Eski Anadolu Türkçesi Sıfatfiil Yancümlelerinin Biçim-Söz Dizimi

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 30, 297 - 318, 23.07.2025

Buğra Oğuzhan Uluyüz

https://doi.org/10.33207/trkede.1653467

Öz

Temelde biçim-söz dizimi çalışmalarının konusu olan sıfatfiil yancümleleri, yancümleden silinen ögenin izinin baş ad ile ilgilendirildiği yapılar olarak tanımlanabilirler. Standart Türkçe sıfatfiil yancümle yapıları, modern sözdizim ve anlambilim çalışmalarınca yoğun olarak konu edinilmiş olsa da Eski Anadolu Türkçesindeki yapılar, son dönemlere kadar anlambilim çalışmalarıyla sınırlı kalmıştır. Mevcut çalışma da Eski Anadolu Türkçesi sıfatfiil yancümlelerini biçim-söz dizim incelemesine tabi tutup bu yancümlelerin tarihsel gelişimini incelemeye çalışmakta ve bu sebeple döneme ait yapıları Standart Türkçe karşılıkları ile karşılaştırmalı olarak ele almaktadır. Çalışmada Eski Anadolu Türkçesindeki yancümleler temel olarak özne/nesne yancümlesi ayrımı temelinde ele alınsa da yancümlelerdeki uyum örüntüleri ve yancümlelerde bulunan boşluk gibi konular da incelemeye dahil edilmektedir. Buna göre Eski Anadolu Türkçesi sıfatfiil yancümlelerinin özellikle yancümle tiplerini kurmakta kullanılan eklerin ayrışması ve yancümledeki zorunlu boşluğun doldurulabilmesi gibi bakımlardan Standart Türkçeden farklı davrandığı dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sıfatfiil Yancümlesi , Eski Anadolu Türkçesi , Standart Türkçe , Biçim-Söz Dizim , Özne Yancümlesi , Nesne Yancümlesi

Morpho-Syntax of Relative Clauses in Old Anatolian Turkish

Öz

Relative clauses, as being fundemantly a topic of morpho-syntax studies, are structures in which the trace of the deleted argument in the subordinate clause is relativised with the head noun. Although Standard Turkish relative clause structures have been extensively studied in modern syntax and semantics studies, Old Anatolian Turkish relative clause structures have been limited to semantic studies until recent times. The current study attempts to examine the historical development of these clauses by subjecting Old Anatolian Turkish relative clauses to morpho-syntactic analysis, and for this reason, it examines the clause structures of the period in comparison with their Standard Turkish equivalents. Although the clauses in Old Anatolian Turkish are mainly discussed in the study on the basis of the subject/object clause distinction, issues such as agreement patterns and relativised gap in the subordiante clauses are also included in the analysis. Accordingly, it is noteworthy that Old Anatolian Turkish relative clauses behave differently from Standard Turkish, especially in terms of the classification of the participle suffixes functioning to establish the above-mentioned clause types and the ability to fill the obligatory gap in the clause.

Anahtar Kelimeler

Relative Clause , Old Anatolian Turkish , Standard Turkish , Morpho-Syntax , Subject Clause , Object Clause

Kaynakça

• AKAR, Ali (2018). Oğuzların dili-Eski Anadolu Türkçesine Giriş, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• AKKUŞ, Muzaffer (1995). Kitab-ı Gunya, Ankara: TDK Yayınları.
• AYGEN, Gülşat (2005), "The Contribution of Turkic Languages to Syntactic Theory: What Kazakh and Tuvan Indicate About Universal Grammar" talk presented at the panel "Paper notes presented at the panel The Contribution of Turkic Languages to Linguistic Theory, Central Eurasian Studies Society Annual Meeting, Boston. 1-16.
• ERDAĞI DOĞUER, Binnur (2013), Tuhfe-i Mübarizi: Metin-Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
• GÜLSEVİN, Gürer (2007), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARABULUT, Ferhat ve YILDIZ, Medine (2019), “Eski Anadolu Türkçesinde Özne Sıfat-Fiilli Yapılar ve Nesne Sıfat-Fiilli Yapılar: Sıfat-Fiil Eklerinin Nöbetleşe Kullanımı Üzerine Kuramsal Yaklaşım”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 19: 128-148.
• KARASOY, Yakup. (2013), Sirâcü’l-Kulûb: Gönüllerin Işığı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORNFILT. Jaklin (1997), “On the Syntax And Morphology Of Relative Clauses In Turkish”, Dilbilim Araştırmaları, 8: 24-51.
• KORNFILT. Jaklin. (2001), “Functional projections and their subjects in Turkish clauses”, The Verb in Turkish (Ed. E. E. Taylan), Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 183-213.
• KORNFILT, Jaklin (2005), “Agreement And İts Placement in Turkic Non-Subject Relative Clauses”, Handbook of Comparative Syntax. Oxford (Eds. G. Cinque, R. Kayne), Oxford University Press, 513–541.
• KORNFILT, Jaklin (2008), “Locality, Agreement, and Subject Case in Turkish and Beyond”,https://www.researchgate.net/publication/277297710_11_Locality_Agreement_and_Subject_Case_in_Turkish_and_Beyon d. (05.08.2024).
• KORNFILT, Jaklin (2009), “Subject-Agreement Correlations and Their Syntactic Effects in Some Turkic Relative Clauses”, Turkic Language, 13: 70-96.
• LEWİS, Geoffrey (2000), Turkish Grammar, Oxford, New York: Oxford University Press.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (2005), Eski Türkiye Türkçesi IV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (2011), Tarihî Türkiye Türkçesi Araştırmaları: Osmanlı Türkçesi Grameri Ⅲ, İstanbul: Alfa.
• TURAN, Fikret (1996), Old Anatolian Turkish: Syntactic Structure. Unpublished Ph.D. dissertation, Harvard University.
• ÜZÜM, Melike (2023), “On The Participles In Old Anatolian Oghuz”, Türkbilig, 46: 261-276.
• YASTI, Mehmet (2010), ESRARÜ'L-‘ÂRİFÎN (İMLA-METİN-DİZİN), Unpublished Ph.D. dissertation, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILMAZ, Emine, DEMİR, Nurettin, KÜÇÜK, Murat (2013), Kısas-ı Enbiya, Türk Dil Kurumu Nüshası, Metin-Sözlük-Dizin, Notlar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.