SOSYAL MESAFE VE MANEVİYAT ARASINDAKİ İLİŞKİDE EMPATİ VE TOPLUMSAL BASKINLIĞIN ARACI ROLÜ: SURİYELİLERE YÖNELİK KARMA BİR ÇALIŞMA

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 2, 257 - 275, 24.08.2020

Halil Ekşi Hale Nur Kılıç Memur Hatun Sevgi Yalın Serra Dinç

Öz

Bu araştırmada ülkemizde yaşayan Suriyelilere karşı oluşan sosyal mesafe incelenmiş ve
insanların sosyal mesafesi ile maneviyatları arasındaki ilişkide empati ve
toplumsal baskınlığın aracı rolü değerlendirilmiştir. İç içe
karma desenle yürütülen bu çalışmada, nicel veriler “birincil”, nitel veriler
ise “ikincil” olarak belirlenmiştir. Nitel aşama nicel sonuçları daha
zenginleştirmek ve desteklemek amacıyla kullanılmıştır. Araştırmanın nicel aşamasına;
Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi’nde lisans eğitimi görmekte olan
ve basit seçkisiz yöntemle belirlenen 363 öğrenci katılmıştır. Katılımcılara;
Maneviyat Ölçeği, Empati Düzeyini Belirleme Ölçeği (EDBÖ), Sosyal Mesafe Ölçeği
ve Toplumsal Baskınlık Yönelimi Ölçeği uygulanmıştır. Nicel verilerin
analizinde yol analizi yapılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, kurulan model
doğrulanarak maneviyat değişkeninin, Suriyelilere yönelik sosyal mesafeyi empati ve toplumsal baskınlık aracı
değişkenleri üzerinden anlamlı bir şekilde yordadığı bulgusu elde edilmiştir.
Bununla birlikte, aracı değişken olan empatinin sosyal mesafe üzerindeki
etkisinin diğer aracı değişkene kıyasla düşük çıkması ve maneviyat değişkeninin
aracı değişken empati iken sosyal mesafe üzerindeki etkisinin diğer aracı
değişkene göre düşük çıkması, empati değişkeninin nitel olarak yeniden ele
alınmasında etkili olmuştur. Araştırmanın nitel aşamasına, ölçüt örnekleme ile
belirlenen hem maneviyat düzeyi hem de sosyal mesafe düzeyi yüksek, 4’ü
kadın 2’si erkek, Türkiye’nin çeşitli üniversitelerinde okuyan 6 lisans
öğrencisi katılmıştır. Katılımcılara empatik ilişki düzeylerini anlayabilmek
üzere hazırlanmış açık uçlu görüşme soruları sorulmuştur. Nitel verilerin
analizinde içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Nitel bulgulara bakıldığında,
katılımcıların empati düzeylerinin genel olarak düşük ya da yüksek olduğuna
dair net bir durum söylenememekte, yol analizinin sunduğu doğrusal ilişkilerin
daha karmaşık ve çok yönlü olabileceği sonucu ortaya çıkmaktadır. Nicel ve
nitel bulgular birlikte tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal mesafe, maneviyat, empati, sosyal baskınlık yönelimi, karma desen, yapısal eşitlik modeli

Kaynakça

• Amiot, C. E., & Bourhis, R. Y. (2005). Ideological beliefs as determinants of discrimination in positive and negative outcome distributions. European Journal of Social Psychology, 35(5), 581 598.
• Apak, H. (2014). Suriyeli göçmenlerin kente uyumları: Mardin örneği. Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mukaddime Dergisi, 5(2), 55-73.
• Arslan, İ., Bozgeyik, Y., ve Alancıoğlu, E. (2017). Göçün ekonomik ve toplumsal yansımaları: Gaziantep’teki Suriyeli göçmenler örneği. İlahiyat Akademi Dergisi, 3(4), 129-148.
• Bal, P. N., ve Bilge, Y. (2016). Empati becerisi psiko-eğitim programının üstün zekâlı ergenler üzerindeki etkisi. Hasan Âli Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 23-36.
• Batson, C. D., Polycarpou, M. P., Harmon-Jones, E., Imhoff, H. J., Mitchener, E. C., Bednar, L. L., Klein, T. R., & Highberger, L. (1997). Empathy and attitudes: Can feeling for a member of a stigmatized group improve feelings toward the group?. Journal of Personality and Social Psychology, 72(1), 105.
• Batson, C. D. (2001). Altruism in humans. Newyork: Oxford University Press.
• Bilgiç, M. S., Koydemir, F. S., ve Akdemir, F. (2014). Türkiye’de kimlikler arası kutuplaşmanın sosyal mesafe üzerinden ölçümü ve toplumsal güvenliğe etkisi. Bilge Strateji, 6(11), 163-205.
