Görsel Kültürde İşçi Sınıfının Temsili (1960 – 1980)

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 22, 1 - 20, 30.07.2021

Bora Gürdaş

https://doi.org/10.33207/trkede.834992

Öz

Türkiye’de işçi sınıfı en hareketli dönemini 1961’de Türkiye İşçi Partisi’nin (TİP) kuruluşuyla yaşamıştır. TİP, siyasi söylemlerini ve kimliğini sanatçıların desteğiyle görselleştirmiş, yayın organı Sosyal Adalet Dergisi’nde Abidin Dino ve Fikret Otyam gibi sanatçıların illüstrasyon ve fotoğraf çalışmalarına yer vermiştir. Aynı yıllarda Nedim Günsür resimlerinde, Halit Refiğ, Ertem Göreç ve Atıf Yılmaz gibi yönetmenler filmlerinde işçi temasını ele almışlardır. 1970’lerde ise işçi sınıfı ve sorunları görsel kültürde kendine daha sık yer bulmaya başlamış, Görsel Sanatçılar Derneği’nin kuruluşuyla birlikte sanatçılar işçi sınıfıyla birlikte taleplerini ve beklentilerini daha net dile getirmeye başlamıştır. Bu yıllarda Yüksel Arslan resimlerinde Karl Marx’ın Das Kapital’ini yorumlamış, Mehmet Aksoy ve Muzaffer Ertoran’ın işçi heykelleri saldırıya uğramış, yurt dışında yaşayan Türkiyeli sanatçılar da işçi sorunlarını üretimlerine taşımıştır. Öte yandan önceki on yıla kıyasla işçi temalı filmlerin sayısı artmış, Lütfi Ö. Akad, Tunç Okan ve Yavuz Özkan gibi yönetmenler konuya dair filmler çekmişlerdir. Bu çalışmada 1960-1980 yılları arasında görsel kültürde önemli bir motif olarak karşımıza çıkan işçi sınıfının resim, illüstrasyon, grafik tasarım, heykel ve sinemada nasıl ele alındığı ve yorumlandığı söz konusu dönemin siyasi ve toplumsal dinamikleri ekseninde irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye İşçi Partisi, Resim, Heykel, Sinema

Representation of The Working Class in Visual Culture (1960-1980)

Öz

The working class in Turkey lives its most active period in and around the foundation of Workers’ Party of Turkey (TİP). In the journal of Sosyal Adalet, which is the own publication of the party, TİP visualizes its political discourse and identity with the support of artists, and gives coverage to the illustrations and works of photography by artists such as Abidin Dino and Fikret Otyam. In the same years, Nedim Günsür in his paintings, and Halit Refiğ, Ertem Göreç and Atıf Yılmaz in their films handle themes on labour. It is in the 1970s when the working class and its problems find a wider place in visual culture, and it is with the establishment of the Visual Artists Association when artists alongwith the working class begin to express their demands and expectations more clearly. In these years Yüksel Arslan renders Karl Marx’s Das Kapital, whereas the worker statues by Muzaffer Ertoran and Mehmet Aksoy get attacked, and the labour matters are adopted by the Turkish artists living abroad as well. On the other hand, compared to the previous ten years, the number of films dealing with the problems of workers increase in number, movies on the subject are directed by Lütfi Ö. Akad, Tunç Okan and Yavuz Özkan. In the present study, how the working class, emerged as an important motif in visual culture between 1960 and 1980, is handled and interpreted in painting, illustration, graphic design, sculpture and cinema will be examined in the axis of the political and social dynamics of the period in question.

