SANATÇI ROMANI (KÜNSTLERROMAN) OLARAK KARARTMA GECELERİ

Yıl 2016, Cilt: 6 Sayı: 11, 95 - 113, 10.01.2016

Canan Sevinç

Öz

Oluşum ya da büyüme romanı olarak
da adlandırılan bildungsromanın bir alt türü sayılan sanatçı romanı
(Künstlerroman), bir sanatçının, sanat yolunda geçirdiği aşamaları ve sanata
dair sorunlarını merkeze alır. James Joyce’un Sanatçının Bir Genç Adam Olarak
Portresi (A Portrait of The Artist As a Young Man, 1916) adlı eseri bu türün
klasiği sayılır. Türk edebiyatında da Tanzimat’tan Cumhuriyet’e uzanan süreçte
birçok sanatçı romanına rastlamak mümkündür. Bunların ilki, Halit Ziya’nın,
şair başkişisi Ahmet Cemil’in sanatsal kaygılarını dile getirdiği Mai ve Siyah
(1896-1897) adlı romanıdır. Rıfat Ilgaz’ın, İkinci Dünya Savaşı yılları İstanbul’unda
geçen Karartma Geceleri (1974) adlı romanı da öğretmen ve aynı zamanda şair olan
başkişisi Mustafa Ural’ın, sanata dair görüşlerini ve bir sanatçı olarak
duruşunu konu edinir. Bu yazıda, Mustafa Ural’ın, iki buçuk ay süren arayış
öyküsü üzerinden, Karartma Geceleri’nin, sanatçı romanı olarak da okunabileceği
tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bildungsroman, Künstlerroman, Rıfat Ilgaz, Karartma Geceleri

