SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMEN ADAYLARININ TÜRKİYE’DE YAŞANAN SORUNLARA İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 2, 445 - 460, 03.08.2022

Nazike Karagözoğlu

Öz

21. yüzyılda hızla gelişen bilim ve teknoloji, insan hayatına kattığı çeşitlilik ve kolaylığının yanı sıra toplum ve doğa açısından pek çok sorunu da beraberinde getirmiştir. Dünyada insan ve diğer canlıların yaşamını olumsuz etkileyen doğal veya beşeri pek çok sorun yaşanmaktadır. Başta çevre sorunları olmak üzere, yoksulluk, açlık, işsizlik, şiddet, doğal kaynakların azalması, bölgesel savaşlar, ırkçılık, terörizm, insan hakları ihlalleri vb. sorunlar sürekli dünya gündeminde yer almaktadır.
Günümüzde ulaşım ve haberleşme araçları o kadar gelişmiştir ki bu da dünyayı oldukça küçültmüştür. Bugün bir ülkede ortaya çıkan virüs bir anda bütün ülkelere yayılabilmekte, dünyanın bir ucunda yaşanan her hangi bir olaydan internet ve telefon aracılığıyla tüm insanlar kısa sürede haberdar olabilmektedir. Ancak küresel vatandaşlık açısından sadece haberdar olmak yetmez. Yaşanan sorunlar hakkında bilgi sahibi olmanın yanında aktif vatandaşlık bilinci ile kişinin mevcut koşullarına uygun olarak çözümüne katkı sağlayabilecek duyarlılığa sahip olunması gerekmektedir.
Bireyin yaşadığı toplumu tanıma ve uyum sağlama sürecinde gerekli bilgi ve becerilerin kazandırıldığı en önemli ders sosyal bilgiler dersidir. Sosyal Bilgiler dersinde öğretmenler öğrencilerine bireysel, toplumsal ve küresel sorunlara yönelik farkındalık kazandırmak aynı zamanda sorunların çözümü için yapabileceklerinin farkına varmak, yaratıcı fikirler üretebilmek ve harekete geçmelerini sağlamak üzere rehberlik etmelidirler.
Öğretmen yüzyıllardır öğretim sürecinde başrolü oynamaktadır. Öğretmen sosyal değerleri iyi bilmeli, toplumun beklentilerini, kurallarını, sorunlarını saptamalı, bulgularını öğrencilerin yetiştirilmesinde kullanabilmelidir. Geleceğimizin teminatı çocuklarımızın ve gençlerimizin toplumsallaşmasında önemli bir role sahip olacak Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının Türkiye’de ve dünyada yaşanan güncel sorunlar hakkında bilgi sahibi olmaları, eleştirebilmeleri, sorgulayabilmeleri ve çözüm önerileri geliştirebilmeleri beklenmektedir.
Bu araştırmada Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının günümüzde Türkiye’de yaşanan doğal ve toplumsal sorunlar, nedenleri, çözüm önerileri hakkındaki görüşlerini belirlemek ve bu görüşler doğrultusunda önerilerde bulunmak amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklemini Yozgat Bozok Üniversitesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Ana Bilim Dalında 2019-2020 eğitim-öğretim yılında 4. sınıfta öğrenim görmekte olan 36 öğretmen adayı oluşturmuştur. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması kullanılmıştır. Çalışmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formları kullanılmıştır. Öğretmen adaylarının online ortamda yarı yapılandırılmış görüşme doğrultusunda yöneltilen açık uçlu sorulara verdikleri cevaplar içerik analizi yoluyla çözümlenmiştir. İçerik analizi sürecinde, araştırmadan elde edilen veriler kodlanmış, temalar belirlenmiş, kodlar ve temalar düzenlenmiştir. Son olarak elde edilen bulgular frekans ve yüzde dağılımlarını gösteren tablolar halinde sunularak yorumlanmıştır. Araştırmada geçerlik ve güvenirlik için katılımcıların görüşlerinden doğrudan alıntılara yer verilmiş olup öğretmen adayları K1, K2, … şeklinde kodlanmıştır.
Sosyal bilgiler öğretmen adaylarına göre, günümüz Türkiye’sinde yaşanan en önemli sorunlar terör, kadına şiddet, göç ile ilgili sorunlar ve çevre sorunlarıdır. Bu sorunların yanı sıra açlık-yoksulluk, bağımlılık, işsizlik, çocuk istismarı, hayvan hakları ihlalleri de katılımcılar tarafından Türkiye’de yaşanan toplumsal sorunlar olarak ifade edilmiştir.
Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının Türkiye’de yaşanan doğal ve toplumsal sorunların nedenlerine ilişkin ileri sürdükleri görüşler incelendiğinde en önemli sebepler, Türkiye’nin sınır komşularında yaşanan bölgesel savaşlar, eğitim eksikliği ve bilinçsizliktir. Ayrıca psikolojik nedenler, ekonomik nedenler, sömürge anlayışı, Türkiye’nin jeopolitik konumu da sorunların sebepleri arasında yer almıştır. Bu sebeplerin yanı sıra hukuk sistemindeki eksikler ve maddeye erişim kolaylığı, kadına şiddet, çocuk istismarı, bağımlık gibi sorunların sebepleri olarak ifade edilmiştir.
Öğretmen adaylarına göre Türkiye’de yaşanan sorunların çözümü için eğitim ile ilgili düzenlemeler yapılması, güvenlik önlemlerinin arttırılması, devlet denetiminin arttırılması ve ağır ceza yaptırımlarının uygulanması gerekmektedir. Katılımcılar tarafından toplumsal sorunların çözümü için getirilen diğer öneriler ise insanlara psikolojik destek hizmetlerinin verilmesi, sivil toplum örgütlerinin etkinliklerinin arttırılması, iş alanlarının arttırılması ve uluslararası işbirliğinin sağlanmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler, dünyada yaşanan sorunlar, çözüm önerileri

