Hukuk Felsefesi Sorun ve Tartışmaları Bağlamında Güncel Bir Soru: Yapay Zekâ Hâkimler İnsan Hâkimlerin Yerini Alabilir Mi?

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 87 - 127, 25.02.2024

Pirali Çağrı Şensoy

Öz

Bu çalışmada, insan hakimler ile yapay zekâ hâkimleri arasında bir karşılaştırma yapılmaktadır. Yapay zekânın ortaya çıkması, sadece verileri işleyen bir makine anlayışından veri üreten bir makine anlayışına dönüşüm getirmiştir. Önceleri sadece verilen komutları yerine getirebilen makineler, bugün veri analiz eden ve üreten yapay zekâ teknolojisine evrilmiştir. Bu durum akıllara yapay zekânın hâkim olarak kullanılabilme imkânını getirmektedir. Hâkimlerin kararlarını bilinçli ve bilinçsiz pek çok etken etkilemektedir. Hâkimlerin felsefî düşünceleri ve hukuka bakış açıları hâkimlik pratiği üzerinde etkilidir. Özellikle psikoloji disiplininin bize gösterdiği birçok bilinçdışı etken hâkimlerin kararlarını manipüle edebilmektedir. İnsan hâkimler karar verirken kimi insanî zaaflar taşımaktadırlar. Bu sebeple yapay zekâ hâkimin insan hâkime karşı kimi üstünlükleri olabileceği akla gelmektedir. Ancak buna mukabil insanın da yapay zekâ ile telafi edilemeyecek kimi üstünlükleri mevcuttur. Üstelik yapay zekânın hâkim olarak kullanılması birçok hukuk felsefesi problemini de beraberinde getirmektedir. Çalışmamızda hukuk felsefesinin sorunları ve tartışmaları da göz önünde bulundurulmak suretiyle yapay zekânın hâkim olarak kullanılabilme imkânı tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yapay zekâ, Hukuk ve teknoloji, Hâkim psikolojisi, Hukuk metodolojisi, Yapay zekâ hâkimler

Teşekkür

Bu çalışmanın ilk taslağı 2021 yılında İstanbul Üniversitesi Kamu Hukuku Doktora Programı ders dönemi eğitimi gördüğüm esnâda Prof. Dr. Yasemin Işıktaç’ın “Adalet Psikolojisi” ve “Hukuk Metodolojisi Okumaları” adlı lisansüstü derslerinde ödev olarak hazırlanmıştır. Sayın Işıktaç’ın bu ödevi makale hâline getirmem yönündeki tavsiye ve telkinleri ile metin tekrar ele alınmış ve yayına hazır hâle getirilmiştir. Sayın Işıktaç’a alâkaları ve destekleri için saygılarımla teşekkür ediyorum.

A CONTEMPORARY QUESTION IN THE CONTEXT OF PHILOSOPHY OF LAW ISSUES AND DISCUSSIONS: CAN ARTIFICIAL INTELLIGENCE JUDGES REPLACE HUMAN JUDGES?

Öz

In this study, a comparison is made between human judges and artificial intelligence judges. The emergence of artificial intelligence has transformed machines from just executors of commands to data-analyzing and data-generating entities. Previously, machines were following the instructions given, but today they have evolved into artificial intelligence technologies that analyze and generate data. This stimulates discussions about whether artificial intelligence judges can replace human judges. Many factors affect judges' decisions, consciously and unconsciously. Judges' philosophical thoughts and perspectives on law have an impact on the practice of judgeship. Especially the discipline of psychology has shown us that many unconscious factors can manipulate judges' decisions. Human judges have some human weaknesses when making decisions. For this reason, it can be thought that the artificial intelligence judge may have some advantages over the human judge. However, on the other hand, humans also have some advantages that cannot be compensated by artificial intelligence. Moreover, the use of artificial intelligence as a judge brings with it many problems in the philosophy of law. In our study, the possibility of using artificial intelligence as a judge is discussed by taking into consideration the problems and debates of the philosophy of law.

Anahtar Kelimeler

Artificial intelligence, Law and technology, Judge psychology, Legal methodology, Artificial intelligence judges

