ve Londra Büyükelçiler Konferansı (17 Aralık 1912-11 Ağustos 1913), Ankara 2008.
• Hochwächter, Gustav von, Balkan Savaşı Günlüğü, “Türklerle Cephede”, (Çev: S. Toydemir), İstanbul 2007.
• İvanov, N., Balkan Harbi (1912-1913), 2. Ordu Harekatı, Edirne Kalesi’nin Muhasarası ve Kaleye Hücum, (çev: M. Murat), c. 1, İstanbul 1937.
• İvanov, Valeri Velkov, “Bulgar Genelkurmayının XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ile Savaş Durumunda Muharebe Sahasını Değerlendirmesi”, XX. Yüzyılın İlk Yarısında Türk-Bulgar Askerî-Siyasî İlişkileri, Genelkurmay ATASE Yay., Ankara 2005, s. 9-26.
• Jelavich, Barbara, Russia’s Balkan Entanglements (1806-1914), Cambridge 1991.
• Kazancıgil, Ratıp, Hafız Rakım Ertür’ün Anılarından Balkan Savaşlarında Edirne Savunması Günleri, Kırklareli 1986.
• Kent, Marian, “Great Britain and the end of the Ottoman Empire 1900-23”, The Great Powers and the end of the Ottoman Empire, (Ed: M. Kent), London 2005, s. 172-205.
• Kestelli, Raif Necdet, Osmanlı İmparatorluğunun Batışı (Ufûl), Edirne Savunması, (Haz: V. Özdemir), İstanbul 2001.
• Krivorov, İgnat, “Bulgar Ordu Komutasının XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’ne Karşı Savaşma Anlayışındaki Evrim”, XX. Yüzyılın İlk Yarısında Türk-Bulgar Askerî-Siyasî İlişkileri, Ankara 2005, s. 27-36
• Küçük, Cevdet, “Balkan Savaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. V, İstanbul 1992, s. 23-25.
• Kuran, Ahmet Bedevi, İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, İstanbul 2000.
• Lesiçokof, İvan, Balkan Muharebatı Hatıratından: Kırkkilisenin Sükutu, (çev. M. Nuri), Filibe 1913.
• Mahmud Muhtar, Balkan Harbi, Üçüncü Kolordu’nun ve İkinci Doğu Ordusu’nun Muharebeleri, (Haz. Z. Engin), İstanbul 1979.
• McCarthy, Justin, Ölüm ve Sürgün, (Çev. B. Umar), İstanbul 1998.
• Medlicott, W. N., The Congress of Berlin and After, A Diplomatic History of the Near Eastern Settlement (1878-1880), London 1938.
• Meram, Ali Kemal, Belgelerle Türk-İngiliz İlişkileri, İstanbul 1969.
• Nazmi-Kenan, Edirne’de Altı Ay, Musavver Edirne Tarih-i Mahsuriyeti, Cüz I-II, İstanbul 1329.
• Öztuna, Yılmaz, 93 ve Balkan Savaşları, Avrupa Türkiyesi’ni Kaybımız, Rumeli’nin Elden Çıkışı, İstanbul 2006.
• Rankin, Reginald, The Inner History of The Balkan War, London 1914.
• Sadrazam ve Harbiye Nazırı Mahmud Şevket Paşa’nın Günlüğü, İstanbul 1988.
• Şıvgın, Hale, “Kilise ve Mektepler Kanunu”, Türk Dünyası Araştırmaları, sa. 148, (Şubat 2004), s. 133-146.
• Sloane, William M., The Balkans a Laboratory of History, New York 1914.
• Sumner, B. H., Russia and The Balkans (1870-1880), Oxford 1937.
• Terzioğlu, Ayşe, “I. Balkan Savaşı ve Edirne’nin Bulgarlar Tarafından İşgali”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sa. 157, (Temmuz-Ağustos 2005), s. 161-180.
• The Balkan Wars, (Ed. V. Kolev –C. Koulouri), Thessaloniki 2009.
• Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, Osmanlı Devri, Balkan Harbi, c. II/1-2, Ankara 1993.
• Uçarol, Rifat, “Balkan Savaşı Öncesinde Terhis Olayları ve Seferberlik İlanı Sorunu”, Dördüncü Askerî Tarih Semineri, Bildiriler, Ankara 1989, s. 257-277.
• Ulubelen, Erol, İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, İstanbul 1982.
• Wasti, Syed Tanvir, “The 1912-13 Balkan Wars and the Siege of Edirne”, Middle Eastern Studies, c. 40/4, (July 2004), s. 59-78.
• Yiğitgüden, Remzi, Balkan Savaşı’nda Edirne Kale Muharebeleri, (Yay. Haz. Z. Türkmen, B. Turan, A. Kaptan, Ö. Demireğen, T. Kılıç), c. I-II, Genelkurmay ATASE Yay., Ankara 2006.
• Uzdil, Mahmud Beliğ, Balkan Savaşı’nda Mürettep 1 inci Kolordunun Harekâtı, (Yay. Haz: A. Tetik-Ş. Büyükcan), Genelkurmay Yay., Ankara 2006.
• Yarım, Hüseyin, 1912 Edirne Müdafaası ve Komutan Şükrü Paşa, (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakultesi Tarih Bölümü Bitirme Tezi), İstanbul 1976.
• Zamacı, Ayşe, “Birinci Balkan Harbi’nde Edirne Semalarında Bulgar Tayyare ve Balonları”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, c. 1, sa. 2, (Temmuz 2011), s. 199-225.