Kaynakça

• Avcı, G. ve Gümüş, N. (2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının günümüz dünya sorunlarına yönelik tutumlarının incelenmesi. . N. Akfırat, O. , F. D. Staub ve G.Yavaş, (Ed.). Current debates ın educatıon içinde, (ss.485-506). London: IJOPEC Publication.
• Aydede, M.N., Deveci, Ü. ve Gönen, Ç. (2019). Çevre okuryazarlığı ve sürdürülebilirlik. Gamze Hastürk (Ed.) Çevre eğitimi içinde (ss. 115-140). Ankara: Anı Yayıncılık
• Barber, C. (2008). Notes on poverty and ınequality. from poverty to power: how active citizens and effective states can change the world, Oxfam International 2008. http://www.forschungsnetzwerk.at/downloadpub/oxfam_FP2P_Notes_Poverty_Inequality.pdf
• Baykal, H. ve Baykal, T. (2008). Küreselleşen dünya’da çevre sorunları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 2-3.
• Creswell, J. W. (2014). Araştırma deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. Demir, S. B. (Çev. Ed.). Ankara: Eğiten Kitap.
• Cüceloğlu, D. (2002). Yeniden insandan insana (27. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çabuk-Kaya, N. (2006). Şiddetin sosyal dinamikleri. Toplumsal bir sorun olarak şiddet sempozyumu, (ss.105-119). 20-21 Mayıs Ankara: Eğitim Sen Yayınları.
• Çukurçayır, M.A., Sağır, H. (2008). Enerji sorunu, çevre ve alternatif enerji kaynakları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,20, 257-278.
• Demirli, A. (2011).Terörizm, psikososyal etkileri ve müdahale modelleri. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4 (35), 66-78.
• Deniz, T. (2014). Uluslararası göç sorunu perspektifinde Türkiye. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi,181 (181), 175-204.
• Doğanay, A. (2004). Sosyal bilgiler öğretimi. C. Öztürk ve D. Dilek (Ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi içinde (ss.16-44). Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Emiroğlu, G. (2015). “Sosyal Bilgilerde uluslararası ilişkilerin yeri ve önemi. (Ed.), R. Turan ve K. Ulusoy, Sosyal bilgilerin temelleri içinde (ss. 190-230). Ankara: Pegem Akademi.
• Ergil, D. (1992) Uluslararası terörizm. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 47(3),139-143.
• Ersoy, A. F. ve Türkkan, B. (2010). İlköğretim öğrencilerinin çizdikleri karikatürlere yansıttıkları sosyal ve çevresel sorunların incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 35(156), 96-109.
• Foster, F.B. (2002). Savunmasız gezegen. (H.Ünder, Çev.). Ankara: Epos Yayınları.
• Görgülü Arı, A. (2019). Çevre sorunları. (Ed.) G. Hastürk. Çevre eğitimi içinde (ss. 115-140). Ankara: Anı Yayıncılık
• Harunoğulları, M. (2016). Suriyeli sığınmacı çocuk işçiler ve sorunları: Kilis örneği. Göç Dergisi, 3(1), 29 – 63.
• Hudson, S. J. (2001). Challenges for environmental education: Issues and Ideas for the 21st century, BioScience, 51 (4), 283–288
• Jenicek, V. (2008). Global problems of the world-structure, urgency. Agricultural. Economic, 54(2), 63-70.
• Kahyaoğlu, M. ve Özgen, N . (2012). Öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 5(2),171-185.
• Kan, Ç. (2009). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının küresel sorunlarla ilgili tutumları ve ders programlarına yönelik önerileri (Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kılıç, S. (2013). Çevre sorunları ve yoksulluk. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 5(1), 9-20.
• Kılıçoğlu, G., Karakuş, U. ve Öztürk, T. (2012). Günümüz dünya sorunlarına yönelik tutum ölçeği geçerlik ve güvenirlik çalışması. Turkish Studies, 7(4), 2209-2224.
• Kıncal, R. (2015). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (3. Basım). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• MEB (2018). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). http://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/