Kaynakça

• Arıkan E, Sert Pozitivizm (On İki Levha Yayıncılık 2021).
• Avrupa Komisyonu, ‘Why the ODR Platform Matters for Traders’ <https://ec.europa.eu/consumers/odr/main/?event=main.trader.register> accessed 12 July 2023.
• Bommarito MJ and Katz DM, ‘GPT Takes the Bar Exam’ (29 December 2022) <https://papers.ssrn.com/abstract=4314839> accessed 13 July 2023.
• Brenner C, Psikanaliz: Temel Kavramlar Işık Savaşır and Yusuf Savaşır (çev) (HYB Yayıncılık 1998).
• Cevizci A, Felsefe Terimleri Sözlüğü (Paradigma Yayınları 2005).
• Choi JH, Hickman KE, Monahan A and Schwarcz D, ‘ChatGPT Goes to Law School’ (23 January 2023) <https://papers.ssrn.com/abstract=4335905> accessed 13 July 2023.
• Cotterrell R, Hukukbilimin Politikası Hukuk Felsefesine Eleştirel Bir Giriş Saim Üye (çev) (Pinhan Yayıncılık 2018).
• Çınar İ, ‘Ceza Muhakemesinde Hüküm Verme Sürecine Metodolojik Bir Bakış’ (2023) Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 21(Özel Sayı) 337.
• Demirdal MB, ‘Ronald Dworkin’in Hukuk Teorisi Işığında Yargıçların Rolü’ (2014) 18(3-4) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 789.
• Dinçkol A, ‘Hâkimin Karar Verme Sürecinde Temel İlkeler’ iç Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi (Afa Yayıncılık 1995).
• Dworkin R, Hukukun Hükümranlığı Ertuğrul Uzun (çev) (Nora Kitap 2018).
• Dworkin R, Taking Rights Seriously (Harvard University Press 1977).
• Emiroğlu İ, Klasik Mantığa Giriş (Elis Yayınları 2016).
• Freud S, Haz İlkesinin Ötesinde: Ben ve İd Ali Babaoğlu (çev) (Metis Yayınları 2011).
• Gayretli Aydın S, ‘Medenî Yargılama Hukukunda Ses ve Görüntü Nakli̇ Yoluyla Duruşmaya Katılma’ (2017) 19(Özel Sayı-2017) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2101.
• Gedik D, ‘Ceza Muhakemesinde Hakimin Delilleri Değerlendirme Serbestliği (CMK m.217)’ (2019) 21 D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi (Prof. Dr. Durmuş TEZCAN’a Armağan Özel Sayısı).
• Gözler K, Hukuka Giriş (Ekin 2022).
• Güriz A, Hukuk Başlangıcı (Siyasal Kitabevi 2019).
• Hassabis D, ‘Artificial Intelligence: Chess Match of the Century’ (2017) 544 Nature 413.
• Hegel GWF, Mantık Bilimi: Büyük Mantık Aziz Yardımlı (çev) (İdea Yayınevi 2014).
• Heimsoeth H, Kant’ın Felsefesi Takiyettin Mengüşoğlu (çev) (Doğu Batı Yayınları 2014).
• Heper A, ‘Alexy’nin Hukuksal Pozitivizm Eleştirisi, Hukukla Ahlak Arasındaki İlişki’ iç Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi (İstanbul Barosu Yayınları 2005).
• Işıktaç Y ve Metin S, Hukuk Metodolojisi (Filiz Kitabevi 2016).
• Işıktaç Y, Adalet Psikolojisi (Sümer Kitabevi Yayınları 2020).
• Işıktaç Y, Hukuk Felsefesi (Filiz Kitabevi 2019).
• İçer Z ve Buluz B, ‘Yapay Zekânın Ceza Muhakemesindeki̇ Rolü ve Geleceği̇’ (2021) <https://www.academia.edu/41074795/> accessed 11 July 2023.
• Kant I, Arı Usun Eleştirisi Aziz Yardımlı (çev) (İdea Yayınevi 1993).
• Kant I, Pratik Aklın Eleştirisi: = Kritik Der Praktischen Vernunft Ioanna Kuçuradi (çev) (Türkiye Felsefe Kurumu 2014).
• Katz DM, Ii MJB and Blackman J, ‘A General Approach for Predicting the Behavior of the Supreme Court of the United States’ (2017) 12(4) PLOS ONE <https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0174698> accessed 13 July 2023.
• Kıyak E, ‘Büyük Veri̇ ve Yapay Zekâ Teknolojileri ile Adım Adım Zeki̇ UYAP (Ulusal Yargı Ağı Projesi̇) Ekosistemine Doğru’ (2020) 22(1) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 79.
• König W, ‘Dilbilim ve Yapay Zekâ’ (1994) 5( ) Dilbilim Araştırmaları Dergisi 219.
• Küçükay A, ‘Karar Vermenin Psikolojisi’ (2018) ?(35) Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 607.
• Metin S, ‘Joseph Raz’da Hukuki Otorite Kavramı.’ (2006) 1 Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 37.
• Metin S, ‘Ronald Dworkin’in Hukuk Teorisinde Yorum Yaklaşımı’ (2003) 61 İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 35.
• Morioka M, ‘Can Artificial Intelligence Philosophize?’ (2021) ?(12) The Review of Life Studies 40.
• Murphy MC, Natural Law in Jurisprudence and Politics (Cambridge University Press 2006).
