ORTAOKUL TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDA YER ALAN MESLEKLERE DAİR BİR İNCELEME

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 3, 741 - 758, 25.12.2022

Selami Tatlı Bircan Eyüp

Öz

Bu çalışmanın amacı, ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan meslekleri belirlemektir. Ayrıca bu mesleklerin cinsiyetlere dağılımının çalışma kapsamında belirlenmesi de amaçlanmıştır. Çalışma nitel bir araştırma olup durum çalışması olarak desenlenmiştir. Çalışmanın verileri doküman incelemesi yöntemi ile toplanmıştır. Çalışmanın veri kaynağını Tebliğler Dergisi’nde yayımlanan ve 2020-2021 eğitim öğretim yılında ortaokullarda kullanılması uygun görülen sekiz adet Türkçe ders kitabı oluşturmaktadır. Bu kitapların biri 5. sınıf, üçü 6. sınıf, üçü 7. sınıf ve biri 8. sınıf ders kitabıdır. Elde edilen verilerin analizi içerik analizi yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın sonucunda Türkçe ders kitaplarında mesleklere yer veren metin ve görsel sayılarının genel olarak birbirine yakın olduğu belirlenmiştir. Ancak kitaplarda meslek çeşitlerinin oldukça sınırlı sayıda olduğu tespit edilmiştir. Kitaplarda öğretmen, yazar, şair, asker gibi toplum tarafından aşina olunan mesleklere sıkça yer verilirken diğer mesleklere az sayıda yer verildiği belirlenmiştir. Kitaplarda geleneksel meslekler az da olsa yer bulurken dijital çağda ortaya çıkan yeni mesleklerin oldukça az yer aldığı belirlenmiştir. Mesleklerin cinsiyetlere dağılımında tüm kitapların hem metin hem de görsellerinde erkek hakimiyeti belirgin bir şekilde ön plandadır. Erkekler çok daha farklı mesleklerle kitaplarda sunulurken kadınların oldukça sınırlı ve genellikle sıkça rastlanan mesleklerle temsil edildiği belirlenmiştir. Bu bakımdan Türkçe ders kitaplarında mesleklerin temsiliyeti açısından cinsiyetler arasında belirgin bir eşitsizliğin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmanın sonunda, Türkçe ders kitaplarına metin ve görsel seçiminde hem çocuğun mesleki yönelimlerine, tercihlerine rehberlik edecek hem de kalıplaşmış toplumsal cinsiyet algılarından uzak daha eşitlikçi bir anlayışla hareket edilmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe ders kitapları, ortaokul, meslekler, cinsiyet.

