NEVÂYÎ’NİN TÜRKÇE DİVANLARININ EN ESKİ NÜSHALARI

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 25, 111 - 123, 30.01.2023

Saidbek Boltabayev

https://doi.org/10.33207/trkede.1174235

Öz

Ali Şir Nevâyî, tertip ettiği 6 Türkçe, 1 Farsça divanı ile divan edebiyatının en velut şairlerinden biridir. Onun özellikle Türkçe şiir konusunda eriştiği başarıları daha kendisi hayatta iken ve vefatından sonra divanlarının birçok nüshasının istinsah edilmesine sebep olmuştur. Buna bağlı olarak sadece şairin şöhretinin yayıldığı coğrafyada değil, dünyanın dört bir yanındaki kütüphanelerde Nevâyî’nin telif ettiği eserlerin birçok nüshasını bulmak mümkündür. Nevâyî eserlerinin nüshaları dünya el yazması kütüphanelerinde Türk dilinin en yaygın eserlerinden biri olduğu söylenebilir. Bunların arasında divanlarının nüshaları ayrı önem taşımaktadır. Bu çalışma, Ali Şir Nevâyî’nin kalemine ait divanların dünyanın çeşitli kütüphanelerinde bulunan en eski nüshalarını konu almaktadır. Burada en eski nüshalar olarak şair hayatta iken istinsah edilen nüshalar esas alınmıştır. Çalışmada Nevâyî’nin kendisi tarafından oluşturulan 6 divanın 15 nüshası, sevenleri tarafından oluşturulan 2 divan ve 3 seçme divan nüshası olmak üzere toplam 20 yazma üzerinde durulmuştur. Nüshalar hakkında genel bilgiler verilerek Nevâyî divanlarının ele alınan nüshalarının saha araştırmalarındaki önemi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ali Şir Nevayî, Divan, Çağatay Türkçesi, Şiir, Nüsha, Müellif Nüshası