• Orman E, Hegel’in Mutlak İdealizmi (Belge Yayınları 2015).
• Özcan MT, Hukuk Sosyolojisine Giriş (On İki Levha Yayıncılık 2015).
• Özcan MT, İlkel Toplumlarda Toplumsal Kontrol: Hukuk Dışı Mekanizmalar ve İlkel Hukuk (12 Levha Yayıncılık 2012).
• Özdemir N, ‘Aktif Bir Hâkimlik Pratiğinin Kapsamı ve Sınırları: Hâkim Fiona Örneği’ (2017) 7(1) Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi 521.
• Özkök G, ‘Hukuki̇ Belirsizlik Problemi Üzerine’ (2002) 51(2) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1. Palmer RE, Hermeneutics (Northwestern University Press 1969).
• Pettinato Oltz T, ‘ChatGPT, Professor of Law’ (4 February 2023) <https://papers.ssrn.com/abstract=4347630> accessed 13 July 2023.
• Ray PP, ‘ChatGPT: A Comprehensive Review on Background, Applications, Key Challenges, Bias, Ethics, Limitations and Future Scope’ (2023) 3 ( ) Internet of Things and Cyber-Physical Systems 121.
• Rissland EL, ‘Artificial Intelligence and Law: Stepping Stones to a Model of Legal Reasoning’ (1990) 99(8) The Yale Law Journal 1957.
• Ruger T, Kim P, Martin A and Quinn K, ‘The Supreme Court Forecasting Project: Legal and Political Science Approaches to Predicting Supreme Court Decision-Making’ (2004) 104(4) Columbia Law Review 1150.
• Schauer F, ‘Is There a Psychology of Judging?’ in David E Klein and Gregory Mitchell (eds), The Psychology of Judicial Decision Making (Oxford University Press 2010) <https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195367584.003.0007> accessed 13 July 2023.
• Sng O, Williams KEG and Neuberg SL, ‘Evolutionary Approaches to Stereotyping and Prejudice’ in Chris G Sibley and Fiona Kate Barlow (eds), The Cambridge Handbook of the Psychology of Prejudice (Cambridge University Press 2016) <https://www.cambridge.org/core/books/cambridge-handbook-of-the-psychology-of-prejudice/evolutionary-approaches-to-stereotyping-and-prejudice/9AD30C4C80027BC889911D9E010711E1> accessed 24 November 2023.
• Sourdin T and Cornes R, ‘Do Judges Need to Be Human? The Implications of Technology for Responsive Judging’ in Tania Sourdin and Archie Zariski (eds), The Responsive Judge: International Perspectives (Springer 2018) <https://doi.org/10.1007/978-981-13-1023-2_4> accessed 11 July 2023.
• Sourdin T and Cornes R, ‘Implications for Therapeutic Judging (TJ) of a Psychoanalytical Approach to the Judicial Role - Reflections on Robert Burt’s Contribution’ (2016) 48( ) International Journal of Law and Psychiatry 8.
• TRT Haber, ‘Irkçılık dijital teknolojide de mevcut’ (20 June 2020) <https://www.trthaber.com/haber/bilim-teknoloji/irkcilik-dijital-teknolojide-de-mevcut-494431.html> accessed 13 July 2023.
• Turan T, Kemaloğlu N ve Küçüksille E, ‘Hukuk’ta Yapay Zeka: Çalışmalar ve Gelecek Öngörüleri’ (2020) 11 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 246.
• Turing AM, ‘Computing Machinery and Intelligence’ (1950) LIX(236) Mind 433.
• Türk Dil Kurumu (ed), Türkçe Sözlük, cilt 2 (Türk Tarih Kurumu 1998).
• Türkbağ AU, ‘Hart-Dworkin Tartışmasının Ana Hatları’ (2011) 27 Anayasa Yargısı Dergisi 71.
• Uygur G, ‘Hukuki Pozitivizmin Değişen Yüzü Mü?’ (2003) 52 Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 145.
• Uzun E, Hukuk Metodolojisinin Sorunları (Nora Kitap 2017).
• Varol Karaosmanoğlu G, ‘Ses ve Görüntü Nakli Yoluyla Duruşma Yapılmasına İlişkin Olarak 7251 Sayılı Kanun’la Yapılan Değişikliklerin Doğrudanlık İlkesi Kapsamında Değerlendirilmesi’ (2022) 8(1) Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 71.
• Vidmar N, ‘The Psychology of Trial Judging’ (2011) 20(1) Current Directions in Psychological Science 58.
• Wacks R, Hukuk Kuramını Anlamak Serdar Ünver ve Fatma Süzgün Şahin Ünver (çev) (Astana Yayınları 2021).
• Xiao C, Zhong H, Guo Z, Tu C, Liu Z, Sun M, Feng Y, Han X, Hu Z, Wang H and Xu J, ‘CAIL2018: A Large-Scale Legal Dataset for Judgment Prediction’ <https://arxiv.org/abs/1807.02478> accessed 12 July 2023.
• Yılmaz OG, ‘Yargı Uygulamasında Yapay Zekâ Kullanımı - Yapay Zekâ Hâkim Cübbesini Giyebilecek mi?’ (2021) Adalet Dergisi 379.