YENİ LİSAN HAREKETİNİN ÖNCÜLÜ: ŞEMSETTİN SAMİ

Yıl 2014, Cilt: 4 Sayı: 07, 61 - 73, 01.03.2014

Yüksel Topaloğlu

Öz

Şemsettin Sami, 1870’li yılların
başlarında İstanbul’a geldikten bir müddet sonra tüm dikkatini Türk kültürü,
sanatı, edebiyatı, dili gibi çeşitli konulara odaklar ve bu noktalarda derin
araştırmalara girişir. Bunlardan özellikle dil, ayrı ve önemli bir yer işgal
eder. O, 1880’li yılların başlarından ölüm tarihi olan 1904 yılına kadar Hafta,
Sabah gibi devrin önemli süreli yayınlarında genel olarak dil, Türkçe,
Türkçenin çeşitli sorunları ve özellikle de sadeleşme ile ilgili son derece
dikkate değer makaleler kaleme alır. Bu makalelerde dile getirdiği görüş ve önerileriyle
Şemsettin Sami, “Yeni Lisan” çıkışından önce tek başına sadeleşme meselesini
ele alır, işler ve büyük ölçüde de sonrakilerin bir ön hazırlığı veya provasını
yapar. Ancak işaret ettiğimiz tüm bu yönler bugünkü Türk bilim dünyasında çokça
öne çıkmış ve işlenmiş değildir. İşte bu makalede onun, söz konusu süreli
yayınlarda çıkmış yazılarına dayalı olarak, sadeleşme konusu üzerindeki görüş
ve önerileri ele alınacak ve tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dili, Sadeleşme, Yeni Lisan Hareketi, Şemsettin Sami, Ömer Seyfettin

Kaynakça

• Ahmet İhsan, “Şemsettin Sami Bey”, Servet-i Fünûn, Nu: 275, 6 Haziran 1312 Perşembe, s. 226-228.
• Ahmet İhsan, “Zıyâ‘-i Elîm Merhum Şemsettin Sami Bey”, Servet-i Fünûn, Nu: 687, 10 Haziran 1320 Perşembe, s. 162-164.
• Aktaş, Şerif, “Milli Edebiyat Kavramı ve Türk Edebiyatı”, Edebiyat ve Edebi Metinler Üzerine Yazılar, Kurgan Edebiyat Yayınları, Ankara 2011.
• Akün, Ömer Faruk, “Şemseddin Sâmi” İslâm Ansiklopedisi İslâm Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnoğrafya ve Bibliyografya Lugati, Millî Eğitim Basımevi, c. 11, İstanbul, 1970, s. 411- 422.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, 12. Baskı, Ankara, 1995.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri Makaleler 1, (hzl., Hülya Argunşah), Dergâh Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul, 2001.
• Şemsettin Sami, Kâmus-ı Türkî, Alfa Basım Dağıtım, İstanbul, 1998.
• -------------------, “Lisân-ı Türkî (Osmanî), Hafta, Birinci Cilt, Adet: 12, 10 Zilhicce 1298, s. 177-181.
• -------------------, “Yine Lisan ve Edebiyatımız –Tarîk-i Islah, Sabah, Nu: 3139, 27 Rebiülevvel 1316 / 3 Ağustos 314 / 15 Ağustos Efrenci 98, s. 4.
• -------------------, “İmlâmızın Islahı”, Sabah, Nu: 3167, 25 Rebiülahir 1316 / 31 Ağustos 314 / 12 Eylül Efrenci 98, s. 3-4.
• -------------------, “Lisanımızın Tahdidi”, Sabah, Nu: 3188, 16 Cemaziyelevvel 1316 / 21 Eylül 314 / 3 Teşrinievvel Efrenci 98, s. 3-4.
• -------------------, “Yine Lisan ve İmlâmız”, Sabah, Nu: 3202, 1 Cemaziyelevvel 1316 / 5 Teşrinievvel 314 / 17 Teşrinievvel Efrenci 98, s. 3-4.
• -------------------, “Türkçemizin Envaı”, Sabah, Nu: 3322, 9 Şevval 1316 / 8 Şubat 314 / 20 Şubat Efrenci 99, s. 3-4.
• -------------------, “Lisan ve İmlâ Hakkında Fikr-i Hakikîmiz”, Sabah, Nu: 3378, 6 Zilhicce 1316 / 5 Nisan 315 / 17 Nisan Efrenci 99, s. 3.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, “Milli Bir Edebiyata Doğru”, “Halk Destanından Milli Edebiyat I-II”, Edebiyat Üzerine Makaleler, 3. Baskı, Dergah Yayınları, İstanbul 1992.
• Uçman, Abdullah, “Şemseddin Sâmî”, İslâm Ansiklopedisi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, c. 38, İstanbul, 2011, s. 519-522.