Reflection of Turkish-French Joınt Declaration of 1938 on The Hatay Questıon in Syrıan, Bulgarian and Greek Press as Reported by Turkish Ministry of Foreign Affairs

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 20, 91 - 115, 14.07.2020

İbrahim Erdal

https://doi.org/10.33207/trkede.690254

Öz

The Sanjak of Alexandretta, which lies within the borders delineated in the National Pact, was conferred with a special administrative status in the Treaty of Ankara signed on October 20th, 1921 between France and the Grand National Assembly of Turkey. When the power of the mandated administrations in the Middle East started to be returned to governments in the region, France ended its claim over Syria and transferred the administration of the Sanjak to the Syrian government. Following this development, Turkey launched a diplomatic initiative demanding the independence of the Sanjak of Alexandretta, which was under a special administrative status at the time. After the deliberations of the League of Nations, on May 29th, 1937, Hatay gained a special administrative status with a separate constitution, becoming internally autonomous but externally part of Syria.
France left its negative attitude in the Hatay question with the signing of the Turkish-French Joint Declaration of 1938, which was declared by Turkish Foreign Minister Tevfik Rüştü Aras and by H. Ponsot, the French Ambassador of Turkey. Following the Joint Declaration, within which both sides reiterated their commitment to the treaty signed between the two countries in 1930, articles and editorials about the Hatay question started to appear in the foreign press. Furthermore, the Turkish Ministry of Foreign Affairs prepared a report of the articles published in Syrian “Fetel Arab”, Bulgarian “Utra” and Greek “Proia” newspapers about Hatay. This study examines documents held in the State Archives of the Republic of Turkey and report prepared by the Turkish Ministry of Foreign Affairs about the Foreign press, and analyzes foreign public opinion on Turkey’s Hatay policy.

Anahtar Kelimeler

Hatay Question, European Press, France, Turkey

Türk Dışişleri Bakanlığının Raporuna Göre, Hatay Meselesi Bağlamında 1938 Türkiye-Fransa Müşterek Beyannamesinin Suriye, Bulgar ve Yunan Basınına Yansıması

Öz

Misak-ı Milli sınırları dâhilinde olan İskenderun Sancağı 20 Ekim 1921'de TBMM Hükümetinin Fransa ile yaptığı Ankara Antlaşması'na göre özel yönetimli bir statüye kavuşturulmuştur. Ortadoğu’daki manda idarelerinin bölge yönetimlerine bırakılmaya başlamasıyla Fransa da Suriye mandasını kaldırma kararı almış, Sancak'ın yönetimini Suriye hükümetine devretmiştir. Türkiye bu gelişme karşısında özel yönetim statüsünde bulunan İskenderun Sancağı'na da bağımsızlık verilmesi amacıyla diplomatik yollara başvurmuştur. Milletler Cemiyetindeki görüşmeler sonucunda Hatay; 29 Mayıs 1937'de iç işlerinde serbest dış işlerinde Suriye'ye bağlı ve ayrı bir anayasaya sahip idare statüsü kazanmıştır.
Fransa, Hatay meselesi konusunda süregelen, olumsuz tutumuna 4 Temmuz 1938'de Türkiye ile yaptığı “Müşterek Beyanname” ile son vermiştir. 1938 yılında Türkiye ile Fransa Müşterek Beyannamesini Türkiye adına Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras Fransa adına da Ankara Büyükelçisi H. Ponsot beyan etmiştir. 1930 yılında iki ülke arasında yapılan anlaşma hükümlerine bağlı kalmayı taahhüt eden “Müşterek Beyanname”nin açıklanması sonrasında Yabancı basında beyanname üzerinden Hatay meselesine dair gazetelerde haberler ve başyazılar kaleme alınmıştır. Ayrıca Türk Dış İşleri Bakanlığı Suriye Fetel Arab, Bulgar Urta ve Yunan Proia basınında Hatay meselesi hakkında çıkan makaleler hakkında bir rapor hazırlamıştır. Bu çalışmada, Cumhuriyet Arşivi vesikaları ve Türkiye Cumhuriyeti Hariciye Vekâleti tarafından hazırlanan yabancı basına ait rapor değerlendirilmiş, Yabancı kamuoyunun bakış açısından Türkiye’nin Hatay politikası incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hatay Sorunu, Avrupa Basını, Fransa, Türkiye