Kaynakça

• AKPINAR, Soner, “Toplum - Sanat ve İdeoloji Üçgeninde Toplumcu Gerçekçiliğin Edebiyat ve Siyaset İlişkisine Yaklaşımı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 30, 2014, s. 7-26.
• ALBAYRAK, B. Sadık, “Karartma Gecelerinde Bir Aydın Kuşağının İzleri”, Rıfat Ilgaz Sempozyumu: Edebiyatımızın Koca Çınarı Anısına, Çınar Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2007, s. 207-212.
• ALKAN, Burcu, “Karartma Geceleri’nde Mekan: Aydının Toplumsal İletişim Sorunu”, Rıfat Ilgaz Sempozyumu: Edebiyatımızın Koca Çınarı Anısına, Çınar Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2007, s. 471-476.
• ---------------, “Rıfat Ilgaz’ın Romancılığı”, Sözcükler, S. 56, Temmuz-Ağustos 2015, s. 71-76.
• ALPAY, Necmiye, “Şair Rıfat Ilgaz”, Rıfat Ilgaz, (Ed. Sevengül Sönmez), Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1. Baskı, Ankara, 2011, s. 91-106.
• ALTINKAYNAK, Hikmet, Edebiyatımızda 1940 Kuşağı, Türkiye Yazarlar Sendikası Yayınları, İstanbul, 1977.
• ---------------, “Rıfat Ilgaz ve Şiiri”, Rıfat Ilgaz, (Ed. Sevengül Sönmez), Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1. Baskı, Ankara, 2011, s. 107-119.
• ALVER, Ahmet, “Türk Edebiyatında 1940’lı Yıllarda Yazılan Bazı Toplumcu Gerçekçi Romanların Emek-Sermaye Bağlamında Analizi”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 33, Aralık 2014, s. 129-152.
• ASLAN, Mustafa, “Karartma Geceleri ve II. Dünya Savaşı Yılları”, Rıfat Ilgaz Sempozyumu: Edebiyatımızın Koca Çınarı Anısına, Çınar Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2007, s. 217-221.
• ASUTAY, Hikmet, “Oluşum Romanı Geleneği ile Günümüzdeki İzleri Üzerine”, ZfWT, Vol. 4, No. 2 (2012), s. 27-36.
• AYTAÇ, Gürsel, “Modern Alman Edebiyatında Bildungsroman”, Edebiyat Yazıları I, Gündoğan Yayınları, 1. Baskı, Ankara, 1990, s. 276-282.
• BAYRAM, Yavuz, “Bildungsroman Örneği Olarak Hüsn ü Aşk”, İlmî Araştırmalar, S. 23, Bahar 2007, s. 7-28.
• BEZİRCİ, Asım, Rıfat Ilgaz, Evrensel Basım Yayın, Birinci Basım, İstanbul, 2013.
• CENGİZ, Metin, Toplumcu Gerçekçi Şiir (1923-1953), Şiirden Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul, 2015.
• ÇELİK, Yakup, “1940 Kuşağı Toplumcu Şairleri ve Halk Şiiri”, Millî Folklor, S. 87, 2010, s. 78-83.
• ÇILGIN, Alev Sınar, Türk Roman ve Hikâyesinde İkinci Dünya Savaşı, Dergâh Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2003.
• DEMİR, Ahmet, “Toplumcu Gerçekçi Objektiften Yansıyan Bir Anadolu Fotoğrafı: Bacayı İndir Bacayı Kaldır”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 5, S. 1, Mart 2008, s. 65-80.
• DEMİR, Fethi, “Orhan Pamuk’un Postmodern Bir Labirentte Yazıyı Arayan Kahramanları”, Turkish Studies, Volume 6 /3 Summer 2011, s. 1811-1822.
• DEMİR, Mustafa, Reşat Nuri Güntekin’in Sanatçı (Çıraklık) Romanları Üzerine Bir İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kuzey Kıbrıs, 2013.
• ENGİNÜN, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2001, s. 262.
• EŞİTGİN, Dinçer, “Büyüme Romanı (Bildungsroman) Kavramı Etrafında Aşk-ı Memnu ve Roman Kişisi Nihal”, MEB Dergisi, S. 162, Bahar 2004.
• GÜLENDAM, Ramazan, “Siyaseti Şiirde Yaşamak: Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Sosyalist Şiir”, Turkish Studies, Volume 5/ 2, Spring 2010, s. 212-280.
• GÜNEL, Burhan, “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Rıfat Ilgaz ve Karartma Geceleri’nin Yansıttığı Savaş Gerçeği”, Rıfat Ilgaz Sempozyumu: Edebiyatımızın Koca Çınarı Anısına, Çınar Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2007, s. 43-54.
• HAZER, Gülsemin, “Rıfat Ilgaz’ın Romanları Üzerine Bir Değerlendirme”, Rıfat Ilgaz, (Ed. Sevengül Sönmez), Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1. Baskı, Ankara, 2011, s. 137-160.
• ILGAZ, Rıfat, Karartma Geceleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 5. Basım, İstanbul, 2014.
• “Rıfat Ilgaz’la Bir Konuşma”, Başdan dergisi, 14.09.1948.
• NARLI, Mehmet, Şiir ve Mekân, Akçağ Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 2014, s. 230.
• OKTAY, Ahmet, Toplumcu Gerçekçiliğin Kaynakları, İthaki Yayınları, İstanbul, 2008.
• PARLA, Jale, Türk Romanında Yazar ve Başkalaşım, İletişim Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2011, s. 235.
• SAYDUR, Mehmet, Rıfat Ilgaz’lı Yıllar, Çınar Yayınları, İstanbul, 1994, s. 113-114.
• SÖNMEZ, Sevengül, “Ben, Sınıfın Şairi Rıfat Ilgaz”, Rıfat Ilgaz, (Ed. Sevengül Sönmez), Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1. Baskı, Ankara, 2011, s. 44, 48.
• TAŞ, Murat, “Bir Şair, Solcu, Aydın, Öğretmen Mustafa Ural (Rıfat Ilgaz)”, Roman Kahramanları, S. 19, Temmuz / Eylül 2014, s. 58-63.
• YILDIRIM, Serap, İngiliz Edebiyatında Bildungsroman Geleneği: Henry Fielding’in Tom Jones, Charles Dickens’ın Great Expectations (Büyük Umutlar), James Joyce’un A Portrait of The Artist As a Young Man (Genç Bir Adamın Sanatçı Portresi) Adlı Romanları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2006, s. 2.
• YILDIZ, Alpay Doğan, “Bir Eğitim Kitabı Olarak Reşat Nuri’nin Çalıkuşu Romanı”, Yedi İklim, S. 95, Şubat 1998, s. 34-38.