• Bogardus, E. S.(1925). Measuring social distance. Journal of Applied Sociology, 9, 299-308.
• Bradley, C. (2009). The interconnection between religious fundamentalism, spirituality, and the four dimensions of empathy. Review of Religious Research, 201-219.
• Bumard, P. (1988) Empathy the key to understanding. The Professional Nurse 3(10), 388-391.
• Chakrabarti, B., Bullmore, E., & Baron-Cohen, S. (2006). Empathizing with basic emotions: Common and discrete neural substrates. Social Neuroscience, 1, 364–384.
• Colic-Peisker, V., & Walker, I. (2003). Human capital, acculturation and social identity: Bosnian refugees in Australia. Journal of Community & Applied Social Psychology, 13(5), 337-360.
• Creswell, J. W. (2003). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (Second edition). ThousandOaks, CA: Sage.
• Creswell, J. W. (2012). Educational research: Planning, conducting and evaluating quantitative and qualitative research (Fourth edition). Boston: Pearson
• Creswell, J. W.,& Plano-Clark (2014). Karma yöntem araştırmaları tasarımı ve yürütülmesi. (Çev. Ed. Dede, Y., Yüksel, S.B.). Ankara: Ana Yay. (Özgün Çalışma: 2011).
• Çuhadar-Gürkaynak, E. (2012). Toplumsal temas: Önyargı ve ayrımcılığı önlemek için bir sosyal değişim aracı olarak kullanılabilir mi?. Ayrımcılık, Çok Boyutlu Yaklaşımlar, 255-267.
• Damiano, R. F., de Andrade Ribeiro, L. M., Dos Santos, A. G., Da Silva, B. A., & Lucchetti, G. (2017). Empathy is associated with meaning of life and mental health treatment but not religiosity among Brazilian medical students. Journal of Religion and Health, 56(3), 1003-1017.
• Danso, H. A., Sedlovskaya, A., & Suanda, S. H. (2007). Perceptions of immigrants: Modifying the attitudes of individuals higher in social dominance orientation. Personality and Social Psychology Bulletin, 33(8), 1113-1123.
• Demirci, İ. (2017). Huzurlu ve mutlu yaşamın değerler ve karakter güçleri bağlamında karma bir araştırmayla incelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Dhont, K., Hodson, G., Costello, K., & MacInnis, C. C. (2014). Social dominance orientation connects prejudicial human–human and human–animal relations. Personality and Individual Differences, 61, 105-108.
• DiLalla, L. F., Hull, S. K., & Dorsey, J. K. (2004). Effect of gender, age, and relevant course work on attitudes toward empathy, patient spirituality, and physician wellness. Teaching and Learning in Medicine, 16, 165-170.
• Doğanay, Ü., ve Çoban-Keneş, H. (2016). Yazılı basında Suriyeli ‘Mülteciler’: Ayrımcı söylemlerin rasyonel ve duygusal gerekçelerinin inşası. Mülkiye Dergisi, 40(1), 143-184.
• Duckitt, J. (2006). Differential effects of right wing authoritarianism and social dominance orientation on outgroup attitudes and their mediation by threat from and competitiveness to outgroups. Personality and Social Psychology Bulletin, 32(5), 684-696.
• Duriez, B. (2004). Are religious people nicer people? Taking a closer look at the religion-empathy relationship. Mental Health, Religion & Culture, 7, 249-254.
• Erdoğan, M. M. (2014). Türkiye’deki Suriyeliler: Toplumsal kabul ve uyum araştırması. Hacettepe Üniversitesi Göç ve Siyaset Araştırmaları Merkezi, Ankara.
• Esses, V. M., Dovidio, J. F., Jackson, L. M., & Armstrong, T. L. (2001). The immigration dilemma: The role of perceived group competition, ethnic prejudice, and national identity. Journal of Social Issues, 57(3), 389-412.
• Giles, M. (1990). Social distance: Ingroup integration and perceived external threat. The Western Journal of Black Studies, 14(1), 30-35.
• Giordano, A. L., Prosek, E. A., & Lankford, C. T. (2014). Predicting empathy: The role of religion and spirituality. Journal of Professional Counseling, Practice, Theory, & Research, 41(2), 53.
• Gleason, K. A., Jensen-Campbell, L. A., & Ickes, W. (2009). The role of empathic accuracy in adolescents’ peer relations and adjustment. Personality and Social Psychology Bulletin, 35, 997–1011.
• Göç İdaresi Genel Müdürlüğü. (2018). Yıllara göre koruma kapsamındaki Suriyeliler. http://www.goc.gov.tr/icerik3/gecici-koruma_363_378_4713 Erişim Tarihi: 29/07/2018.