Kaynakça

• AHMEDOV, Ahtam, (2021), Buhara Devlet Müzey-Korıkhana Fondlarıdagi Alişir Nevâyî Eserlerining Kolyazma ve Taşbasma Nüshaları Katalogi, Taşkent: Durdona.
• BLOCHET, Edgar, (1933), Bibliothéque Nationale Catalogue des Manuscrits Turcs II, Paris: Bibliothėque Nationale.
• BOLTABAYEV, Saidbek, (2022a), Ali Şir Nevâyî Divanlarının Dibaceleri (Giriş-Metin-Aktarma-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: Akçağ Yayınları.
• BOLTABAYEV, Saidbek, (2022b), “Nevâyî Divanınıng Şair Hayatligida Köçirilgan Yangı Tapılgan Nüshası Hakıda”, Ali Şir Nevâyî ve Şark Rönesansı Uluslararası Sempozyum Bildirileri, Taşkent, 438-467.
• ERKİNOV, Aftondil, (2018), “Bedaye’ul-bidaye”ning Nevaiy Devride Köçirilgan ve Yangi Anıklangan Seneli Beşinçi Kolyazması”, Ali Şir Nevayi ve XXI. Asır Adlı Ulusal Sempozyum Bildiri Metinleri, Taşkent, 51-57.
• ERKİNOV, Aftondil, (2021), “Nevaiyning “İlk terma devani” (1501) Akkoyunlilarga tegişlimi?”, Ali Şir Nevayi ve XXI. Asır Adlı Uluslararası Sempozyum Bildiri Metinleri, Taşkent, 175-182.
• ERKİNOV, Aftondil, (2022), “Özbekistan’da Ali Şir Nevaî’nin Önemi ve Nevai El Yazmalarının Dünya Kataloğunu Oluşturma Meselesi”, Yeni Türkiye Özbekistan Özel Sayısı, 1. 125, 393-421.
• ERKİNOV, Aftondil ve MADALİYEVA, Oysara, (2020), “Terma devan” Yaki Nevaiy “Nevadirun-nihaya”sining Songgi Redaksiyasi?”, Ali Şir Nevayi ve XXI. Asır Adlı Uluslararası Sempozyum Bildiri Metinleri, Taşkent: Meşhur-Press, 19-21.
• GANİYEVA, Suyuma, (1991), Nevayi Desthatı Nevadirün-Nihaye, Taşkent: Fen.
• HAKİMOV, Muhammedcan, (1983), Nevâyî Eserleri Kolyazmalarınıng Tavsifi, Taşkent: Fen.
• JURABOYEV, Otabek, (2016), “Nevâyî Eserleri Kolyazma ve Metinlerini Örganişning Bazı Meseleleri”, Ali Şir Nevâyî ve XXI. Yüzyıl Sempozyumu Bildiri Metinleri, Taşkent: Tamaddun, 26-29.
• KUT, Günay, (2020), Alî Şîr Nevâyî. Külliyât-ı Nevâyî, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• LEVEND, Agah Sırrı, (1958), “Türkiye Kitaplıklarındaki Nevai Yazmaları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 6, 127-209.
• MADALİYEVA, Oysara, (2021a), “Hazayinü’l-Maanî Divanınıng Umumi Elifba Tertibi Müellifi Meşhedî mi?”, Ali Şir Nevâyî ve XXI. Yüzyıl Sempozyumu Bildiri Metinleri, 2, 12-19.
• MADALİYEVA, Oysara, (2021b), Ali Şir Nevâyî. Gazeliyat Divanı. (898/1492-1493). Taşkent: Fen.
• MADALİYEVA, Oysara, (2022), “Bedayi’ü’l-Bidaye Divanınıng Seneli Sekkizinçi Kolyazması”. Türkistan Kütüphanesi Genel Ağ Sayfası, 5 Eylül 2022 tarihinde https://telegra.ph/Badoe-ul-bidoya-devonining-sanali-sakkizinchi-%D2%9B%D1%9Elyozmasi-09-05 adresinden erişildi.
• MUNİROV, Kavamiddin ve HAKİMOV, Muhammedcan. (1986). Alişir Nevaiy “Hamse”sining Kolyazmaları Katalogi. Taşkent.
• NAGİYEVA, Cennet, (1986), Bakinskiye Rukopisi Alişera Navoi. Bakü: Elm.
• NASİROV, Аbdulla ve MUNİROV, Kavamiddin, (1970), Аlişir Nevaiy Eserlerining Özbekistan Fenler Akademiyasi Şarkşınaslık İnstituti Toplamıdagi Kolyazmaları, Taşkent: Fen.
• NEVÂYÎ, Ali Şir, (1501-10), Divan-ı Nevâyî. The Collected Works of Navai, Royal Collection. 07.09.2022 tarihinde https://www.rct.uk/collection/1005033/divan-i-navai-dywn-nwyy-the-collected-works-of-navai adresinden erişildi.
• RAHMATULLAYEVA, M., (1987), Ali Şir Nevayi, Mükemmel Eserler Toplamı, Nevadirü’n-Nihaye, Taşkent: Fen.
• RİEU, Charles, (1888), Cataloge of the Turkish Manuscripts in the British Museum, London: British Museum Press.
• SULEYMANOV, Hamid, (1955-1961), Tekstologiçeskoye İssledovaniye Liriki Alişera Navai. Cilt 1-3. Doktora Tezi. Taşkent-Moskova.
• SÜLEYMAN, Hamid, (1959), Ali Şir Nevâyî, Ḫazāyinü’l-Maânî. C. I. Ġarāyibü’-Sıġar. Taşkent: Özbekistan Fenler Akademisi.
• SÜLEYMAN, Hamid, (1968), Ali Şir Nevâyî, İlk Divan, Taşkent: Fen.
• SÜLEYMAN, Hamid, (1973), Edebiy Miras. 3. Kitap. Taşkent: Fen.
• ŞARİPOV, Şarofiddin, (1987), Ali Şir Nevâyî, Mükemmel Eserler Toplamı, Bedayiü’l-Bidaye, Taşkent: Fen.
• TURDİALİYEV, Abdulatif ve ERKİNOV, Aftondil, (2018), “Bedayiü’l-Bidaye’ning Nevayi Devride Köçirilgen ve Yangı Anıklangan Seneli Altınçı Kolyazması”, Ali Şir Nevayi ve XXI. Asır Adlı Sempozyum Bildiri Metinleri, Taşkent: Turan-İkbal, 57-62.
• ULUÇ, Lale, (2021), Illustrated Copies of the Works of ‘Ali Shir Nava’i in Istanbul Libraries/ Alişir Nevâyî Eserlerining İstanbul Kütübhanaridagi İllyuztratsiyali Kolyazmaları / İllyustrirovannıye Rukopisi Proizvedeni Alişera Navoi v Bibliotekah Stambula. Taşkent.
• VOLİN, Semyon, (1946), “Opisaniye Rukopisey Proizvedeniy Navoi v Leningradskih Sobraniyah”, Аlişer Navai. Editör: Borovkov, K. Moskova-Leningrad: ANSSSR, 203-235.
• YUSUPOVA, Dilnavoz, (2018), “Nevadirü’n-Nihaye Divaniga Dair Yangiliklar”. Altın Bitigler, 1, 27-36.
• ZAYTSEV, İlya, (2016), Rukopisi i Litografirovanniye İzdaniya Porizvedeniy Alişera Navoi v Moskovskih Sobraniyah, Moskova: Rudomino.
• ZAYTSEV, İlya, (2021), Rukopisi Alişera Navoi v Sobraniyah Kazani. Katalog k 580 letiyu Velikogo Poeta. Moskova-Kazan: Yulis.