EVALUATION OF UNDERGROUND ROCK TOMB SAMPLES AND TOMB FINDINGS FROM AMISOS NECROPOLI

Yıl 2025, Sayı: 3, 31 - 68, 28.03.2025

Orhan Alper Şirin

Öz

The first foundations of Amisos, which was colonized by the Milesians, began in the mid-6th century BC. The ancient city first began to form with a necropolis area in the place known today as Çakalca-Karadoğan Mound, and the Athenian colonists who came here in 437 BC established the city's se-cond settlement area on Toraman Hill, 9 km east of here as the crow flies, and over time the city's center shifted to this area. The city, which grew stronger commercially and politically in this second center, continued its existence with the necropolis area known today until the Byzantine Period. Underground rock tombs are the most common grave type in the necropolis, which includes Cedit, Liman, Kadifekale, and Selahiye neighborhoods surrounding the acropolis, and Karasamsun, Barut-hane, and Kalkanca neighborhoods located in the northwest and west of the acropolis. Apart from ancient sources, the most important source providing tangible data about the city was the tombs and grave findings in the necropolis area. In this study, four different underground rock tombs used du-ring the Late Hellenistic Period and the Roman Imperial Period, unearthed in the city's necropolis, are included. By referring to the grave structures and cataloging the findings found in the graves, the graves were evaluated and dated based on analogy with similar examples in the city. Various findings made of terracotta, silver, iron and bronze, which enrich the scale of grave findings, provide impor-tant archaeological data for the city. By touching on the tomb structures, the findings unearthed in the tomb were catalogued, and an attempt was made to date them by evaluating them based on ana-logy with similar examples in the city. Various findings made of terracotta, silver, iron and bronze, which enrich the scale of grave findings, provide important archaeological data for the city.

Anahtar Kelimeler

Amisos, Underground Rock Tomb, Tomb Findings, Hellenistic Period, Roman Imperial Period

AMİSOS NEKROPOLÜNDEN YER ALTI KAYA MEZARI ÖRNEKLERİ VE MEZAR BULUNTULARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Miletoslular tarafından kolonize edilen Amisos’un ilk temelleri, MÖ 6. yüzyılın ortalarında atılmaya başlanmıştır. Antik kent, ilkin günümüzde Çakalca-Karadoğan Höyüğü olarak adlandırılan yerde nekropol alanıyla birlikte oluşmaya başlamış, MÖ 437’te ise Atinalı kolonistler buranın kuş uçuşu 9 km doğusunda kentin ikinci yerleşim alanını Toraman Tepe’de meydana getirmiş ve zamanla kentin merkezi buraya doğru kaymıştır. Bu ikinci merkez alanında ticari ve siyasi olarak güçlenen kent, bugün bilinen nekropol alanıyla birlikte Bizans Dönemi’ne kadar varlığını sürdürmüştür. Akropolü çevreleyen Cedit, Liman, Kadifekale ve Selahiye Mahallelerini, akropolün kuzeybatı ve batı yönünde yer alan Karasamsun, Baruthane ve Kalkanca mahallelerini içine alan nekropolde, en yoğun karşılaşılan mezar tipi olarak, yer altı kaya mezarları karşımıza çıkmaktadır. Antik kaynaklar dışında kente dair elle tutulur veriler sunan en önemli kaynak, nekropol alanındaki mezarlar ve mezar buluntuları olmuştur. Bu çalışmada da kentin nekropolünde açığa çıkan Geç Hellenistik Dönem ve Roma İmparatorluk Dönemi’nde kullanılan dört farklı yer altı kaya mezarına yer verilmiştir. Mezar yapılarına değinilerek ve mezarda ele geçen buluntuların kataloğu yapılarak mezarlar, kentteki benzer örnekler ile analoji odaklı değerlendirip tarihlendirilmeye çalışılmıştır. Mezar buluntuları skalasını zenginleştiren pişmiş toprak, gümüş, demir ve bronzdan yapılmış çeşitli buluntular, kent için önemli arkeolojik veriler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Amisos, Yer Altı Kaya Mezarı, Mezar Buluntuları, Hellenistik Dönem, Roma İmparatorluk Dönemi