• Göker, G., ve Keskin, S. (2015). Haber medyası ve mülteciler: Suriyeli mültecilerin Türk yazılı basınındaki temsili. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 41, 230-256.
• Güler, M. (2013). Gruplararası temas, kaygı ve yanlılığın sosyal mesafeye etkisi: Türk ve Kürt kökenli gruplar üzerine bir çalışma. (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Haley, H.,& Sidanius, J.(2005). Person-organization congruence and the maintenance of group-based social hierarchy: A social dominance perspective Group Processes & Intergroup Relations, 8, 187-203.
• Hardy, S. A., Bhattacharjee, A., Reed, A., & Aquino, K. (2010). Moral identity and psychological distance: The case of adolescent parental socialization. Journal of Adolescence, 33(1), 111-123.
• Hewstone, M. (2009). Living apart, living together? The role of intergroup contact in social integration. Proceedings of the British Academy, 162, 243-300.
• Hoffman, M. L. (1989). Empathic emotions and justice in society. Social Justice Research, 3(4), 283-311.
• Huber, J. T., & MacDonald, D. A. (2012). An investigation of the relations between altruism, empathy, and spirituality. Journal of Humanistic Psychology, 52(2), 206-221.
• Kabaklı-Çimen, L., ve Ersoy-Quadır, S. (2018). Üniversite öğrencilerinin Suriyeli sığınmacılarla ilgili tutumlarının sivil katılımları bağlamında incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(2), 1251-1273.
• Karaçanta, H. (2002). Üniversite öğrencilerinin sosyal baskınlık yönelimi ve başka bazı değişkenler açısından karşılaştırılması.(Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara
• Karaoğlu, E. (2015). The role of soiıal dominance orientation, empathy and perceived threat in predicting prejudice of Turkish citizens toward Syrian immigrants. (Yayınlanmamış yükseklisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Kaya, B., ve Çolakoğlu, Ö. M. (2015). Empati düzeyi belirleme ölçeği (EDBÖ) uyarlama çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 17-30.
• Kaya, Ö. S. (2018). Romantik ilişkilerde problem çözme becerilerinin empati ve mental iyi oluş açısından incelenmesi. Yüksekögretim ve Bilim Dergisi, 8(1).
• Koenig, L. B., McGue, M., Krueger, R. F., & Bouchard, T. J. (2007). Religiousness, antisocial behavior and altruism: Genetic and environmental mediation. Journal of Personality, 75, 265-290
• Krippendorf, K. (2004). Content analysis: An introduction to its methodology (Second Edition). USA: Sage.
• Kugler, M. B., Cooper, J., & Nosek, B. A. (2010). Group-based dominance and opposition to equality correspond to different psychological motives. Social Justice Research, 23, 117-155.
• Lawrence, E. J., Shaw, P., Baker, D., Baron-Cohen, S., & David, A. S. (2004). Measuring empathy: Reliability and validity of the Empathy Quotient. Psychological Medicine, 34, 911-924.
• Levin, S. (2004). Perceived group status differences and the effects of gender, ethnicity, and religion on social dominance orientation. Political Psychology, 25(1), 31-48.
• MacDonald, D. A. (2000). Spirituality: Description, measurement, and relation to the five factor model of personality. Journal of Personality, 68, 153–197.
• Magallares, A. (2017). Predictors of social distance toward people with obesity: The role of allophilia. International Review of Social Psychology, 30(1), 102–110.
• Maričić, J., Franc, R. & Šakić, V. (2008). Dimensionality and correlates of the Social Dominance Orientation scale on Croatian sample. XXIX International Congress of Psychology, Berlin/Germany.
• Markstrom, C. A., Huey, E., Stiles, B. M., & Krause, A. L. (2010). Frameworks of caring and helping in adolescence: Are empathy, religiosity, and spirituality related constructs?. Youth & Society, 42(1), 59-80.
• Mehrabian, A., Young, A. L., & Sato, S. (1988). Emotional empathy and associated individual differences. Current Psychology: A Journal for Diverse Perspectives on Diverse Psychological Issues, 7(3), 221-240.
• Miklikowska, M. (2017). Development of anti‐immigrant attitudes in adolescence: The role of parents, peers, intergroup friendships, and empathy. British Journal of Psychology, 108(3), 626-648.
• Milfont, T. L., & Sibley, C. G. (2016). Empathic and social dominance orientations help explain gender differences in environmentalism: A one-year Bayesian mediation analysis. Personality and individual differences, 90, 85-88.
• Morgan, D. L. (1998). Practical strategies for combining qualitative and quantitative methods: Applications to health research. Qualitative health research, 8(3), 362-376.