Kaynakça

• Aslan, E. (2010). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ders kitapları. Eğitim ve Bilim, 35(158), 216-231.
• Aydın, B. (2021). İlkokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerde meslek analizi. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 17(34), 1049-1062. Doi: 10.26466/opus.688008
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (AEÜSBED), 5(2), 368-388.
• Creswell, J.W. (2018). Nitel araştırma yöntemleri-beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (3. bs). (M. Bütün ve S. B. Demir Çev. Ed.). Ankara: Siyasal Kitabevi. (Orijinal eserin yayın tarihi 2013).
• Çeçen, M. A. (2015). Türkçe ders kitaplarında toplumsal cinsiyet rolleri. (D. Uçgun ve A. Balcı, Ed.), Akademik hayatının 25. yılında Türkçe eğitimi alanının ilk profesörü Murat Özbay’a armağan içinde (ss. 211-228). Ankara: Pegem Akademi.
• Ekiz, D. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Gündüz-Kalan, Ö. (2010). Reklamda çocuğun toplumsal cinsiyet teorisi bağlamında konumlandırılışı: 'kinder' reklam filmleri üzerine bir inceleme. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 1(38), 75-89.
• Güney, N. (2016). 6. sınıf Türkçe ders kitaplarında toplumsal cinsiyet incelemesi. Turkish Studies, 11(3), 1229-1248. Doi: 10.7827/TurkishStudies.9166
• Kırbaşoğlu–Kılıç, L. ve Eyüp, B. (2011). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında ortaya çıkan toplumsal cinsiyet rolleri üzerine bir inceleme. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(3), 130-148.
• Kükrer, M. ve Kıbrıs, İ. (2017). CEDAW öncesi ve sonrası ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan toplumsal cinsiyet eşitliği faktörünün değerlendirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 (3), 1369-1383.
• Kuzgun, Y. ve A. Sevim, S. (2004). Kadınların çalışmasına karşı tutum ve dini yönelim arasındaki ilişki. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(1), 14-27.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB], (1973). 1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu. T. C. Resmî Gazete, 14574, 14/06/1973. 05.04.2021 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.1739.pdf adresinden indirilmiştir.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB], (2019a). Türkçe dersi öğretim program (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). 05.04.2021 tarihinde https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/20195716392253-02-T%C3%BCrk%C3%A7e%20%C3%96%C4%9Fretim%20Program%C4%B1%202019.pdf adresinden indirilmiştir.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB], (2019b). 2020-2021 Eğitim öğretim yılı ders kitapları, T. C. Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, 82(2747-Ek). Ankara: T. C. Millî Eğitim Bakanlığı Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel araştırma: desen ve uygulama için bir rehber (3. bs.). (S. Turan Çev. Ed.). Ankara: Nobel Yayıncılık. (Orijinal eserin yayın tarihi 2009).
• Öksüz, Y. ve Karalar, M. (2020). Ortaokul öğrencilerinin meslek kararı verme yetkinliğinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 9(1), 158-174. Doi:10.30703/cije.499321
• Sabancı, A. (2016). Eğitim-temel kavramlar. (E. Toprakçı Ed.), Eğitbilim Pedandragoji içinde (ss. 11-38). Ankara: Ütopya Yayıncılık.
• Satılmış, S. (2019). 5. sınıf Türkçe ders kitabının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Armağan Özel Sayısı, 1249-1262. Doi: 10.17494/ogusbd.555475
• Sönmez, K. ve Dikmenli, Y. (2021). İlkokul sosyal bilgiler ders kitabının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 10(1), 434-458. Doi: 10.30703/cije.732000
• Toker–Gökçe, A. ve Bülbül, T. (2014). Okul bir insan bedenidir: Meslek lisesi öğrencilerinin okul algılarına yönelik bir metafor çalışması. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(1), 63-88.
• Turan, Ü. ve Kayıkçı, K. (2019). Lise son sınıf öğrencilerinin meslek seçiminde okul rehberlik hizmetlerinin rolü. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 10(1), 15-33. Turhan, O. ve Baş, B. (2019). Kurgusal çocuk edebiyatının mesleki boyutu. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(1), 1-10.
• Turhan, O., Karaca–Turhan, F. ve Baş, B. (2021). Türk çocuk edebiyatında meslekler ve toplumsal cinsiyet. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 50(1), 1-30.
• Türk Dil Kurumu [TDK]. (2009). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ullah H., & Skelton, C. (2013). Gender representation in the public sector schools textbooks of Pakistan. Educational Studies, 39:2, 183-194. doi: 10.1080/03055698.2012.702892
• Ünal, F., Tarhan, S. ve Çürükvelioğlu-Köksal, E. (2017). Toplumsal cinsiyet algısını yordamada cinsiyet, sınıf, bölüm ve toplumsal cinsiyet oluşumunun rolü. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 227-236.
• Yaylı, D. ve Kitiş–Çınar, E. (2014). Ortaokul Türkçe ders kitapları görsellerinde toplumsal cinsiyet. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, 9(5), 2075-2096.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• https://www.etimolojiturkce.com/kelime/meslek 24.03.2021 tarihinde erişilmiştir.
• https://esube.iskur.gov.tr/Meslek/meslek.aspx 31.05.2021 tarihinde erişilmiştir.
• www.sozluk.gov.tr 25.03.2021 tarihinde erişilmiştir.