Kaynakça

• Akerström, A. (1966). Die Architektonischen Terrakotten Kleinasiens, CWK Gleerup, Lund.
• Akerström, A. (1978). Ionia and Anatolia-Ionia and the West. The Figured Architectural Terracotta Frieze: Its Penetration and Transformation in the East and in the West in the Archaic Period, E. Akurgal (ed.). The Rpoceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, Vol, 1, 319-327, (23-30 Eylül 1973, Ankara-İzmir), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Akkurnaz, F. B. (2016). Eski Yunan ve Roma Kapları ve İşlevleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ABD, Aydın.
• Anderson–Stojnovic, V. R. (1987). The Chronology and Function of Ceramic Unguentaria, AJA, 91, 105-122. Arslan, M. (2007). Mithradates VI Eupator: Roma’nın Büyük Düşmanı, Odin Yayıncılık, Eskiçağ Tarihi Dizisi: 1, İstanbul.
• Arslan, M., Metin, M., Cinemre, M. O., Çelik, T. ve Türkmen, M. (2012). Juliopolis Nekropolü 2010 Yılı Kazı Çalışmaları, 20. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 169-188, (25-29 Nisan 2011/Bodrum), Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No, 152, Ankara.
• Atasoy, S. (1997). Amisos: Karadeniz Kıyısında Antik Bir Kent, Samoto Otomobil/Koç Holding, Samsun.
• Aydın, Z. (2000). Çanakkale Müzesi’nde Bulunan Troas Bölgesi Unguentariumları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ABD, Erzurum.
• Aydın-Tavukçu, Z. (2006). Parion Nekropolü 2005 Yılı Buluntuları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimsel Enstitüsü Arkeoloji ABD, Erzurum.
• Aydın, S. (2019). Olba Kazılarında Bulunan Geç Antik Dönem Unguentariumlar, Seramik Araştırma Dergisi, 1, 97-135.
• Breitenstein, N. (1941). Danish National Museum Cataloque of Terracottas, Cypriote, Greek, Etrusco-Italian and Roman, Danish National Museum, Copenhagen.
• Civelek, A. (2006). Stratonikeia-Akdağ Nekropolis’inden Bir Mezar, Anatolia, 30, 47- 64.
• Çelikbaş, E. (2020). Tokat Müzesi Bronz Eserleri, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.
• Dündar, E. (2006). Hellenistik Çağ ve Roma Dönemleri Patara Unguentariumları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Foça, S. (2019). Teos Batı Nekropolisi: Mezar Tipolojisi ve Buluntular, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ABD, İzmir.
• Güçlü, H. (2006). Tekirdağ Çevresi Pişmiş Topral Figürinleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Günay, G. (1989). İzmir Müzesi’nde Bulunan Unguentariumlar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi ABD, İzmir.
• Gürbüzer, E. D. (2019). Pişmiş Toprak Figürinler ve Anıtsal Heykeller: Bağımsız Mı Takipçi Mi, Cedrus, VII, 299-331.
• Kaplan, D. (2009). Çanakkale Arkeoloji Müzesi Frank Calvert Koleksiyonu Terrakotta Figürinleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji (Klasik Arkeoloji) ABD, Ankara.
• Kasapoğlu, H. (2008). Parion Nekropolü 2006 Yılı Seramik Buluntuları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ABD, Erzurum.
• Kaya, D. (2019). Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) Kazıları Unguentariumları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ABD, Edirne.
• Kaya, Ş. (2022). MÖ. I. Binyılda Kıta Yunanistan ve Anadolu’da Figürin Üretimi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ABD, Aydın.
• Keskin, A. (2005). Amisos Şehrinin Tarihi: Amisos ve Çevresi, GRIN Verlag Publisher, Munich.
• Kolb, M. (2006). Das Römische Gräberfeld Von Rheingönheim, (Inaugural-Dissertation zur Erlangung des akademischen Grades eines Doktors der Philosophie der), Universität Mannheim, Mannheim.
• Korenjak, M. (2003). Die Welt-Rundreise Eines Anonymen Griechischen Autors (Pseudo-Skymnos), Hildesheim: Published by G. Olms.
• Laflı, E. (2003a). Studien zu Hellenistischen, Kaiserzeitlichen und spatantikfrühbyzantinischen Tonunguentarien aus Kilikien und Pisidien (Süd Türkei): Der Forschungsstand und Eine Auswahl Von Fundobjekten aus den Örtlichen Museen, (Unpublished Phd Thesis), Philosophischen Fakultat der Universitat zu Köln, Köln.