• Pandır, M., Efe, İ., ve Paksoy, A. F. (2015). Türk basınında Suriyeli sığınmacı temsili üzerine bir içerik analizi. Marmara İletişim Dergisi, 24, 1-26.
• Pargament, K.I. (2007). Spiritually integrated psychotherapy: Understanding and addressing the sacred. New York: The Guilford Press.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (M. Bütün & S. B. Demir, Çev. Ed.) Ankara: Pegem Akademi .
• Pettigrew, T. F., Christ, O., Wagner, U., & Stellmacher, J. (2007). Direct and indirect intergroup contact effects on prejudice: A normative interpretation. International Journal of Intercultural Relations, 31, 411- 425.
• Pettigrew, F. T., & Tropp, R. L. (2008). How does intergroup contact reduce prejudice? Meta-analytic tests of three mediators. European Journal of Social Psychology, 38, 922-934.
• Pettigrew, F. T., Tropp, R. L., Wagner, U., & Christ, O. (2011). Recent advances in intergroup contact theory. International journal of Intercultural Relations 35, 271-280.
• Pratto, F., Sidanus, J., Stallworth, L. M., & Malle, B. F. (1994). Social Dominance Orientation: A personality variable predicting social and political attitudes. Journal of Personality and Social Psychology, 67(4), 741-763.
• Pratto, F., & Lemieux, A. F. (2001). The psychological ambiguity of immigration and its implications for promoting immigration policy. Journal of Social Issues, 57, 413-431.
• Salanga, M. G. C.,& Bernardo, A. B. I. (2017). Cognitive empathy in intercultural interactions: The roles of lay theories of multiculturalism and polyculturalism. Current Psychology, 1-12.
• Sezgin, A. A,. ve Yolcu, T. (2016). Göç ile gelen uluslararası öğrencilerin sosyal uyum ve toplumsal kabul süreci. Humanitas, 4(7), 417-436.
• Sidanius, J., Pratto, F. & Bobo, L. (1994). Social dominance orientation and the political psychology of gender: A case of invariance.Journal ofPersonality and Social Psychology, 67(6) 998-1011.
• Sidanius, J., & Pratto, F. (1999). Social dominance: An intergroup theory of social hierarchy and oppression. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
• Sidanius, J., Kteily, N., Sheehy‐Skeffington, J., Ho, A. K., Sibley, C., & Duriez, B. (2013). You're inferior and not worth our concern: The interface between empathy and social dominance orientation. Journal of Personality, 81(3), 313-323.
• Small, D. A. ,& Loewenstein, G. (2003). Helping a victim or helping the victim: Altruism and identifiabilty. Journal of Risk and Uncertainty, 26, 5-16.
• Snellman, A., & Ekehammar, B. (2005). Ethnic hierarchies, ethnic prejudice, and social dominance orientation. Journal of Community & Applied Social Psychology, 15, 83–94.
• Smith, A. (2006). Cognitive empathy and emotional empathy in human behavior and evolution. The Psychological Record, 56, 3-21.
• Stephan, W. G., & Finlay, K. (1999). The role of empathy in improving intergroup relations. Journal of Social issues, 55(4), 729-743.
• Stepien, K. A., & Baernstein, A. (2006). Educating for empathy: A review. Journal of General Internal Medicine, 21(5), 524–530.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2015). Çok değişkenli istatistiklerin kullanımı (Çev. Ed. M. Baloğulu). Anakar: Nobel.
• Tashakkori, A., & Teddlie, C. (1998). Mixed methodology: Combining qualitative and quantitative approaches. Applied social research methods series (Vol.46). ThousandOaks, CA: Sage.
• Thompson, K. L., & Gullone, E. (2003). Promotion of empathy and prosocial behaviour in children through humane education. Australian Psychologist, 38, 175- 182.
• Toprakkaya, Y., ve Akdağ, H. (2016). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının Suriyeli sığınmacılar hakkındaki görüşleri (Kilis 7 Aralık Üniversitesi örneği). Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 767-786.
• Türk, F., Kaçmaz, T., Türnüklü, A., ve Tercan, M. (2018). Okul psikolojik danışmanlarının penceresinden Türk ve Suriyeli ilkokul öğrencilerinin gruplararası empati deneyimlerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 17(2), 786-811.
• Weber, R. P. (1990). Basic content analysis (Second Edition). USA: Sage.
• Wiseman, T (1996). A concept analysis of empathy. Journal of Advanced Nursing 23(6), 1162-1167.
• Yıldırımalp, S., ve İyem, C. (2017). Suriyeli sığınmacıların toplumsal kabul ve uyum sürecine ilişkin bir araştırma. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, (2), 107-126