Kaynakça

• Arşiv Vesikaları
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Kitaplar ve Makaleler
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Alkım Yayınevi, Ankara, 1995.
• Atabey, Figen, “Hatay’ın Anavatana Katılma Süreci”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. IV, S. 7, 2015, s. 192-209.
• Atabey, Figen, “İkinci Dünya Harbi Öncesi Türk-İngiliz-Fransız Ortak Deklarasyonu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. VII, S. 31, 2014, s. 296-304.
• Atabey, Figen, 1939 Türk-İngiliz-Fransız İttifakı, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2014.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türkiye Devletinin Dış Siyasası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• Dağıstan, Adil - Sofuoğlu, Adnan, “Arşiv Belgeleri Işığında Sancak’ın (Hatay) Bağımsızlık Sürecinin İlk Aşaması ve Türkiye”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXI, S. 61, 2005, s. 1-46.
• Dağıstan, Adil - Sofuoğlu, Adnan, “Belgeler Işığında Bağımsız Hatay Devletini Kuruluşu ve Türkiye”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXI, S. 62, 2005, s. 423-452.
• Duman, Olcay Özkaya, Bağımsızlığa Giden Yolda, Sancak’tan Hatay Devletine Yerel Basın ve Faaliyetleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2019.
• Erdal, İbrahim, “Atatürk Dönemi Türk-İran İlişkileri ve Sadabad Paktı”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 34, 2012, s. 89-96.
• Erdal, İbrahim, “Yunanistan Kamuoyunun Bakış Açısında Balkan Antantı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XXX, S. 50, 2011, s. 105-119.
• Fırat, Melek - Kürkçüoğlu, Ömer, “1923-1939 Sancak (Hatay) Sorunu”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I: 1919-1980, Ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 2003, s. 281-282.
• Gönlübol, Mehmet - Kürkçüoğlu, Ömer, “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikasına Genel Bir Bakış”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası (Makaleler), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2010, s. 1-26.
• Gönlübol, Mehmet - Sar, Cem, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1965), Sevinç Matbaası, Ankara, 1969.
• Güçlü, Yücel, The Question of the Sanjak of Alexandretta, A Study in Turkish-French-Syrian Relations, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2001.
• Kodaz, Yusuf, Hatay Sorunu, Atatürk ve Türk Kamuoyu, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2019.
• Melek, Abdurrahman, Hatay Nasıl Kurtuldu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
• Meray, Seha L. - Olcay, Osman, Montreux Boğazlar Konferansı, Tutanaklar-Belgeler, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Ankara, 1976.
• Payaslı, Volkan - Duman, Olcay Özkaya, “Şapka (İnkılabı) ve Din Üzerinden Verilen Hatay Bağımsızlık Mücadelesi ve Vedi Münir Karabay ve Risalesi: Şapka Giymek Haram Değil?”, Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 9, 2013, s. 293- 325.
• Payaslı, Volkan, “Halkevlerinin Hatay’daki Faaliyetleri ve Hatay’ın Türkiye’ye Katılımı Sürecindeki Rolü Üzerine Bir Değerlendirme (1937‐1939)”, History Studies, C. III, S. 1, 2011, s. 222-229.
• Payaslı, Volkan, Sancak’tan Vilayet’e Hatay (1921-1960) (Siyasal, Sosyal ve Kültürel Yönüyle), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2019.
• Pehlivanlı, Hamit - Yusuf Sarınay - Hüsamettin Yıldırım, Türk Dış Politikasında Hatay (1918-1939), Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayını, Ankara, 2001.
• Sarınay, Yusuf, “Atatürk’ün Hatay Politikası-I (1936-1938)”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası (Makaleler), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2010 365-431.
• Soysal, İsmail, “1939 Türk-İngiliz-Fransız İttifakı”, Belleten, C. XLVI, S. 182, 1982, s. 367-414.
• Soysal, İsmail, “Hatay Sorunu ve Türk–Fransız İlişkileri (1936-1939)”, Belleten, C. XLIX, S. 193, 1985, s. 367-415.
• Soysal, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1945), C. I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
• Sönmez, Şinasi, “İkinci Dünya Savaşı Öncesi İngiliz-Fransız-Türk İttifakı’nın Fransız Basınına Yansımaları (1939)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk yolu Dergisi, S. 63, 2018, s. 282-285.
• Topal, Coşkun, “Sancak (Hatay) Sorunu ve İkinci Dünya Savaşı Öncesi Süreçte Arap Kamuoyundaki Etkileri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. XI, S. 2, 2019, s. 1-16.
• Yamaç, Müzehher, “Fransız Arşiv Belgelerinde 23 Haziran 1939 Tarihli Türk Fransız Anlaşması”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXXV, S. 99, 2019, s. 215-252.
• Yel, Selma, “Hatay’ın Ana Vatana İlhakının Yurt Dışı Basındaki Yansımaları”, Türkiye-Ortadoğu Uluslar Arası Dostluk ve İşbirliği Sempozyumu (3-5 Kasım 2009 Antakya-Hatay) Haz: Mukaddes Arslan, Ankara 2011, s. 189-190.
• Yılmaz, Mustafa, “1923-1938 İngiliz Basınının Genel Olarak Değerlendirilmesi ve Basında Çıkan Türkiye Üzerine Yazılar İndeksi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. X, S. 28, 1994, s. 157-159.