• MEB (2008). Öğretmen Yeterlikleri. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü
• Meydan, A. (2015). “Sosyal bilgilerde coğrafyanın yeri ve önemi. (Ed.) R. Turan, K. Ulusoy, Sosyal bilgilerin temelleri içinde (ss. 142-154). Ankara: Pegem Akademi.
• Oktay, E.Y. (2015). Türkiye’nin ve dünyanın ortak sorunu: kadına şiddet. Akademik Araştırmalar Dergisi, 64, 57-118.
• Özgür, G., Yörükoğlu, G. ve Baysan Arabacı, L. (2011). Lise öğrencilerinin şiddet algıları, şiddet eğilim düzeyleri ve etkileyen faktörler. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi,2(2), 53-60.
• Özerkmen N ve Gölbaşı H. (2012). Toplumsal bir olgu olarak şiddet. Akademik Bakış Dergisi, 28, 1-19.
• Özmen, F. (2015). Ortaöğretim sosyal alanlar eğitimi anabilim dalı coğrafya eğitimi bilim dalı öğretmen adaylarının zihin haritalarında günümüz dünya sorunları, (Yüksek Lisans Tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Öztaşkın, B. Ö. (2014). Barışa yönelik tutumlar ve günümüz dünya sorunlarına yönelik tutumlar arasındaki ilişkinin incelenmesi. Turkish Journal of Education, 3(3), 25-39. Polat, S. ve Kırpık, C. (2013). Öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumları. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 205-227.
• Sabancı, O., Faiz, M. ve Akyol, C. (2017). Sekizinci sınıf öğrencilerinin küresel sorunlara yönelik görüşleri, International Journal Of Eurasia Social Sciences, 8(28), CCCLXII-CCCXCIII.
• Subaşı, M . ve Okumuş, K . (2017). Bir araştırma yöntemi olarak durum çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21 (2), 419-426.
• Şen, Y . (2015). Terörün toplumlar üzerindeki sosyo-ekonomik etkilerine bakış: PKK Terörü ve Ağrı gerçeği. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,1(2), 17-70.
• Sümbül, A. M. (1996 ). Öğretmen niteliği ve öğretimdeki rolleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 8(3), 597-608.
• Şeyihoğlu, A , Sever, R , Özmen, F . (2018). Sosyal bilgiler ve coğrafya öğretmen adaylarının zihin haritalarında günümüz dünya sorunları. Marmara Coğrafya Dergisi, 37, 1-15 .
• T.C. Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK). (2010). Türkiye'de çocuk istismarı ve aile içi şiddet araştırması / Özet Rapor https://www.unicef.org/turkey/raporlar/türkiyede-çocuk-istismari-ve-aile-içi-şiddet-araştirmasi-özet-raporu-2010
• Tunç, A. Ş.(2015). Mülteci davranışı ve toplumsal etkileri: Türkiye’deki Suriyelilere ilişkin bir değerlendirme. TESAM Akademi Dergisi, 2(2), 29-63.
• Uyanık, G. (2016). Öğretmen adaylarının çevre sorunlarına ilişkin bilgi düzeylerinin ve tutumlarının incelenmesi. Online Fen Eğitimi Dergisi,1(1), 30-41.
• Uzun, H. (2018). Yoksulluğun toplumsal yansımaları. (Ed.), G. Cerev ve B. Yenihan. Yoksulluk, farklı boyutlarıyla içinde (ss. 83-98). Bursa: Dora Basın Yayın.
• Ünal, V. (2019). Sosyal bir sorun olarak alkol/madde ve teknoloji/dijital bağımlılığı. (Ed.),Y. Daşlı. Sosyal sorunlarda güncel tartışmalar içinde (ss.269-292). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Yalçınkaya, E. (2013). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerine göre çevre sorunları: Nitel bir çalışma. Marmara Coğrafya Dergisi, 27(1), 416-439.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, F , Gültekin, M . (2012). Sınıf öğretmeni adaylarının çevre sorunları bağlamında öğrenim gördükleri programa ilişkin görüşleri. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 120-132 .
• Yazıcı, Ö. (2013). Ortaöğretim öğrencilerinin günümüz dünya sorunlarına yönelik tutumları. Turkish Studies, 8 (6), 807-823.