TÜRKÇENİN İLK SÖZLÜĞÜNDE KULLANILAN BİTKİ ADLARININ GÜNÜMÜZ ANADOLU AĞIZLARINDAKİ İZDÜŞÜMLERİ

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 3, 602 - 619, 29.12.2019

Muharrem Özden

Öz

İlk çağlardan bu yana insanoğlu tabiatla çok yakın
bir ilişki kurmak zorunda kalmıştır. Maslow’a göre, tüm ihtiyaçlar içerisinde
en önemli olan ihtiyaç fizyolojik ihtiyaçlardır. Fizyolojik ihtiyacını gidermemiş
bir kişi için diğer ihtiyaçların bir önemi yoktur. Aç veya susuz olan bir kişi,
öncelikle bu ihtiyacını doyuracaktır ve diğer ihtiyaçlarını doyurmaya
yönelmeyecektir. Dolayısıyla insan temel fizyolojik ihtiyaçlarını ve kısmen
güvenlik ihtiyacını karşılamak için bitkileri tanıma, kullanma ve adlandırma konusunu
çok önemsemiştir. Tarih boyunca insan, kendi cinsinden sonra en yakınındaki
canlı olan bitkileri farklı şekillerde adlandırmıştır. Bu adlandırmada genel
olarak organ adları, hayvan adları, sayılar, şahıs adları, çeşitli hastalık
adları ve coğrafi yer adları kullanılmıştır. Türklerin yaşam serüvenini
sürdürdüğü coğrafyanın büyüklüğü ve karşılaştıkları farklı kültürel yapılar,
onların bitkilere verdiği adların da çeşitliliğini beraberinde getirmiştir.
Orta Asya’dan Anadolu coğrafyasına devam eden bu yolculuk bitkiler açısından da
zengin bir ad kültürünü doğal olarak ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada Orta
Türkçe Dönemine ait olan söz varlığını içinde barındıran Türkçenin İlk sözlüğü Divanü
Lûgati’t-Türk’te bulunan bitki adlarının günümüz Anadolu ağızlarındaki durumu
ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bitki adları, Divanü Lûgati’t-Türk, Anadolu ağızları, Orta Türkçe

Kaynakça

• AKALIN, Ş. H. (2008). Kaşgarlı Bin Yaşında. Türk Dili, sayı 683, Ankara, 479-483, 2008.
• AKSAN, D. (1996). Türkçenin sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• AKSAN, D. (1997). Anlambilim. Ankara: Engin Yayınları.
• AKSAN, D. (1999). Türkçenin gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• AKSAN, D. (2000). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• ALKAN, H. (2013). Dîvânu Lugâti’t-Türk’te İnsanlar İçin Kullanılan Niteleyiciler. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 8/9, 561-577.
• ATABAY, N. vd. (2003). Sözcük türleri. 2. Basım. İstanbul.
• ATALAY, B. (2006). Divanü Lugati’t-Türk I-II-III-IV, Ankara: TDK Yayınları.
• AYDIN, M. B. Z. (2011). İbn Avvâm terceme-i kitabü’l-filâha, (ziraat kısmı) inceleme-çevirimetin-sözlük). Mütercim Muhammed b. Mustafa b. Lutfullah, İstanbul: Kitabevi Yay.
• BAYTOP, T. (1994). Türkçe bitki adları sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CLAUSON, G. (1972). An etymological dictionary of prethirteenth-century Turkish, Oxford: Oxford University.
• ERCİLASUN, A. B. (2006). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. 3. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERGİN, M. (2002). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• KAÇALİN, M. (2008). Divanü Lugati’t-Türk üzerine birkaç söz. Türk Dili, sayı 683, Ankara, 528-542.
• KÂŞGARLI, M. (2005), Divânü Lugâti’t-Türk, çeviri, uyarlama, düzenleme (Seçkin Erdi, Serap Tuğba Yurteser). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• KÂŞGARLI, M. (2014). Divânü Lugâti’t-Türk, giriş, metin, çeviri, notlar, dizin, (Hazırlayanlar: Ahmet B. Ercilasun & Ziyat Akkoyunlu). Ankara: TDK Yayınları.
• KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• OTURAKÇI, N. (2012). Divanü Lûgati’t-Türk’teki botanik terimlerinin Kazakça ve Türkçedeki görünümleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 2012.
• ÖNLER, Z. (1990). XIV. ve XV. yüzyıl Anadolu Türkçesi botanik terimleri. Journal of Turkish Studies, Türklük Bilgisi Araştırmaları, Fahir İz Armağanı I, Volume 14, s. 357.
• ÖNLER, Z. (2004). XIV.-XV. yüzyıl tıp metinlerinde Türkçe bitki adları. İstanbul: Kebikeç Yayınları.
• ÖZTÜRK, Faruk (2005). Kutadgu Bilig’de bitki adları. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 6 (1), 201-208.
• ROUX, J. P. (2005). Orta Asya 'da kutsal bitkiler ve hayvanlar. (Çev.: Aykut Kazancıgil-Lale Arslan). İstanbul: Kabalcı Yay.
• ŞAHİN, H. (2007). Câmi‘ü’l-Fürs Örneğinde XVI. yüzyıl bitki isimleri. Turkish Studies, Volume 2/2, 570-602.
• TELLİ, B. (2015). Kenzü’s-sıhhatü’l-ebdâniyye eser-i mürşîd-i Osmâniyye’de bitki adları, Kesit Akademi Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 1, 96-116.
• Türk Dil Kurumu. Tarama sözlüğü. C.I-VĪ,.Ankara: TDK Yayınları. 1963-1977.
• Türk Dil Kurumu. Derleme sözlüğü. C.I-XĪ. Ankara: TDK Yayınları. 1963-1982.
• Türk Dil Kurumu. Türkçe sözlük I-Ī. Ankara: TDK Yayınları 8.Baskı, 1998.
• Türk Dil Kurumu. Yazım kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları 24. Baskı, 2005.
• Türk Dil Kurumu. Türkiye’de halk ağızlarından derleme sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları, 2009.
• Türkçe sözlük I. Ankara: TDK Yayınları, 1998.