• Laflı, E. (2003b). Unguentari Romani D’argılla Dalla Pisidia (Turchia Occidentale), Quaderni Friulani di Archeologia, XIII, 235-252.
• Laflı, E. (2012). Amisos ile İlgili Bilimsel Yayınların Bir Derlemesi, Aydın, M., Şişman, B., Özyurt, S. ve Atsız, H. (Eds.), Samsun’a Bir Parantez Açılıyor Samsun Sempozyumu, C/1, 1-20, (13-16 Ekim 2011, Samsun), Samsun Valiliği Yayınları.
• Love, I. C. (1972). A Preliminary Report of the Excavations at Knidos, American Journal of Archaeology, Vol. 77/4, 413-424.
• Lyons, A. (2013). Roman Pottery Identification, Woolverton, J. (Eds.), Jigsaw Cambridgeshire Best Practice Users' Guide, 1-14.
• Mentesidou, E. T., Şirin, O. A. ve Kolaǧasıoǧlu, M. (2022). Roman Amisos: A Study On Graves And Grave Findings, Braund, D., Chaniotis, A. and Petropoulos, E. (Eds.), The Black Sea Region In The Context Of The Roman Empire, International Symposium Dedicated In Memory Of Victor I. Sarianidi, 217-229, (5-8 May 2016, Athens), Athens: Committee For Pontic Studies.
• Merker, G. S. (2000). The Sanctuary of Demeter and Kore: Terracotta Figurines of The Classical, Hellenistic, and Roman Periods, Corinth, XVIII/4, American School of Classical Studies at Athens, New Jersey.
• Odabaş, B. K. ve Ergün, M. (2019). Mersin, Mezitli, Kuyuluk Kurtarma Kazısı, 27. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 55-66, (09-11 Nisan 2018/Antalya), Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları 186, Ankara.
• Okunak, M. (2005). Hierapolis Kuzey Nekropolü (159 Nolu Tümülüs) Anıt Mezar ve Buluntular, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Özdemir, B. Ş. (2009). Patara Roma Dönemi Günlük Kullanım Seramikleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Özdilek, B. (2016). 2009-2012 Andriake Kazılarından Ele Geçen Unguentarium, Şişe, Lykion ve Morter Örnekleri, Olba, 24/24, 217-265.
• Öztürk, F. (2007). Efes Müzesi'nden Bir Grup Terrakotta Figürin, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ABD, Aydın.
• Özyiğit, Ö. (1990). Alaturka Kiremidin Oluşumu, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi, 5, 149- 179.
• Richter, G. M. A. (1915). Greek, Etruscan and Roman Bronzes, The Metropolitan Museum of Art, New York.
• Robinson, H. S. (1959). Pottery of the Roman Period: Chronology, The Athenia Agora V, The American School of Classical Studies at Athens.
• Roderick, C. A., Hartoch, G. E., Rekk, S., Vilvorder, F. and Yans. J. (2016). From clay to Container Roman Pottery Production at the Beukenbergweg, Tongeren (Belgium), Rei Cretaria Romana Favtorvm Acta, 44, 341-349.
• Saraçoğlu, A. (2011). Hellenistic and Roman Unguentaria from the Necropolis of Tralleis, Anadolu/Anatolia, 37, 1-42.
• Strabon, (=Geographica): Antik Anadolu Coğrafyası, Pekman, A. (çev.), Vol. XII, XIII, XIV, (2015), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Summerer, L. (1999). Hellenistische Terrakotten Aus Amisos: Ein Beitrag Zur Kunstgeschicte Des Pontosgebietes, Geographica Historica, 13, Stuttgarg: Steiner.
• Şenyurt, S. Y., Akçay, A. ve Kamış, Y. (2005). Yüceören Doğu Kilikya’da Bir Helenistik Roma Nekropolü, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Yayınları, 1, Ankara.
• Şenyurt, S. Y. ve Yorulmaz, L. (2020). Kurul Kalesi Pişmiş Toprak Unguentariumları, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19/3, 2020, 606-628.
• Şirin, O. A. (2017). Amisos’ta Lahit Mezar Geleneği, Amisos, 2/3, 86-126.
• Şirin, O. A. (2018). Amisos’ta Roma İmparatorluk Dönemi (M.S. 2. Yüzyıl)’ne ait Kalıntılarda Gerçekleştirilen Kurtarma Kazısı ve Kazı Buluntuları, Amisos, 3/5, 515-537.
• Şirin, O. A. (2019). Amisos Nekropolü’nden Geç Roma İmparatorluk Dönemi’ne Ait Bir Yer Altı Kaya Mezarı ve Defin Buluntuları, Amisos, 4/7, 238-278.
