BATI TÜRK HAKANLIĞI (BATI KARAHANLILAR)’NIN KURUCUSU MESELESİ

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 10, 81 - 96, 10.07.2015

Ömer Soner Hunkan

Öz

Türk Hakanlığı (Karahanlılar)
1041 yılında ikiye ayrıldı. Doğu Türk Hakanlığı Arslan Han Süleyman b. Yûsuf
tarafından kuruldu. İdari merkezleri Balasagun, Kaşgar ve Taraz idi. Batı Türk
Hakanlığı’nı ise kimin kurduğu tartışmalıdır. Bazı tarihçiler İlig Nasr b.
Ali’nin oğlu Aynu’d-Devle Muhammed’in kurduğunu iddia etmektedir. Ancak,
nümizmatlar başka görüştedirler. Batı Türk Hakanlığı’nı İlig Nasr b. Ali’nin
diğer oğlu Böri Tegin İbrâhîm’in kurduğu kanısındadırlar. Buna göre, hakanlığın
kurucusu ve ilk hakanı Muhammed b. Nasr değil, Böri Tegin İbrâhîm olmaktadır.
Devletin başkenti Özkend değil, Semerkand’tır. 19. yüzyılın son çeyreğinden
itibaren başlayan Türk Hakanlığı nümizmatiğine dair çalışmalar, 20. yüzyılın
son çeyreğine doğru, yani yaklaşık bir asırlık süreçten sonra, önemli bir
mesafe kat etmiştir. Özellikle 20. yüzyılın son çeyreğinde elde edilen
nümizmatik veriler önemli yekûn tutmaktadır. Bu çerçevede bu nümizmatik
verilerin tasnifi ve metodolojik değerlendirmeleri, yeni sonuçlara ulaşılmasına
vesile olmuştur. Ele alınan bu çalışmada da tarihçi ve nümizmatların görüşleri
irdelenerek, bilhassa Târîhi Beyhaki’de yer alan bilgilerle karşılaştırılacak
ve bazı sonuçlara ulaşılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Maverâünnehr, Karahanlılar, Koçnev, Davidoviç, Semerkand

Kaynakça

• Album, Stephen, A Checklist of Islamic Coins, Santa Roca, 1998, s. 74-79.
• Barthold, V. V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (H. D. Yıldız), Ankara, TTK Yayınları, 1990.
• Barthold, V. V., “Beyhakî”, İA, C.II, 1997, s. 582-584.
• Beyhakî, Ebu’l-Fazl Muhammed, Târîhü’l-Beyhakî (Arp. Trc. Y. Haşşâb ve S. Neşet), Beyrut, Dârü’l-Nehdati’l-Arabiyye, 1982.
• Bosworth, C. E., İslam Devletleri Tarihi, (Trc. E. Merçil ve M. İpşirli), İstanbul, Oğuz Yayınları, 1980.
• ----------------, “Addition to New Islamic Dynasties”, (ed. Yasir Suleiman), Living Islamic History (Studies in Honour Proffessor Carole Hillenbrand), Edinburg University Press, Edinburg, 2010.
• Davidoviç, E. A., “The Karakhanids”, (Ed. M. S. Asimov ve C. E. Bosworth), History Of Civilizations of Central Asia, IV, Unesco, Paris, 1998, s. 119-143.
• FederovM. ve L. Ilısch, “Qarakhanid Gold Coins of the 11th Century AD”, YN, VIII, Yarmouk, 1417/1996, s. 25-36.
• Genç, Reşat, Karahanlı Devlet Teşkilatı, İstanbul, KB Yayınları, 1981.
• Gerdîzî, Ebû Saîd Abdü’l-Hay. Târîh-i Gerdîzî, (Nşr. Abdü’l-Hay Habîbî), Tahran, Dünyâ-yı Kitâb, 1363 h.ş..
• Hunkan, Ömer Soner, “Tamgaç Han”, DİA, XXXIX, İstanbul, 2010, s. 556-557.
• İbnü’l-Esîr, El-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi, (Ed. M. Tulum), I-XII, İstanbul, Bahar Yayınları, (ofset), 1991.
• Koçnev, B. D., Karahanidskie Monety: İstoçnikovedçeskoe i İstoriçeskoe İssledovanie, Moskova, 1993.
• ----------------, “Zametki po Srednevekovoy Numizmatike Sredney Azii Çast 2 (Karahanidi)”, İMKU, sa.15, 1979 (Almaata1983), s. 120-138.
• ----------------, “Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimy i Titulatura (Çast 2)” vostoçnoe İstoriçeskoe İstoriçnikovedenne i Spetsialnie Distsipliny Vıpusk 5, Moskova, 1997, s. 245-314.
• Merçil, Erdoğan, Müslüman–Türk Devletleri Tarihi, TTK Yayınlar, Ankara, 1991.
• Nerşahî, Ebû Bekr Muhammed, Târîh-i Buhârâ, ‘Tercüme-i Ebû Nasr el-Kubâvî ve Telhîs-i Muhammed b. Zufer’, (Nşr. M. Radavî), Tahran, İntişârât-ı Tûs, 1363 h.ş..
• Nesefî, Ebû Hafz Necmü’d-Dîn Ömer, el-Kand fî Zikri Ulemâi Semerkand, (Nşr. M. Fâryâbî), es-Suudiyye, Mektebetü’l-Kevser, 1991.
• Özaydın, Abdulkerim, “Karahanlılar”, DİA, XXIV, İstanbul, 2001, s. 408.
• Pritsak, Omeljan., “Karachanidische Streitfragen 1-4”, Oriens, 3, 1950, s. 209-228.
• ----------------, “Die Karachaniden”, Der İslam, XXX, Berlin, 1952, s. 17-68.
• ----------------, “Karahanlılar” İA, VI, 1997, s. 251-273.
• Togan, A. Z. V., Karahanlılar (840-1212) 1966-1967 Ders Notları, İSAM Ktp.
• We Liang-Tao, Kârâhânîler Târihiden Bâyân, (Uyg. Trc. A. Nurdun), Kaşgar, Kaşgar Uygur Neşriyatı, 1986.
• Yazıcı, Tahsin, “Beyhakî”, DİA, C.VI, İstanbul, 1992, s. 63-64.