Kaynakça

• Anonim. (1975a). Yüksel Arslan “Kapital” Dizisini Tamamladı. Milliyet Sanat, 139 : s. 12.
• Anonim. (1975b). Üç Türk Sanatçısının Açtığı “Mehmet Berlin’de” Sergisi Berlin Festivali’nde Başarı Kazandı. Milliyet Sanat, 159 : s. 18-20.
• Anonim. (1978). 1 Mayıs’a Hazırlanırken. Sanat Emeği, 2 : s. 81 – 91.
• Anonim. (1979). Yüksel Arslan’la ‘Kapital’ Resimlemeleri Üzerine Söyleşi. Sanat Emeği, 14 : s. 48 – 56.
• Antmen, Ahu. (2005). Türk Sanatında Yeni Arayışlar (1960 – 1980), Mimar Sinan Üniversitesi Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Batı Sanatı ve Çağdaş Sanat Programı, doktora tezi, : İstanbul.
• Akın, Yiğit. (2008). Uluslararası Etkileşim Yapısı İçinde Türkiye Sol Hareketinin Önemli Polemikleri. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Sol, c. 8, İstanbul, İletişim Yayınları : 86 – 113.
• Arapoğlu, Fırat. (Temmuz – Ağustos 2014). 1950’lerden Soma’ya Bitmeyen Acı : Nedim Günsür’ün “Madenciler” Serisi Üzerine. İstanbul Art News, 11 : 22.
• Aydoğanoğlu, Erkan. (2010). İşçi Sınıfı Tarihi. İstanbul : Tarem Yayınları.
• Aysan, Yılmaz. (2013). Afişe Çıkmak, 1963-1980 : Solun Görsel Serüveni. İletişim yayınları. İstanbul.
• Bek, Güler. 1970-1980 Yılları Arasında Türkiye’de Kültürel ve Sanatsal Ortam, SALT e-yayıncılık, 2014.
• Belge, Murat. (2008). Türkiye’de Sosyalizm Tarihinin Ana Çizgileri. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Sol, c. 8, İstanbul, İletişim Yayınları : 19 – 48.
• Berkmen, Eda. (2016). Kayıt Dışı. Nil Yalter, Kayıt Dışı, (ed.) Süreyyya Evren, Arter, İstanbul : s. 17 -29.
• Berksoy, Funda. (1998). 20. Yüzyıl Batı ve Türk Resminde Toplumsal Gerçekçilik. Bakışlar Matbaacılık : İstanbul.
• Coş, Nezih. (1974a). Türk Sinemasında İşçi. Yedinci Sanat, 13, 3 – 14.
• Çalıkoğlu, Levent. (haz.). (2013). Geçmiş ve Gelecek, Koleksiyon Sergisi Kataloğu, İstanbul Modern.
• Demirel, Tanel. (2009). 1946 – 1980 Döneminde “Sol” ve “Sağ”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Dönemler ve Zihniyetler, c. 9. İletişim Yayınları. İstanbul : 413 – 450.
• Demirkol, Altan. (1976). Antalya Sanat Festivali İçin Hazırlanan Resim ve Heykellere Saldırı Bir Kara Leke Olarak Anılacak. Milliyet Sanat, 190 : s. 10-11.
• Eren, Cemil. (1963). Türkiye İşçi Partisi Resim Sergisi, Dost, 23, Şubat : 25-26.
• Erkayhan, Şafak. (2008). 1960 Sonrası Almanya’da Türk Sanatçılar: Göç ve Kültürel Kimlik. Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Gezer, Hüseyin. (1974). 1974, Heykel Sanatımız Yönünden Olaylı Geçti; Yoğun Bir Çalışmanın Ürünleri, Olaylara, Gürültülere Yol Açtı. Milliyet Sanat, 112 : s. 22 – 23.
• İşanç, Yeliz. (2008). Yeni Türk Gerçekçiliği ve Nedim Günsür. Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Kablamacı, A.Deniz Morva. (2011). Bu Fabrika Bizim : Karanlıkta(n) Uyananlar Filminde İşçi Sınıfının Temsili. Sinecine, 2 (2), 57 – 80.
• Köstepen, Enis. (2010). Maden : Türk Sinemasında Bir Sol Popülizm Denemesi. 70’lerin Türk Sineması (yay. haz. Zeynep Dadak ve Berke Göl), Antalya Kültür Sanat Vakfı yayını : 196 – 200.
• Maktav, Hilmi. (2013). Türkiye Sinemasında Tarih ve Siyaset. Agora Kitaplığı.
• Oral, Merter. (2011). Toplumsal Belgeci Fotoğraf ve Fikret Otyam Örneği. İstanbul : Espas Yayınları.
• Pekerman, Serazer. (2010). Otobüs : Sergels’teki Otobüs. 70’lerin Türk Sineması (yay. haz. Zeynep Dadak ve Berke Göl), Antalya Kültür Sanat Vakfı yayını : 108-112.
• Silier, Orhan. (2008). “TİP’in İkinci Dönemi”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Sol, c. 8, İstanbul, İletişim Yayınları : 433.
• Sönmez, Necmi. (2009). Edilgen Kanon (1923 – 1960), Türkiye’de Siyasi Düşüncenin Görsel Sanatlara Bakışı. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Dönemler ve Zihniyetler, c. 9. İletişim Yayınları. İstanbul : 870 – 878.
• Sülker, Kemal. (1998). Dünyada ve Türkiye’de İşçi Sınıfının Doğuşu. Yenigün Haber Ajansı.
• Yazıcı, Erdinç. (1996). Osmanlıdan Günümüze Türk İşçi Hareketi. Aktif Yayınları : Ankara.
• İnternet Kaynakları İşçi Bayramı Yaklaşırken İşçi Heykelinin Kaldırılması, Behiç Ak, (2016, 17 Nisan), Erişim Adresi: https://www.e-skop.com/skopbulten/isci-bayrami-yaklasirken-isci-heykelinin-kaldirilmasi/2916
• Maden Filmi 36 Yıldır Vizyonda, Elif Akgül, (2014, 15 Mayıs), Erişim Adresi: https://m.bianet.org/bianet/insan-haklari/155680-maden-filmi-36-yildir-vizyonda
• “Karanlıkta Uyananlar” 50 yaşında, Hakan Sonok (2014), Erişim Adresi : https://www.antraktsinema.com/makale.php?id=422