• Şirin, O. A. (2021a). Amisos Nekropolü’nden Roma İmparatorluk Dönemi’ne Ait Bir Yer Altı Kaya Mezarı ve Mezar Buluntuları Üzerine Bazı Değerlendirmeler, Amisos, 6/10, 100-129.
• Şirin, O. A. (2021b). Amisos Nekropoü’nden Geç Helenistik ve Erken Roma İmparatorluk Dönemi’nde Kullanılmış Bir Yer Altı Kaya Mezarı, Mezar Buluntuları ve Trepanasyonlu Bir Kafatası Parçası Üzerine Bazı Değerlendirmeler, Amisos, 6/11, 285-320.
• Şirin, O. A. (2022a). Amisos Teritoryumunda VI. Mithradates Dönemine Ait Bir Yer Altı Kaya Mezarı ve Mezar Buluntuları, Yiğitpaşa, D. (Eds.), Güven Ofset Yayınevi, Samsun.
• Şirin, O. A. (2022b). Amisos Nekropolünden Çatı Kiremitli Mezar Örnekleri, Amisos, 7/13, 447-468.
• Şirin, O. A. (2024a). Amisos Antik Kenti ve Nekropol Alanı, Ceylan Ofset Yayınevi, Samsun.
• Şirin, O. A. (2024b). Amisos Nekropolünden Kiremit Çatma Mezarlar ve Mezar Buluntuları ile Kentin Çatı Kiremiti Tipolojisi Üzerine Bir Çıkarım, Amisos, 9/17, 200-219.
• Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu, M. (2016). Çakalca-Karadoğan Höyüğü: Arkaik Dönemde Amisos ve Kybele Kültü, SAMTAB Yayınları, Samsun.
• Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu, M. (2017). Amisos Nekropolü Basit Toprak ve Kiremit Mezar Geleneği, Amisos, 2/2, 1-29.
• Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu, M. (2018). Amisos’ta Urne Mezar Geleneği, Amisos, 3/4, 167-200.
• Şirin, O. A., Kolağasıoğlu, M. ve Yiğitpaşa, D. (2018). Tekkeköy İlçesi Kaya Mezarları, Erler, M.Y., Temür, A. ve Yiğitpaşa, D. (Eds.), Tekkeköy Tarihi, Dünden Bugüne: Antik Dönem, C/1, 78-115, Samsun.
• Şirin, O. A. ve Yiğitpaşa, D. (2023a). Amisos Nekropolünden Bir Yer Altı Kaya Mezarı ve Mezar Buluntuları ile Mühürlü Amphoraları Üzerine Bazı Gözlemler, Aykut, A., Tekin, H., Aydıngün, Ş., Zimmerman, T., Aydıngün, H. ve Gedik, S. (Eds.), Halime HÜRYILMAZ’a Armağan Kitabı, 323-346, Bilgin Kültür Sanat Yayınevi, Ankara.
• Şirin, O. A. ve Yiğitpaşa, D. (2023b). Amisos Kentinde Tespit Edilen Mezar Tiplerinin Tespiti ve Mezarlara İlişkin Bazı Değerlendirmeler, KAÜSBED, 31, 15-48.
• Tekçam, T. (2007). Arkeoloji Sözlüğü, Alfa Yayınları, İstanbul.
• Tekocak, M. ve Yıldız, V. (2015). Akşehir Nasreddin Hoca Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Pişmiş Toprak Vazo, Okan, E. ve Atila, C. (Eds.), Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan, 413-432.
• Temür, A. (2015). Thoughts on a Grave Stele From the Classical Period in Samsun Museum, Belleten, 79/286, 817-826.
• Thompson, H. A. (1934). Two Centuries of Hellenistic Pottery, Hesperia, 3, 311-480.
• Tsetskladze, G. R. (2010). Hellen Kolonizasyonu: Karadeniz, Aktüel Arkeoloji, 18, 76-83.
• Ünan, S. (2010). Samsun ve Çevresi Mezar Tipleri ve Ölü Gömme Adetleri (MÖ III. Bin–MS IV. Yüzyıl). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
• Weiss, S. (2000). Das Fundmaterial aus einem dendrodatierten Brunnen der Colonia Ulpia Traiana, Müller, M. (Eds.), Römische Keramik Herstellung und Handel, 241-294, (15-17 Haziran 2000/Xanten), Xantener Berichte, Band 13.
• Yiğitpaşa, D. ve Şirin, O. A. (2020). Vezirköprü’de 2012-2017 Yılları Arasında Gerçekleştirilen Kurtarma Kazıları Üzerine Gözlemler, Amisos, 5/8, 178-218.
• Yılmaz, M. D. (2025). İlk Veriler Işığında Akalan Kalesi Nekropolis Alanları, Akarsu, R., Has, A. C. Ve Yazar, K. (Eds.), Atatürk Üniversitesi Arkeoloji Bölümü 50. Yıl Anı Kitabı, 293-306, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum.
• Yurtseven, F. (2006). Tarsus Köylü Garajı Mezarı Buluntuları, Anadolu (Anatolia), 31, 91-121.
• Acsearch.info, https://www.acsearch.info/search.html?id=11151428 (E. T. 20/06/2024).
• Bmcr, https://bmcr.brynmawr.edu/2011/2011.06.04/ (E.T. 14/05/2024).
• Deamoneta, https://www.deamoneta.com/auctions/view/895/1018 (E.T. 15/02/2025).