KAZAK VE KIRGIZLARDA “KIZ UĞURLAMA” VE ‘KIZ OYUNU’ TÖRENİ

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 2, 265 - 276, 03.08.2022

Mayramgül Dıykanbay Moldir İlgisheva

Öz

Nerdeyse 19. yüzyılın ortalarına kadar yaylak kışlak hayatı yaşayan Kazaklar ve Kırgızlar tüm zamanlar içinde
gelenek ve örf adetlerine bağlı yaşayan bir Türk boyu olarak bilinirler. Bu geleneklerden en çok karşılaşanlardan
biri de evlilikle ilgili olan törenlerdir. Geçiş dönemlerinden biri olan evlilik de diğer Türk boylarında olduğu gibi
Kazaklar ve Kırgızlar için ata babalardan beri nesilden nesle devam eden bir gelenektir. Dolayısıyla Kazaklar ve
Kırgızlarda da soyunun devamı için oğlunu ve kızını evlendirmek çok eskiden beri önemli gelenekler arasında
yer alır. Diğer törenlerde olduğu gibi Kazaklar ve Kırgızlarda evlilik törenleri de çeşitli uygulamalarla, örf ve
adetler ile desteklenir. Biz bu çalışmamızda Kazaklar ve Kırgızlar arasında asırlar boyunca devam eden, ancak
1917 yılında gerçekleşen Ekim Devrimi’nden sonra sosyal hayatta olan değişimlerle beraber unutulan “kız
uğurlama” ve “kız oyunu” töreninden bahsetmeye çalışacağız. “Kız oyunu” diğer adıyla “otuz kün oynootuu,
kırık kün kıñşılatuu” (otuz gün oynatma, kırk gün nazlandırma) töreni, kız kocaya uğurlanmadan önce kızın
ailesi tarafından düzenlenen bir törendir. Törenin amacı doğup büyüdüğü evinden uzaklara yabancı bir eve gelin
gidecek olan kızlarının gönlünü hoş etmek, kızlarını mutlu etmek, aynı zamanda toplum içinde değerini
arttırmaktır. Söz konusu tören edebî eserlere oldukça fazlasıyla yansımıştır. Çalışmanın hacmi göz önünde
bulundurularak Kazak edebiyatından “Abay Yolu”; Kırgız edebiyatından “Batıyna” romanlarından örneklerle
sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kazak, Kırgız, evlilik, kız oyunu, tören.

Kaynakça

• Referans1 Abramzon, Saul Mendeleyeviç. (1999) Kırgız cana Kırgızstan Tarıhı Boyunça Tandalma Emgekter, Bişkek.
• Referans2 Akmataliyev, Abdıldacan (vd). (2004) Üylönüü Ülpöt Saltı, Kırgız Adabiyatının Tarıhı, C. 1. Bişkek: Şam Basması.
• Referans3 Akmataliyev, Abdıldacan (vd). (2003) Kaada-Salttar Ak Batalar. Bişkek: Şam Basması.
• Referans4 Akmataliyev, Amantur. (2011) Toy-Aş Berüü Saltı. Ata-Babalar Taberigi, (Haz. M. Karimov), Bişkek: Biyiktik Yayınları. Referans5 Akmataliyev, Amantur. (2011) Üylönüü Ülpötü, Kırgızdın Köönörbös Döölöttörü, Bişkek: Şam Basması.
• Referans6 Avezov, Muhtar. (2013) Abay Yolu (Örde), C. 1, Almatı: Jazuşı Yayınları.
• Referans7 Ädilğazıulı, Baltabay. (2010) Qazaq Ädebiyeti. E’nsiklopediyalıq Anıqtama, Almatı: Aruna Yayınları.
• Referans8 Äciğali Serik. (2005) Qazaq Halqınıñ Dästürleri men Ädep-Ğuruptarı, C. 1, Almatı: Arıs Yayınları.
• Referans9 Cusupov, Keneş. (2011) Üy-Bülöö Kuruu Coruk Cosunu. Kırgızdar, C. 13, (Haz. K. Cusupov), Bişkek: Biyiktik Basması.
• Referans10 İbragimov, Muhamet. (2005) Kırgız Makal-Lakap, Uçkul Sözdörü, Karabalta: Salam Basması.
• Referans 11 Qazıbek, Muhtar. (1991) Jañğırğan Salt-dästürler, Almatı: Qazaqstan Yayınları.
• Referans12 Moldo, Talip. (2011) Kırgızdın Kaada-Salttarı. Ata-Babalar Taberigi, (Haz. M. Karimov), Bişkek: Biyiktik Yayınları.
• Referans13 Nısabayev, Äbdimälik. (1998) Qazagstan Ulttıg E'nsklopedisi, C. 6, Almatı: Kazak Ansiklopedisi.
• Referans14 Ospan, Berdalı. (2018) ‘Urın Baruw’ Qazaq Ultınıñ Tärbiyelik Mañızı Tereñ Saltı, Almatı, Adırna Ulusal Etnografik Derneği, https://adyrna.kz (Erişim tarihi: 12 Kasım 2021)
• Referans15 Sıdıkbekov, Tügölbay. (1962) Batıyna, Frunze: Kırgızmambas.