THE EPIC OF OGUZ KAAN AND ITS IMPORTANCE IN TURKISH CULTUR HISTORY

Yıl 2013, Cilt: 171 Sayı: 171, 29 - 44, 01.01.2013

İbrahim Onay

Öz

The Epic of Oguz Khan has an important place in Turkish Culture History because Oguz Khan put forth some rules and requirements in order to reveal and realize the idea of world domination. There are two basic views for the historic personality and his identity. First, it is the view that Mete is the Great Hun Khan. Second, it is the view that it pertains to an older period, that is, to the period of Scythians by setting forth the conquest movements that were told in the epic. Our conviction is that the Epic of Oguz Khan in Uigur language contains some historic layers within itself and it indicates an older period than the Period of Hun as the preliminary period. This period corresponds to the period of Alp Er Tunga, the Great Turkish Conqueror, who is also called by Iranians as Afrasyab. Thus, a relation has been able to be established between Oguz Khan and Alp Er Tunga in Turkish life of thought and Turkish state tradition.

Anahtar Kelimeler

Mete, Alp Er Tunga, Oguz, Uigur

TÜRK KÜLTÜR TARİHİ BAKIMINDAN OĞUZ KAĞAN DESTANI VE ÖNEMİ

Öz

Türk kültür tarihi bakımından Oğuz Kağan Destanı önemli bir yere sahiptir. Zira Oğuz Kağan, cihan hâkimiyeti fikrinin ortaya konulması ve bunun gerçekleştirilmesi noktasında bir takım kurallar ve gereklilikler ortaya koymuştur. Oğuz Kağan’ın tarihi kişiliği ve kimliği noktasında temel iki görüş bulunmaktadır. Bunlardan birincisi Büyük Hun Hakanı Mete olduğuna dair görüştür. İkincisi destanda anlatılan fetih hareketlerinden yola çıkarak, daha eski bir döneme yani İskitler dönemine ait olduğu düşüncesidir. Kanaatimizce Uygurca Oğuz Kağan destanı, içerisinde bir takım tarihi katmanlar barındırmaktadır ve başlangıç dönemi olarak Hun döneminden daha eski bir tarihi dönemi işaret eder. Bu dönem büyük Türk fatihi Alp Er Tunga’nın, İranlıların tabiriyle Afrasyab’ın yaşadığı dönemlere tekabül etmektedir. Bu nedenle Türk düşünce hayatında ve Türk devlet geleneğinde Oğuz Kağan ile Alp Er Tunga arasında bir ilişki kurulabilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mete, Alp Er Tunga, Oğuz, Uygur

Kaynakça

• BANG.W,. G.R. Rahmeti.(1936) Oğuz Kağan Destanı, İÜEF. Türk Dili se- mineri, İstanbul.
• BAYAT, Fuzuli , (2006) Oğuz Destan Dünyası, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• BULDUK, Üçler, (1996) Dede Korkut, “Oguz Elleri ve Kafkaslar” DTCF. Ta- rih Araştırmaları Dergisi, 18/29 s. 247-251.
• CÜVEYNİ, Alaaddin Ata Melik, (1999) Tarih-i Cihan Güşa, çev: Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• DURMUŞ, İlhami, (1998) “Anadoluda Kimmerler Ve İskitler” , Belleten, S. 230-232 C.LXI. s.273-286.
• DURMUŞ, İlhami, (2002) “İskitlerin Kimliği” Türkler, Cilt IV. Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s.620-625.
• EBU-L GAZİ BAHADIR HAN, Şecere-i Terakime, (Türklerin Soy Kütüğü), Çev: Muharrem Ergin, Tercüman 1001 temel eser.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican, (2006) “Oğuz Kağan Destanı Üzerine Bazı Dü- şünceler”, İslamiyet Öncesi Türk Destanları, Yay. Haz: Saim Sakaoğlu, Ali Duy- maz, Ötüken Yayınları, 2. Bas. İstanbul.
• ERGİN, Muharrem, (2004) Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınları, 35.Baskı, İstanbul.
• ESİN, Emel, (1978) İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi Ve İslam’a Gi- riş, İstanbul.
• GÖKALP, Ziya, (1977) Makaleler III, Haz. M.Orhan Durusoy, Kültür Bak. Yay. Ankara,
• GÖKALP, Ziya, Türk Medeniyet Tarihi, (1976) Haz. İsmail Aka - Kazım Ya- şar Kopraman, Güneş Yayınları, İstanbul.
• GÖMEÇ, Sadettin, (2004) “Oguz Kagan’ın Kimliği, Oguzlar ve Oguz Kagan Destanları Üzerine Bir-İki Söz”, DTCF. Tarih Araştırmaları Dergisi, 22/ 35, s.113- 121.
• GRAKOV, B.N, (2006) İskitler, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
• HACİB, Yusuf Has, (2003) Kutadgu Bilig, Çev. Reşid Rahmeti Arat, Türk Tarih Kurumu Yayınları. 8. Baskı, Ankara.
• Han Shu, “Han Hanedanliği Tarihi“,(2004) Haz: Ayşe Onat-Sema Orsoy - Konuralp Ercilasun, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• HAUSSİG, Hans, Wilhelm, (1997) İpek Yolu Ve Orta Asya Kültür Tarihi, Çev. Müjdat Kayayerli, Geçit Yayınları, Kayseri.
• HERODOTOS, (2006) Tarih, Çev. Müntekim Ökmen, T.İş Bankası Yayın- ları, 3.Baskı, İstanbul.
• İNAN, Abdülkadir, (1998) Makaleler ve İncelemeler 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara.
• İNAN, Abdülkadir, (1998) Makaleler ve İncelemeler 2, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• KAFESOĞLU, İbrahim, (1993) Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, 9.Baskı.
• KAPLAN, Mehmet, (2006) “Oğuz Kağan –Oğuz Han Destanı”, İslamiyet Öncesi Türk Destanları, Yay. Haz: Saim Sakaoğlu, Ali Duymaz, Ötüken Yayınları, 2.Baskı, İstanbul.
• KAŞGARLI Mahmud, (2006) Divanü Lugat-İt-Türk, I, II, III, IV. Cilt. Çev: Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ORKUN, Hüseyin Namık (1935) “Oğuzlara Dair”, Ülkü Degisi, S. 26,s.103- 109.
• PELLIOT, Paul, (1995) Uygur Yazısıyla Yazılmış Uğuz Han Destanı Üzeri- ne, Çev; Vedat Köken, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ŞEŞEN, Ramazan, (2001) İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ül- keleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• TARHAN, M. Taner, (2002) “Ön Asya Dünyasında İlk Türkler, Kimmerler ve İskitler ” Türkler, C.1, Yeni Türkiye Yayınları, Anakara, s.597-607.
• TOGAN, A. Zeki Velidi, (1972) Oğuz Kağan Destanı, Reşideddin Oğuznamesi Tercüme ve Tahlili, Kayı Yayınları, İstanbul.
• TOGAN, A. Zeki Velidi, (1981) Umumi Türk Tarihi’ne Giriş, İÜ. Edebiyat Fakültesi Yayınları, 3.Baskı, İstanbul.
• TURAN, Osman,( 2002) “Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi” ( 2002) Türk- ler, C.2, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s.845 -855.
• TURAN, Osman, (2006) Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, Ötüken Yayınları, 15. Baskı. İstanbul.