TÜRKMEN ŞORTA SÖZLERİ VE NASREDDİN HOCA (EPENDİ)

Yıl 2016, Cilt: 20 Sayı: 3, 671 - 678, 28.12.2016

İhsan Kalenderoğlu

Öz

ÖZ

Türkmen folklorunda fıkra teriminin karşılığı olarak şorta söz, yomak veya anekdot kullanılmaktadır. Özellikle Ekim Devrimi’nden önceki Türkmen folklorunda çok önemli bir yere sahip olan fıkralar daha çok Türkmenlerin, “Ependi” adını verdikleri Nasreddin Hoca ile klasik dönem şairlerinden Keminä; Esen Polad, Aldar Köse, Miralı ve Soltan Söyün gibi tipler çevresinde oluşturulmuştur. Bu tipler içinde en ünlüsü hiç şüphesiz Türk dünyasının ortak değerlerinden ve aksakallarından olan Nasreddin Hoca’dır. Nasreddin Hoca fıkralarıyla, hazır cevaplığıyla, sosyal meselelere mizah anlayışıyla ve nüktedan bir şekilde bakarak kendine has bir üslup oluşturmuş; halk tarafından çok büyük ilgi görmüştür. Bu ilginin en yoğun olduğu Türk coğrafyalarından biri de Türkmenistan’dır. Türkistan coğrafyasında ve Türkmenistan’da özellikle Bolşevik dönemde gerek rejimi yayma sürecinde gerekse toplumu eğitmek için Nasreddin Hoca ve diğer fıkra tiplerinden çok etkin bir şekilde yararlanılmıştır. Her ne kadar Türkmen sahasında Nasreddin Hoca adına derlenen şorta sözlerle Anadolu sahasındaki fıkralar birbirinin benzeri olsa da 1934 yılından sonra başlatılan derleme çalışmalarında Nasreddin Hoca adının karşılığı olarak “Ependi” adıyla yeni şorta sözler toplanmıştır. Kimi zaman da güncel meselelere ait konular “Ependi” veya “Nasreddin” karakterleriyle işlenerek yeni şorta sözler (fıkra) oluşturulmuştur. Çalışmamızda, tarama yöntemiyle, mevcut kaynaklar doğrultusunda Türkmenistan’da “Ependi” adıyla derlenen şorta sözlerin toplum üzerindeki işlevinden, öneminden, algılanma, yorumlanma biçiminden ve yapılan çalışmalardan bahsedeceğiz.

Anahtar sözcükler: Nasreddin Hoca (Ependi), Türkmen, şorta söz